Հայաստանը պետք է վերանայի Բաքու–Թբիլիսի–Կարս երկաթգծի նկատմամբ դիրքորոշումը և մասնակցության հայտ ներկայացնի. «Փաստ»
ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑ«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Մեր հյուրն է Արևելագիտության ինստիտուտի Թուրքիայի բաժնի ղեկավար Վահրամ Տեր–Մաթևոսյանը
– Բաքու–Թբիլիսի–Կարս երկաթգծի գործարկումը կրկին հետաձգվեց, այս անգամ մինչև հաջորդ տարվա օգոստոս: Հայաստանը միշտ դատապարտել է այս նախագիծը, բայց արդյո՞ք դիրքորոշումը վերանայելու խնդիր այսօր չկա:
– Այո, Հայաստանը պետք է վերանայի իր դիրքորոշումը: Այդ երկաթգիծն անցնում է հայաշատ Ախալքալաքով: Ուստի Հայաստանը պետք է շահագրգռված լինի՝ օր առաջ մասնակցելու այդ նախագծին: Պարզ է, որ Ադրբեջանն ու Թուրքիան կընդդիմանան: Սակայն կարևոր է Վրաստանի դիրքորոշումը: Երբ 2013–2014 թթ. Վրաստանում հետազոտություն էի իրականացնում ու տեղի քաղաքական գործիչներին հարցնում էի, թե կարո՞ղ է այնպես լինել, որ թուրքերն ասեն՝ մենք ենք գումարը տվել, մենք պետք է որոշենք, թե ովքեր պետք է այն օգտագործեն, պատասխանում էին՝ ինչպես թե, Վրաստանի տարածքով է անցնում, մենք ենք որոշողը: Հիմա եկել է ճշմարտության պահը:
Սա իր հերթին բերում է մեկ այլ արդիական խնդիր: Մենք պետք է կարողանանք կառուցել Գյումրին Ջավախքին կապող երկաթգիծ: Ու միգուցե հետագայում հնարավորություն ստանանք դուրս գալ դեպի Սև ծով: Իսկ մեր խնդիրը դեպի Սև ծով վստահելի կապ ունենալն է: Այնպես որ Գյումրի–Ջավախք երկաթգիծ կառուցելը շատ ավելի շահավետ ու հեռանկարային կլինի, քան թե այս պահին անիրականանալի Իրան–Հայաստան երկաթգիծը, որի նախագծահաշվարկային մասն անգամ դեռ սկսված չէ:
– Հայտնի փաստ է, որ Վրաստանը տնտեսական մեծ կախվածություն ունի Ադրբեջանից ու Թուրքիայից: Ուստի նման վերազգային նախագծերում Վրաստանի՝ անկախ գործելու գործակիցը, կարծես թե, խիստ փոքր է:
– Վերջին 3 տարին ուսումնասիրությանս հիմնական թեմաներից մեկը Վրաստանում թուրքական փափուկ ուժի կիրառումն է: Այն աստիճանը, որին թուրքա–ադրբեջանական էքսպանսիան հասել է, մեզ համար դառնում է վտանգավոր մարտահրավեր: Վրաստանի հասարակության մի հատվածը, եկեցեցին, հասարակական ու քաղաքական մի շարք գործիչներ ավելի հաճախ են բարձրաձայնում իրենց մտահոգությունները այս հարցի կապակցությամբ: Բայց այնքան են ներքաշվել այդ ամենի մեջ, որ հետդարձի ճանապարհը բավական դժվար է լինելու։
Ջավախքը նույնպես թուրքական կապիտալի թիրախներից մեկն է: Վերջին տարիներին այնտեղ կառուցվում են թուրքական հյուրանոցներ, հասարակաց տներ, կազինոներ, որոնք այս պահին թեև փոքր են, անգամ աննկատ, սակայն կարող են ընդլայնվել: Ախալքալաքից ոչ հեռու կառուցվել է թուրքական հիդրոէլեկտրակայան, որտեղից էներգիա է արտահանվում Թուրքիա։ Ավելին: Բանը հասել էր նրան, որ Ախալքալաքով անցնող երկաթգծի շինարարությանը հայերին թույլ չէին տվել մասնակցել: Ջավախահայության օտարումն այս ծրագրից հանգեցրել է նրան, որ ջավախահայությունն այն ընկալում է որպես մարտահրավեր ուղղված հայության շահերին: Փոխարենը երկաթգծի շինարարներն աշխատողներ են բերել Պակիստանից, Ադրբեջանից, այլ երկրներից, բայց տեղի հայերին թույլ չի տալիս աշխատել, եկամուտներ ունենալ:
Մյուս խնդիրը վերաբերում է Հայաստանը Ջավախքին միացնող ճանապարհին, որը վերջին 2–3 տարիներին այնքան է մաշվել ու քայքայլվել, որ անգամ Հայաստանում նման վատ ճանապարհներ չկան: Այն հանգամանքը ևս ազդում է ջավախահայության հոգեբանական տրամադրությունների վրա և տեղիք տալիս տարաբնույթ մեկնաբանությունների։
Այս ամենի մեկ այլ, առավել տեսանելի ու անհանգստացնող հետևանքը Ջավախքի հայության շարունակական նվազումն է: Նրանք կամ գալիս են Հայաստան, կամ գնում Ռուսաստան: Ընդհանրապես, ամբողջ Վրաստանում հայության դիրքերը նախկինի պես ազդեցիկ չեն։ Միայն ժողովրդագրական առումով բավական է նշել, որ 1989–ից ի վեր Վրաստանում հայության թիվը 62 տոկոսով կրճատվել է: Եթե Խորհրդային Վրաստանում հայերն ամենամեծ ազգային փոքրամասնությունն էին, ապա այսօր պատկերը փոխվել է: Առաջին տեղում ադրբեջանցիներն են:
Ի պատիվ ջավախահայության պետք է ասել, որ նրանք պատրաստ են պայքարել: Բայց քաղաքական կազմակերպվածության խնդիր ունեն: Մի քանի տասնյակ գործիչով հարց չի լուծվում: Պատեհ է հարցնել, թե Հայաստանը՝ որպես պետություն ինչո՞վ է օգնում ջավախահայությանը: Ի՞նչ եք կարծում՝ 1991–ից հետո ՀՀ քանի՞ նախագահ է այցելել Ջավախք, որ մեր հայրենիքի մի մասն է: Մեկ անգամ միայն Լևոն Տեր–Պետրոսյանն է գնացել: Սա բավական խոսուն փաստ է։
– Վերադառնալով թեմային: Գուցե Վրաստանի հետ հարաբերություններն ավելի ամրացնելով կամ էլ ԲԹԿ երկաթգծին մասնակցելու ցանկություն հայտնելով՝ մենք Վրաստանի՞ն էլ հնարավորություն տանք ինչ–որ կերպ ընդդիմանալու թուրքա–ադրբեջանական էքսպանսիային:
– Իհարկե: Մենք կարող ենք վրացիների հետ նստել և խոսել՝ ի՞նչ անենք, որ ձեր թիկունքն ամրացնենք: Այսօր նրանք հասկանում են, հույսով եմ հետզհետե սկսում են գիտակցել, որ առանց ուժեղ Հայաստանի նրանք առավել խոցելի են դառնում: Եթե այսօր Վրաստանը մի թթու խոսք է ասում Ադրբեջանի կամ Թուրքիայի հասցեին, վերջիններիս խիստ տոնով հայտարարությունը չի ուշանում: Ուստի վրացիներին մեր աջակցությունը կարող է անհրաժեշտ լինել: Իսկ ամենալավ տարբերակը Բաքու–Թբիլիսի–Կարս երկաթգծին մասնակցելու հայտ ներկայացնելն է: Այո, ժամանակին, թերևս իրավացիորեն, դեմ ենք եղել այդ երկաթգծի կառուցմանը: Բայց հիմա պետք է ամեն ինչ անենք նախագծի մաս դառնալու համար: Այդ հարցը կարող է դառնալ ՀՀ արտաքին քաղաքականության հասունության լակմուսի թուղթը: Մենք կկարողանա՞նք այդ ծրագրում ներգրավում ունենալ, առաջ տանել մեր շահերը: Թե՞ էլի դուրս կմնանք տարածաշրջանային խոշոր նախագծերից և կշարունակենք մեղադրել բոլորին, բացի մեզանից:
Շարունակությունը` «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում: