Մեր ներուժի մասին. իրականի ու երևակայականի սահմանը
ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑ«Փաստ» օրաթերթի հյուրն է քաղաքագետ Երվանդ Բոզոյանը
– Պարոն Բոզոյան, կառավարման մեր կիսաավտորիտար համակարգի պայմաններում կարո՞ղ ենք Եվրամիության հետ ստորագրած համաձայնագրի դրույթներն իրականացնել:
– Նախ ասեմ, որ հարկավոր չէ ֆետիշացնել այդ համաձայնագիրը. բոլորն էլ պայմանական համաձայնագրեր են: Այն երկրները, որոնք նման համաձայնագրեր են կնքել Եվրամիության հետ, ևս առանձնապես դեմոկրատիայով չեն փայլում: Եվ Եվրամիությունն էլ գիտի այդ մասին: Պարզապես փորձում է այնպես անել, որ նման երկրներում կենսամակարդակը փոքր–ինչ բարելավվի, և մարդիկ չփախչեն իրենց երկրներից: Քանի որ, պարզ է, եթե փախչում են, հիմնականում գնում են Եվրամիության երկրներ: Իսկ դա իրենց համար լուրջ պրոբլեմ է:
Այնպես որ, Եվրամիությունը վարում է հստակ քաղաքականություն. Եվրոպա ներգաղթը զսպելու համար պետք է օգնել այդ երկրներին: Հայաստանը ևս դրանց շարքում է:
Անշուշտ, Հայաստանից դեպի Եվրոպա ներգաղթի հոսքն այդքան մեծ չէ, ինչպես, ասենք, Սիրիայից կամ Իրաքից է, բայց բոլոր դեպքերում նրանք փորձում են բարելավել այս երկրներում գործող պետական կառավարման համակարգերը:
Բայց, ի՞նչ խոսք, այսքանով հանդերձ տվյալ համաձայնագիրը մեզ համար հնարավորություն է: Իսկ թե դրանից ինչքանո՞վ կկարողանանք օգտվել, դժվար է ասել:
– Իսկ մեր երկրի քաղաքականությունն ինչպիսի՞ն է. մենք կարողանո՞ւմ ենք այն համահունչ դարձնել համաշխարհային զարգացումներին, աշխարհաքաղաքական գործընթացներին: Եվ օգտվել ընձեռված հնարավորություններից:
– Մենք առավել փորձում ենք տեղավորվել համաշխարհային պրոցեսների գնացքի մեջ, գլուխներս կախել, լուռ մնալ, որպեսզի հանկարծ հարվածներ չստանանք: Սա է մեր քաղաքականությունը:
Քանզի ի՞նչ ասել է օգտվել: Այն կնշանակի, որ, որպես երկիր, ստանձնես որոշակի առաքելություն և էական դեր կատարես այդ գործընթացներում: Այդպես են անում սովորաբար մեծ երկրները:
Իսկ փոքր երկրներից նման դերակատարություն է ստանձնել Իսրայելը: Վրաստանը ևս փորձ է անում ինչ–որ բան անել: Ադրբեջանն էլ ցանկանում է միջանցքի դերակատարություն ստանձնել:
Իսկ մեր երկրի արտաքին քաղաքականությունը խիստ կրավորական է: Հիմնականում զբաղվում է Լեռնային Ղարաբաղի խնդրով, մնացած հարցերի շուրջ նրա քաղաքականությունն ընդամենը «գալոչկայի» համար է:
– Դա մեր թուլությունի՞ց է գալիս: Օբյեկտիվորեն, իրո՞ք, մենք չենք կարող վարել մեր սեփական քաղաքականությունը:
– Այդ հարցի վերաբերյալ ես այն եզրակացությանն եմ հանգել, որ մեր ժողովուրդը, դարերով չունենալով պետականություն, զրկվել է նաև պետական մտածողությունից: Քանզի եթե նա ունենար պետական մտածողություն, ապա չէր ունենա նաև այսպիսի խայտառակ որակի քաղաքական վերնախավ:
Տեսեք՝ մեր տնտեսական վերնախավը հիմնականում անգրագետ է:
Սա ամոթալի փաստ է մի ժողովրդի համար, ով իրեն համարում է հնագույններից աշխարհում, ով իր թիկունքին ունի շուրջ երեք հազարամյակի պատմություն:
Բանն այն է, որ մենք չենք կարող ապագա ունենալ նման տնտեսական վերնախավով: Քանզի այն ծնում է նաև անգրագետ քաղաքական վերնախավ: Լինի իշխանություն, թե՝ ընդդիմություն: Ի վերջո փաստ է, եթե մեր ընդդիմության մեջ պայծառ դեմքեր լինեին, ժողովուրդը կգնար նրանց հետևից ու կփոխեր ներկա իշխանությունը:
Այսինքն՝ մենք ունենք շատ խղճուկ, անորակ, գավառական մակարդակի քաղաքական վերնախավ՝ իր պարզունակ պատկերացումներով:
– Ո՞րն է մեր ապագան և ի՞նչ է մեզ հարկավոր:
– Իմ կարծիքով նման պարագայում մենք ապագա չունենք: Երբ մեր կողքին հզոր Թուրքիան է, նաև՝ զարգացող Ադրբեջանը:
Գուցե և մենք պատմության ընթացքում պատահականորեն փրկված հին ա՞զգ ենք: Տեսեք՝ ասորիները չկան, արամեացիները չկան: Իսկ մենք պատահականորեն փրկվել–մնացել ենք:
Գիտեք՝ Արևմտյան Հայաստանում ցեղասպանության ենթարկվեցինք: Իսկ 200 տարի առաջ մեր ներկա այս տարածքում ընդամենը տասը տոկոս հայ էր ապրում, հիմնականում քրդերն ու թուրքերն էին: Պարզապես հանգամանքների բերումով ռուսական կայսրությունը հայերին հավաքեց այստեղ: Ու խորհրդային ժամանակներում 800000–ից դարձանք 3,5 միլիոնանոց ժողովուրդ:
Եվ ո՞րն է էականը՝ հենց հայտնվեցինք անկախության մեջ, 3,5 միլիոնից իջանք 2 միլիոնի: Եթե մեր երկրում, մասնավորապես նրա քաղաքական և տնտեսական համակարգերում, կան մտահոգ ու գրագետ մարդիկ, պետք է համախամբվեն, անկախ իրենց քաղաքական կողմնորոշումներից, ու փորձեն ակումուլացնել նոր գործընթացներ: Սա՛ է ելքը: Որովհետև կառավարման ներկա համակարգի պարագայում Հայաստանը պարզապես ապագա չունի:
Գոհար Սարդարյան