Ի վերջո փողը հայրենասիրություն ճանաչո՞ւմ է, թե ոչ. Բիլ Գեյթսի օրինակն էլ կա
ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑPast.am-ի հյուրն է Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոնի տնտեսագետ Աշոտ Խուրշուդյանը
– Պարոն Խուրշուդյան, ներկա կառավարությունը տնտեսության զարգացման հիմնական երաշխիքներից է համարում ներդրումների ապահովումը: Հիմնվեց նաև «Հայաստանի ներդրողների ակումբ», ուր ընդգրկվեցին հիմնականում ռուսաստանաբնակ հայ գործարարները: Այսինքն` նրանցից ենք ակնկալում ներդրումներ: Իսկ ընդհանրապես փողը հայրենասիրություն ճանաչո՞ւմ է:
– Շատերն, այո, կարծում են, որ փողը համ ու հոտ չունի: Բայց իմ կարծիքով, այնուամենայնիվ, ունի: Աշխարհում ևս նման նախադեպեր կան: Ժամանակին ես հանդիպել եմ Իռլանդիայի զարգացման գրասենյակի ներկայացուցիչներին: Նրաք ներկայացրեցին, թե 70–ականներից ինչպես սկսեցին երկրի տնտեսության զարգացման իրենց գործընթացը: Նաև մի բան պատմեցին` ասացին, որ գնացել են Բիլ Գեյթսի հետ նստել զրուցել են, նրան հիշեցրել են, որ իռլանդացի է, ու առաջարկել են ներդրումներ անել: Եվ Բիլ Բեյթսը արել է այդ ներդրումները: Կամ ուղեղների արտահոսքի ցիկլայնության հետ կապված` շատ հնդիկներ գնացին Սիլիկոնային հովիտ ու այնտեղ աշխատեցին: Բայց հետո արդեն, որպես տվյալ ոլորտի կայացած մասնագետներ, հետ եկան իրենց երկիրն ու այստեղ ձևավորեցին ՏՏ ոլորտի զարգացման համանման մոդել: Այնպես որ, մենք չենք կարող ասել, թե ներդրումների հարցում դեր չունի ազգային զգացումը: Նաև այս հարցում էական դեր են խաղում մարդկային հարաբերութունները, անձնական կապերը: Այդ դեպքերում ներդրողն առավել ռեալ է գնահատում առկա ռիսկերը և նոր միայն մտնում է շուկա: Իսկ այն մարդիկ, ովքեր, մեր երկրի օրինակով ասենք, Հայաստանում չեն ապրել, նրանց համար առավել մեծ են թվում ռիսկերը, ու դժվարությամբ էլ ներդրումներ կանեն:
– Այսինքն` կարողանում են տեղի խաղի կանոնները յուրացնել:
– Այո, այդպես է: Իհարկե, դա բավարար չէ, բայց կարևոր է:
– Իսկ որպեսզի բավար լինեն պայմանները, ուրիշ ի՞նչ է հարկավոր ներդրողին:
– Հարկավոր է, որ տվյալ երկրում գործեն միջազգային խաղի կանոնները: Նույն ձեր մատնանշած Ներդրողների ակումբի անդամները գիտեն միջազգային խաղի կանոնների մասին: Ուստի դու պարտավոր ես հենց այդ խաղի կանոնները ներդնել քեզ մոտ, որոնք նրանց լավ հայտնի են:
– Բայց մեր երկրում այսօր գործելո՞ւ են միջազգային այդ խաղի կանոնները: Մենք կարծես դրանցից շատ հեռու ենք:
– Խաղի կանոնը գործընթացային վիճակ է: Ասենք` դու ներդրում ես անում, ու զուգահեռ պատվիրում ես դրա սոցիալական, բնապահպանական ռիսկերը: Միջազգային պրոֆեսիոնալ կառույցներ կան դրա համար, որ գալիս ու այդ ռիսկերը գնահատում են: Որոնք էլ կցում ես քո ծրագրերին: Եվ դրսի մարդը, երբ տեսնում է, որ դու այդ պրոցեդուրան արել ես, արդեն հայտնի կդառնան նրան ռիսկերը ու կկողմնորոշվի` ներդրում անի՞ այդ երկրում, թե` ոչ: Իսկ մեր երկրի նման փոքր երկրները սովորաբար գործընթացների վրա փող չեն ծախսում` ասում են` թանկ է: Եվ այդ հանգամանքը սովորաբար փոքրացնում է տվյալ շուկան պոտենցիալ ներդրողի աչքում:
– Իսկ այսօր կարո՞ղ ենք ասել, որ մեր երկրում ներդրումների երաշխիքը մեկ մարդու` վարչապետի գործոնն է:
– Ոչ, նման բան ես չեմ կարող ասել: Ավելին` եթե անգամ նման բան ձևավորվի, ապա դա շատ վտանգավոր իրավիճակ կլինի ըստ էության: Օրինակ` դատական համակարգը շատ ավելի կարևոր է, քան վարչապետի պարագան է: Եվ ընդհանրապես միայն մեկ մարդով դու չես կարող նման մոդելներ կառուցել:
– Լավ բան ասացիք` մեր այս անկատար դատական համակարգի պարագայում ներդրողները կգա՞ն Հայաստան ու գործ կձեռնարկե՞ն:
– Ներդրողները նման խնդիր չունեն. նրանք միջազգային դատարաններում իրենց հարցերը կլուծեն, եթե անհրաժեշտություն լինի:
– Այսինքն` ամեն ինչ նորմալ է:
– Նորմալ չէ: Պետք է ուղղակի շատ աշխատել, որ և՛ վիճակը նորմալանա, և՛ պրոցեսն առաջ գնա: Ես միշտ ասում եմ` ժամանակը վատ ենք օգտագործում, պետք է լավ օգտագործենք: Բանն այն է, որ միտումները կան, պրոցեսն ընթանում է: Բայց ինչքան դանդաղ այն ընթանա, այնքան ուրիշ տեղ կարող ենք հասնել: Ուստի պետք է սխալն էլ արագացնենք, ճիշտն էլ արագացնենք:
Գոհար Սարդարյան