Երևանյան խրոնիկա
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ1968 թվականից ի վեր յուրաքանչյուր տարվա հոկտեմբերին Երևանում տոն է։ Քաղաքը նշում է Էրեբունի-Երևանի հերթական հոբելյանը։ Ամեն տարի կազմակերպվող այս միջոցառման միջոցով երևանցիներն ու թերևս բոլոր հայաստանցիները հպարտություն և յուօրինակ հուզմունք են ապրում՝ վերստին հիշելով քաղաքի բազմադարյա պատմությունը։ Երևանին ձոնված նորանոր երգեր ու ստեղծագործություններ են իհայտ գալիս, որոնցից շատերը դառնում մայրաքաղաքի յուօրինակ հիմնը։ Այս բոլոր գործերում առկա է և սեր, և հիացմունք և հպարտություն։
Սակայն Երևանը միայն նրան նվիրված երգերը չեն, միայն քաղաքի շուրջ երեք հազարամյա պատմությունը, քաղաքի ճարտարապետական կոթողներն ու շենքերը չեն։ Երևանը մենք բոլորս ենք, քանի որ քաղաքը դառնում է այդպիսին նախ և առաջ իր բնակիչներով ու միջավայրով։
Մենք հաճախ սիրում ենք ասել, որ Երևանը համայն հայության մայրաքաղաքն է և գուցե իրականում էլ դա այդպես է, սակայն արդյոք միայն պաշտոնապես մայրաքաղաք կոչվելով Երևանը դառնում է այդպիսին։ Խորհրդային տարիների բազմաթիվ երգերում գովերգվող վարդագույն քաղաքն այսօր փոխվել է, գուցե ոչ անճանաչելիորեն, սակայն այդուհանդերձ այն ինչ կատարվեց վերջին երեք տասնամյակում, զգալիորեն փոխեց քաղաքի և ճարտարապետական, և մշակութային և ընդհանրապես միջավայրային դիմագիծը։
Արդյունքում Երևանն այսօր ներկայանում է որպես կտրուկ և չափազանց հակասական կոնտրաստների քաղաք, որտեղ կողք կողքի ոչ թե միմյանց լրացնելով, այլ լիովին հակասելով վեր են խոյանում գավառականության, քաղքենիության ցոփության և պատմական ու մշակութային արժեքների խորհրդանիշերը։ Այս խորհրդանիշերն ի դեպ միայն շենքերը, թաղամասերն ու առանձնատները չեն, այլ այն փոփոխությունները, որոնք մտել են քաղաքի կյանքի ռիթմի մեջ։ Այս փոփոխությունների ֆիզիկական արտահայտություններն են հարյուրավոր նորակառույց և այսպես կոչված էլիտար շենքերը, որոնք մեծապես աղճատել են քաղաքի, որպես առանձին կենդանի օրգանիզմի դիմագիծը, ընդ որում ոչ միայն ճարտարապետական առումով, այլև հոգեբանական տարանանջատող գծեր տանելով քաղաքային հանրության տարբեր շերտերի և օղակների միջև։
2000-ականների սկզբին, Երևանի հենց սրտում մեկնարկեց Հյուսիսային պողոտայի շինարարությունը, որի արդյունքում կառուցվեցին քաղաքի ընդհանուր միջավայրին հակասող կառույցներ և շենքեր։ Այստեղ սակայն հակասությունը միայն ճարտարապետական ձևերի և հորինվածքների մեջ չէր, այլ այն միջավայրի և մթնոլորտի փոփոխությունը որն իր հետ բերեց Հյուսիսային պողոտան։ Վերջինիս կառուցման արդյունքում հազարավոր բնակիչներ զրկվեցին իրենց բնակարաններից, փոխարենը նրանց տների տեղում աստղաբաշխական գներով տներ ձեռք բերեցին այսպես կոչված էլիտարները։
Սակայն Երևանի իսկական տերերն այստեղ ապրողներն են ՝ անկախ նրանից, թե ինչպիսի ֆինանսական կարողությունների են տիրապետում, համենայնդեպս այդպես պետք է լիներ։ Սա թերևս ամենամեծ խնդիրն է, որ շատ ավելի խորքային է քան քաղաքային տրանսպորտը կամ աղբահանությունը։ Խնդիր որը խորը արմատներ է գցել, որի արդյունքում երևանցին կամ Երևանի բնակիչը չի կարողանում զգալ իրեն որպես քաղաքի տեր, ավելին ամեն անգամ անցնելով էլիտար շենքի, անտրամաբանական ճոխության առանձնատների կամ պայմանականորեն ասած հարուստների թաղամասերի մոտով օտարություն է զգում համայն հայության մայրաքաղաքում։
Ի դեպ այս խնդիրը չի նշանակում, թե բոլոր երևանցիները պետք է լինեն հավասարապես հարուստ կամ հավասարապես աղքատ, քանի որ փողը կամ կարողությունը չէ որ պետք է բերեն քաղաքացի լինելու գիտակցությունը։ Ավելին Երևանն ունի հնամենի թաղամասեր՝ Կոնդը, սարի թաղը, որտեղ բնակվում են այսպես կոչված բնիկ երևանցիները։ Այս ձևակերպումն ինքնին տարօրինակ է դառնում այն դեպքում, երբ խոսքը գնում է երկրի, պետության մայրաքաղաքի մասին։
Արդյոք այստեղից հետևում է, որ գյումրեցում կամ դիլիջանցու համար Երևանն օտար քաղաք է, արդյոք Հայաստանի որևէ անկյունում ապրող հայաստանի քաղաքացին ավելի քիչ պետք է իրենց զգա Երևանի տեր ու տիրական, քան Երևանի բնակիչը։ Այս հարցի պատասխանը կարծես թե միանշանակ է՝ Երևանը մենք բոլորս ենք՝ քանի որ Երևանը մեր երկրի դեմքն է, պետության խտացված մանրակերտն՝ իր բոլոր դրսևորումներով։
Հենց այս գիտակցությունն է, որ պետք է սերմանել ցանկացած հայաստանցու մոտ հենց այս գիտակցությունից է սկսվում ոչ միայն մայրաքաղաքի, այլև պետության քաղաքացի լինելու հայեցակարգը։
Աղասի Մարգարյան