Գդալի պատմությունը՝ ծովային խեցիներից, եղջյուրներից, ոսկորներից մինչև պողպատ ու ալյումին․ «Փաստ»
ՀԱՆՐԱՀԱՅՏ ՄՈԼՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Գդալի նման օգտակար սարքի ստեղծման պատմությունը սկսվել է դեռ նեոլիթյան դարաշրջանում: Այն ժամանակ գդալի պատրաստման համար օգտագործել են ցանկացած նյութ՝ եղջյուրներ, ոսկորներ, ընկույզի պատյաններ, փայտանյութ և այլն: Հույներն օգտվել են իրենց չափսերով հարմարավետ ծովային խեցիներից, որոնք որպես գդալ են օգտագործել նաև նախնադարյան մարդիկ: Եգիպտոսում գդալները պատրաստել են փղոսկրից, քարից, ծառից, և հաճախ դրանք պատել են կրոնական պատկերներով: Մոտ 3 հազար տարի առաջ գդալներ սկսել են պատրաստել նաև թրծած կավից: Հետագայում, սովորելով մետաղները հալեցնել, մարդիկ սկսել են գդալներ պատրաստել մետաղներից: Օրինակ՝ հայտնի է, որ հին եգիպտացիները օգտագործել են հիմնականում բրոնզե գդալներ, իսկ Հելլադայի բնակիչները՝ արծաթյա գդալներ:
Հայտնի չէ, թե երբ են սկսել գդալ օգտագործել Ռուսաստանում, բայց հայտնի է, որ առաջին արծաթե գդալը ձուլվել է Վլադիմիր Կրասնո Սոլնիշկոյի համար 998 թվականին: Հետաքրքիր փաստ է, որ եվրոպացիները, նախընտրելով ուտել ձեռքերով, սկսել են գդալ օգտագործել դրանից մի քանի դար անց: Միջին դարերում գդալները հիմնականում եղել են փայտից և եղջյուրից: Բացի այդ, դրանց արտադրության համար երբեմն օգտագործել են արույր, պղինձ և կապար, և նման գդալները հայտնի են դարձել 15-րդ դարից: Արիստոկրատները և արքաներն օգտվել են արծաթյա և ոսկյա գդալներից: Այդպիսի գդալների մասին համեմատաբար ամենավաղ հիշատակումը վերաբերում է 1259 թվականին: Անգլիացի արքա Էդուարդ 1-ինի անձնական իրերի թվում 1300 թվականին նշվել են ոսկյա և արծաթյա գդալները fleur-de-lis դրոշմադրմամբ (փարիզյան արհեստանոցի անվանում):
Գդալն իր ամբողջ պատմության ընթացքում իր ձևը տարբեր կերպ է փոփոխել, բայց կառուցվածքում միշտ էլ եղել է երեք տարր՝ գոգավոր մաս սնունդը հավաքելու և տեղափոխելու համար, բռնակ և այդ երկու մասերը միացնող վզիկ: Մինչև 17-րդ դարի կեսերը գդալները պատրաստվել են կարճ բռնակներով, Ֆրեյլի նորաձևության տարածմամբ բռնակները մի քանի անգամ երկարացվել են: Իսկ արդեն 19-րդ դարի վերջում բռնակը նաև լայնացվել և հարթվել է այնպես, որ այն հնարավոր լինի բռնել երեք մատով: Սուրճի և թեյի նորաձևությունն իր հերթին բերել է փոքրիկ գդալների ստեղծման անհրաժեշտության: Գդալները լինում են մի քանի տեսակ՝ թեյի, ապուրի, աղանդերի, երբեմն լինում են նաև հատուկ աքցան գդալներ: Աղցանների համար օգտագործում են հատուկ մեծ գդալներ կամ դրան համարժեք՝ ճեղքերով գդալներ, որպեսզի ավելորդ ձեթը և կիտրոնի հյութը կարողանան դրանց միջից թափել ափսեի մեջ: Ապուրների համար օգտագործվում են խոր գդալներ, որոնք նման են փոքրիկ շերեփի:
Սոուսների համար օգտագործվում է մեծ գդալ, որը սովորականից ավելի խորն է՝ սոուսը չթափելու և սեղանը չաղտոտելու համար: Ներկայում գդալների արտադրության հիմնական նյութը չժանգոտվող պողպատն է, որը որոշ դեպքերում երբեմն պատված է ոսկով և արծաթով, ինչպես նաև ալ յումինը և պլաստմասան: Օգտագործվում են նաև փայտե գդալներ, բայց հիմնականում որպես դեկորատիվ տարր:
ԿԱՄՈ ԽԱՉԻԿՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում