Հայի գենի օրակարգը
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆԹվում էր թե, հանգստյան օրերը պետք է խաղաղություն բերեին ազգիս, բայց արի ու տես, որ տեղի ունեցավ ճիշտ հակառակը: Գոնե վիրտուալ տիրույթը փոթորկեց այն բանից հետո, երբ համացանցում մի գեղեցիկ նկար հայտնվեց սև տղամարդու և հայ կնոջ մասնակցությամբ: Ազգս միանգամից բաժանվեց երկու ճամբարի: Հայի գենի «մոտիվացիոն» պաշտպաններ ու օտար ոսոխի դեմ պայքարողներ, և լիբերալներ: Ի սկզբանե փաստենք, որ բավականին հիվանդագին է նման մոտեցումը` բաժանվել երկու խմբի ու... ճամբարականներ խաղալ: Ռասիզմ երևույթը, քաղաքակիրթ մարդկության մեջ, վաղուց անցյալում է: Իսկ Հայաստանում այն ընդհանրապես չի էլ եղել, հաշվի առնելով միջմշակութային և միջէթնիկ կապերի բացակայությունը: Աբսուրդ է նաև խոսել ինքնության խնդիրներից մի երկրում, որը գրեթե մոնոէթնիկ է: Արդ, ի՞նչն է ստիպում հասարակության մի մասին տառապել այդ բարդույթով կամ գնալ մոլորեցնող ճանապարհով, որը կոչվում է ազգային, հայի տեսակ, հայի գեն և այլն:
Ընդհանրապես, փոքր հասարակությունները և ազգերը, երբ չունեն համընդհանուր ազգային արտադրական մշակույթ, ասել կուզե արտադրանք և արժեքներ չեն տալիս, սկսում են գործել գոյաբանության զգացմունքային և ռեֆլեկտոր հարթությունների վրա: Եթե անգամ նրանք պարտադրված թշնամիներ չունեն, ապա ստեղծում են համընդհանուր թշնամու կամ հակադրության մեջ եղածի միֆը: Ու հասարակական ընկալումներում բոլորը դառնում են հակառակորդներ: Այսպես` ադրբեջանցին և թուրքը բացարձակ թշնամիներ են, ու որևէ մեկը չի էլ փորձում սա կասկածի տակ դնել` դավաճան չհռչակվելու համար:
Արևմտասերների համար թշնամի են ռուսները, հայի գենի պահպանների համար` արևմուտքը, մշակութապես զարգացածների համար` արևելյան մուղամը և այսպես շարունակ: «Մենքի» ու «նրանքի» հակադրությունը մեզանում կայանում է շատ ուրիշ ` հիվանդագին ու ոչ կառուցողական միջավայրում: Իսկ եթե գանք բուն ինքնության դիսկուրսին, ապա պետք է փաստենք, որ այն վաղուց հնացած և խորհրդային ժառանգության դիսկուրս է: Դա մոդայիկ էր ԽՍՀՄ փուլում, երբ կար բազմազգ կայսրությունը, ի դեպ, հենց այդ ազգային հարցը կործանեց ԽՍՀՄ–ը: Սակայն գիտական ընդունելի աշխարհում վաղուց ինքնության վերաբերյալ նման դիսկուրսներ չկան: Դրանք ավելի վեր են ազգային նեղ շահերից ու մտածողությունից, այս ամենի ձևակերպումը ժամանակին տվել է Հանթինգթոնն իր «Ո՞վ ենք մենք» աշխատության մեջ, երբ քննարկում էր ամերիկյան ինքնության հարցեր:
Նման հնաոճ մոտեցումը, որը տարածականության սկզբունքով արմատներ ունի նաև մեզանում, ավելի բնորոշ է ռուսական միջավայրին: Եթե ուշադիր նայենք ռուսական գիտական գրականությանը և հաղորդաշարերին, ապա կտեսնենք, որ ինքնության հարցերի քննարկման դիտակետը այդ երկրում խորհրդային փուլից ի վեր չի փոխվել: Սա կարող է բնական դիտվել Ռուսաստանի համար, հաշվի առնելով այդ երկրի բազմազգ կացութաձևը և ռուսների քանակական նվազումը:
Սակայն սա, վերոգրյալ պատճառներից ելնելով չի կարող տիրապետող լինել հայկական միջավայրի համար: Ուրեմն մնում է փաստել, որ համազգային կամ, որ մեր դեպքում նույնն է` համապետական արժեքների ստեղծման բացակայությունը, համընդհանուր արտադրական մշակույթի չգոյությունը, իրական արժեքաստեղծ քաղաքականության սնանկությունը հանգեցնում են նման դիսկուրսների, երբ մենք մեր ինքությունը փորձում ենք գտնել «մենք» ու «նրանք» ամենաստորին հակադրությունների դաշտում: Սա արդյունք է քաղաքական, տնտեսական, գաղափարական, մշակութային վակումի: Եղած քննարկումներն ազդակ են, ևս մեկ անգամ այս ամենը հիշելու, խորապես հասկանալու և եղած վիճակը շտկելու համար:
Վահրամ Թոքմաջյան