Բնությանը հասցրած հարվածը հետադարձ ուժ ունի
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆԱմուլսարի հանքավայրի շահագործումը, ի տարբերություն այլ հանքերի, որոնք կարող են ունենալ տեղային նշանակություն, ուղղակի անթույլատրելի է, այս կարծիքին է Հայկական բնապահպանական ճակատ քաղաքացիական նախաձեռնության անդամ, աշխարհագրագետ Լևոն Գալստյանը: Այս հանքի շահագործումով մենք իրական վտանգի տակ ենք դնում մեր քաղցրահամ ջրերի պաշարները: Սա հարց է, որը ոչ մի կերպ չի կարող փոխհատուցվել և ոչ մի ֆինանսական հոսքերով, որ ակնկալում է ստանալ մեր կառավարությունը:
Իսկ այն ընդամենը տարեկան 30 միլիոն դոլար է` հարկի տեսքով: Ո՞վ է ասում, որ այսքան գումարի համար կարելի է հարվածի տակ դնել մի ամբողջ տարածաշրջանի քաղցրահամ ջրերի պաշարները:
Ամուլսարը գտնվում է Սպանդարյանի և Կեչուտի ջրամբարների մեջտեղում, կողքով էլ անցնում է Որոտան– Արփա–Սևան թունելը: Բազմաթիվ մասնագետներ միաբերան նույնն են պնդում. այս ջրերը կաղտոտվեն, քանի որ հանքը շահագործվելու է բաց եղանակով: Հանքային ջրերը կներծծվեն, ու կառաջանան թթվային ջրեր: Ավելին` ոչ միայն կաղտոտվի թունելով անցնող ջուրը, այլև վտանգի տակ կհայտնվի հենց թունելը: Հանքային թթվային ջրերի ազդեցությունից կքայքայվեն նրա բետոնային և մյուս կառուցվածքները:
Եվ այս ամբողջը անկառավարելի ռիսկ է, որը չի ցանկանում նկատել մեր կառավարությունը` եզրակացնում է նա:
Տարբեր ժամանակներում, տարբեր գործողություններով մենք անընդհատ վտանգի տակ ենք պահում մեր երկրի բնական համակարգերը: Օրինակ, Արարատյան դաշտի արտեզյան ավազանը ըստ էության կանգնեցրել ենք ոչնչացման եզրին, երբ 15 տարի շարունակ ձկնաբուծության տակ էր: Հիմա ասում ենք, որ այն կվերականգնենք: Սևանը մենք վերականգնում ենք արդեն 50–60 տարի: Ստացվո՞ւմ է, որ այն վերականգնենք: Իհարկե չի ստացվում:
Եվ ցավն այն է` արտեզյան ավազանները ոչնչացրեցին, տեսան, որ այնտեղ այլևս հնարավոր չի լինի նույն տեմպերով ձուկ աճեցնել, հիմա էլ որոշել են Սևանը դարձնել ձկնաբուծարան: Նախատեսել են տարեկան մինչև 50 հազար տոննա ձուկ արտադրել լճում: Իսկ թե ի՞նչ է լինելու դրա հետևանքը, ի՞նչ կսպասվի Սևանին և նրա շրջակայքին և ընդհանրապես մեր էկոհամակարգին, ոչ ոքի չի հետաքրքրում: Անգամ վտանգները չեն գնահատվում:
Եթե ուզում եք 50 հազար տոննա ձուկ արտադրել, պետք է այդքան էլ արհեստական կեր լցնեք լճի մեջ: Իսկ թե այս պարագայում որակական ինչ փոփոխությունների կենթարկվի լճի ջուրը, պետք է միայն ենթադրել:
Անդրադառնալով Ամուլսարի հանքավայրի շահագործման խնդրին, Լևոն Գալստյանն իր հաջորդ հարցադրումն է անում: Լավ, ասենք երեք տարի հետո սկսվեց հանքի շահագործումը, սակայն, ինչպես հաճախ է պատահում, շահագործողը տեսավ, որ ոսկու պաշարներն այնքան չեն, որքան իրենք էին պատկերացնում, քիչ են: Ի՞նչ են անելու այս դեպքում: Անելու են այն, ինչ ընդունված է մեր երկրում. հանքը բաց վիճակում պարզապես թողնելու են ու հեռանան:
Հիմա հարցը` ո՞վ պետք է վերականգնի տարածքը, ո՞վ և ինչպե՞ս պետք է չեզոքացնի շարունակվող վտանգը: Եվ ամենակարևորը` ո՞ւմ և ի՞նչ գումարներով: Իսկ այս մասին ոչ մի խոսք չկա հանքի շահագործման նախագծում:
Ի դեպ, մենք արդեն ունենք 4–5 այսպիսի` այսպես ասած կիսատ թողնված հանքեր: Պետությունն էլ մատը մատին չի խփում, որ բնապահպանական վտանգը չեզոքացնի:
Լավ, այն ժամանակ, երբ հանքը տալիս էիր շահագործման, այդ մասին չէ՞իր մտածում: Ինչո՞ւ մեխանիզմներ չես ստեղծում, որպեսզի շահագործողը պատասխանատվություն զգա բնությանը հասցրած վնասի համար: Եվ ընդհանրապես, ինչո՞ւ մարդը պատասխանատու չէ իր արածի համար, ինչո՞ւ պատասխան չի տալիս:
Զարմանում է Լևոն Գալստյանը և շարունակում հարցադրումը` Արարատյան դաշտավայրի արտեզյան ավազանն ո՞վ ոչնչացրեց: Ջրօգտագործման այդ թույլտվություն տվողները հայտնի են, չէ՞: Ինչո՞ւ նրանք պատասխան չեն տալիս: Չեն տալիս, դրա համար էլ սխալը սխալի հետևից է տեղի ունենում, ու երկիրը մոտեցնում ենք էկոլոգիական աղետի շեմին:
Մենք չենք հասկանում, որ բնությանը հասցրած վնասը հետադարձ ուժ ունի, այդ հարվածը իրականում ուղղված է ոչ միայն այս երկրի յուրաքանչյուր քաղաքացու, այլ նախ և առաջ ուղղված է մեր հետագա սերունդների վրա:
Գոհար Սարդարյան