Հաճախ աշխատանքային իրավունքները խախտվում են միջին օղակի ղեկավարների պատճառով
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆՀայաստանի նման գործազրկության ահռելի մակարդակ ունեցող երկրում աշխատանքային իրավունք ասվածը մի տեսակ օդից կախված, անհասկանալի երևույթի է նման, որը հիմնականում անտեսվում է հենց աշխատողների կողմից: Եվ սա բնական է, քանի որ նույնիսկ նվազագույն աշխատավարձով, ծանոթ–բարեկամով, որևէ տեղ, մի կերպ գործ գտած մարդու մտքով երբեք էլ չի անցնի ծանոթանալ կամ սերտել մի օրենքի դրույթներ, որոնք ըստ էության պետք չեն:
Աշխատանքային իրավունքի փորձագետ, «Տեմպուս» սոցիալական իրավունքների պաշտպանության կենտրոնի նախագահ Տիրուհի Նազարեթյանի կարծիքով, սակայն, շատ կարևոր է, որ քաղաքացիները մինչ աշխատանքի ընդունվելը ծանոթանան իրենց իրավունքներին և կարողանան պատշաճ պաշտպանել դրանք:
«Շատ կարևոր է, որ քաղաքացին իմանա, թե ինչ չափով է խախտվում իր իրավունքները: Այսինքն, եթե նախ իմանան իրենց իրավունքները, կկարողանան հասկանալ, թե արդյո՞ք դրանք խախտվում են, թե՝ ոչ: Շատ կարևոր է նաև, որ աշխատողները տիրապետեն իրավունքների պաշտպանության մեխանիզմներին»,– Past.am-ի հետ զրույցում ասաց Տ. Նազարեթյանը:
Նա խորհուրդ է տալիս գործատուի կողմից իրավունքների խախտումներ թույլ տալու դեպքում դատարան դիմելուց առաջ, նախ փորձել բանակցել գործատուի հետ: Պրակտիկան ցույց է տալիս, որ դա դրական արդյունքի հասնելու ամենաարդյունավետ տարբերակներից մեկն է և եթե այն գրագետ է իրականացվում, կոնֆլիկտն այդ փուլում էլ ավարտվում է:
«Աշխատանքային պրակտիկայի ընթացքում շատ ենք հանդիպում իրավիճակների, որոնք, անկախ աշխատանքի վայրից կամ բնույթից, նույնանման են: Առաջին ամենատարածված խախտումը աշխատանքային կամ ծառայության մատուցման պայմանագրերի տարբերության չիմացությանն է վերաբերում: Դրանք աշխատողի և գործատուի միջև կնքվող երկու տարբեր իրավահարաբերությունների մասին են, որի մասին շատ հաճախ չի իրազեկվում աշխատողը»,– ասաց «Տեմպուս»–ի նախագահը:
2012 թ.–ին Հայաստանում իրականացված սոցիոլոգիական հարցման արդյունքների համաձայն աշխատող անձանց մոտ 5%–ն է տեղեկացված եղել իր իրավունքների մասին: Փորձագետի դիտարկմամբ, թեև այս ուսումնասիրությունից հետո տարիներ են անցել, սակայն այդ ցուցանիշը գրեթե չի փոխվել: Ու եթե հասարակության ստվար մասն իրազեկված չէ, բնականաբար, չի էլ կարող օգտվել իր իրավունքները պաշտպանելու մեխանիզմներից, ինչից էլ շատ հաճախ օգտվում են անբարեխիղճ գործատուները:
Տ. Նազարեթյանի խոսքով շատ դեպքերում աշխատանքային իրավունքի խախտումները տեղի են ունենում միջին օղակում աշխատող անձանց կողմից, որի մասին անգամ տեղյակ չի լինում գործատուն: Ինչ վերաբերում է աշխատակիցների կողմից սեփական իրավունքներն անտեսելու «պրակտիկային», ապա ըստ փորձագետի, դա պայմանավորված է նրանով, որ շատ հաճախ աշխատողները հացի խնդիր են լուծում և ավելի բարձր դասելով միջանձնային հարաբերությունները չեն ցանկանում կոնֆլիկտի մեջ մտնել ղեկավարի կամ գործատուի հետ:
«Այսօր սահմանադրորեն մենք ունենք այնպիսի պետական համակարգ, որը նախկին տոտալիտար համակարգից շատ տարբեր է: Ու եթե խորհրդային տարիներին մարդիկ իմանային, թե ոչ, գործում էր իրավունքների պաշտպանության ստանդարտացված համակարգ և սեփական իրավունքներն իմանալն այնքան էլ չէր կարևորվում, ապա այսօր աշխատանքային հարաբերություններն ավելի ազատական են: Այսօրվա համակարգն այնպիսին է, որ աշխատանքային իրավունքին տիրապետելու հարցը մղվել է առաջին պլան և այն անտեսել չի կարելի»,– ասաց փարձագետը:
Տ. Նազարեթյանը համոզված է նաև, որ անցել են այն ժամանակները, երբ ֆաստ–ֆուդերում և սուպերմարկետներում աշխատում էին միայն ուսանողներ, ում համար այն անցողիկ աշխատանք էր, իսկ գործատուն էլ ինչպես ուզեր, այնպես էլ կարող էր իրեն պահել:
«Ներկայում, սպասարկման ոլորտը զարգանում է: Եվ աշխատանք փնտրողների համար այն դարձել է մշտական: Աշխատողները սկսել են հետաքրքվել իրենց իրավունքներով: Ի դեպ, այս կամ այն ոլորտում մասնագիտական բարձր հմտություններ ունեցող աշխատողներ գտնելն այնքան էլ հեշտ չէ գործատուների համար: Ուստի ժամանակն է, որ երկու կողմերն էլ տեղեկացված լինեն իրենց իրավունքների մասին: Նման պարագայում կողմերն է՛լ ավելի պաշտպանված կլինեն, իսկ խախտումներն էլ կնվազեն»,– համոզված է Տ. Նազարեթյանը:
Իրավաբան, փաստաբան Նարեկ Ներսիսյանի կարծիքով տարբերություն չկա մարդը որևէ իր՝ օրինակ համակարգիչ գնելու պայմանագիր է ստորագրում, թե՝ աշխատանքի ընդունվելու, քանի որ երկուսն էլ իրավական փաստաթուղթ են, ուր նշված են կողմերի իրավունքներն ու պարտականությունները: Եվ եթե անձը որպես գնորդ մանրամասն հետաքրքրվում է իր իրավունքների և պարտականույթունների մասին, իսկ երկրորդ դեպքում անտեսում է այն, դա միանշանակ ծուլության ու անտարբերության հետևանք է:
«Անիրազեկվածությունը ծուլության հետևանք է, քանի որ շատ հաճախ մարդիկ չեն ցանկանում սեփական իրավունքների ու պարտականությունների մասին տեղեկանալ: Այդ պասիվության հետևանքով էլ այսօր այսպիսի իրավիճակ է աշխատաշուկայում: Միջազգային պրակտիկան ցույց է տալիս, որ միայն իրազեկված լինելու և սեփական իրավունքները գրագետ պաշտպանելու դեպքում է հնարավոր կարծրատիպեր կոտրել և ինչ–որ բան փոխել գործատու–աշխատող հարաբերություններում»,– ասաց Ն.Ներսիսյանը:
Արմինե Գրիգորյան