Սարգիս Հացպանյանի մահը, կամ երանի նրանց, ովքեր այս կյանքից հեռանում են ժողովրդի սերը նվաճած
ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑ«Փաստ» օրաթերթի հյուրն է պատմաբան Գևորգ Յազճյանը
– Պարոն Յազճյան, կյանքից հեռացավ ազատամարտիկ Սարգիս Հացպանյանը, ով իր տաքուկ Ֆրանսիան թողել և եկել էր մասնակցելու հայրենիքի ազատագրական պայքարին: Իսկ մենք գիտենք, թե իշխանությունների կողմից ինչպիսի վերաբերմունքի արժանացավ մինչև կկնքեր մահկանացուն:
Որպես պատմաբան, ի՞նչ կասեք, շա՞տ են մեր պատմության մեջ դեպքերը, երբ նման վերաբերմունքի ենք արժանացրել մեր իրական հերոսներին:
– Չեմ կարող ասել՝ շատ են, թե քիչ են: Այստեղ կարևորն իշխանությունների վերաբերմունքը չէ. լինի ներկա, նախկին կամ վաղվա: Կարևորը ժողովրդի վերաբերմունքն է: ժողովուրդը, այո՛, սխալվում է երբեմն, բայց վերջնարդյունքում ճիշտ է գնահատում իր զավակներին:
Այնպես որ, ընդունենք՝ իշխանությունները միշտ էլ պետք է առաջնորդվեն իրենց շահերով, որոնք էլ հաճախ չեն համընկնում ժողովրդի պատկերացումների հետ:
Եվ միայն հայերի մոտ չէ, որ այդպես է: Սա հայկական երևույթ չէ: Միշտ էլ և ամեն տեղ այդպես է. եթե անձն իշխանությունների սրտով չէ, անտեսում են նրա մահն էլ, արած գործն էլ: Անգամ արհամարհում են: Ճիշտ է, երևույթն անբնական է, բայց, դե, քաղաքական հաշիվների մեջ բարոյական հարցերն էական դերակատարություն չունեն:
– Իսկ դա ինչպիսի՞ դաս է նոր սերնդի համար:
– Անշուշտ, բացասական դաս է: Որովհետև մեր մեծերի նկատմամբ, ես նկատի չունեմ միայն ազատամարտիկներին, այլ՝ առհասարակ նրանց, ովքեր ազգային արժեքներ են արվեստի, մշակույթի կամ գիտության մեջ, կամ մեր կյանքի այլ ոլորտներում, եթե դրսևորվում է ոչ պատշաճ վերաբերմունք պաշտոնական շրջանակների կողմից, ապա դա կնպաստի այն բանին, որ նոր սերունդն այլևս չի ցանկանա հետևել նրանց օրինակին, անել այն, ինչ արել են այդ մարդիկ: Որովհետև կտեսնի, որ արժևորում չի լինում:
Սակայն, այս ամենով հանդերձ, մի բան ասեմ՝ ամեն մարդ պետք է մտածի իր գործն անելու ու անցնելու մասին: Իսկ թե ինչպես կգնահատեն, նրան արդեն դա չպետք է հետաքրքրի:
Իսկ պատմաբանների գործը միշտ էլ լինում է այն, որ գտնեն անտեսված հերոսներին ու նրանց գործի արժևորումը տան: Ուստի, նորից եմ ասում, ամեն մարդ իր գործը պետք է բարեխղճորեն կատարելով՝ ապրի իր կյանքը: Չմտածի ներկա, թե ապագա իշխանությունների կողմից տրվելիք գնահատականի մասին:
Վերջ ի վերջո ճշմարտությունը հաղթանակելու է. կլինեն մարդիկ, ովքեր հիսուն տարի հետո, հարյուր տարի հետո, երկու հարյուր տարի հետո կպրպտեն, կուսումնասիրեն ու ճշմարտությունը երևան կհանեն:
– Կոնկրետանանք ներկա մեր ազատամարտիկների թեմային: Ո՞րն է նրանց դեմքը հասարակական ընկալումներում: Ի վերջո, դա մի աստղաբույլ էր, որը կարողացավ դարեր հետո ընդարձակել իր հայրենիքի սահմանները:
– Հիմնականում բոլոր ազատամարտիկներն էլ, շատերը՝ նաև հաշմված մարտի դաշտում, շարունակում են ապրել ինչպես կարողանում են: Նաև ապրել խեղճ վիճակում:
Բայց երբ նոր սերունդը տեսնում է, որ մարդը գնացել, կյանքը դրել է հայրենիքի ազատության զոհասեղանին, բայց այժմ արժանանում է ոչ պատշաճ վերաբերմունքի, հաճախ նաև՝ արհամարհանքի, ապա այդ հանգամանքը նրան հեռու կպահի նման գործեր անելու մտքից:
Եվ այս հարցը ես համարում եմ ազգային անվտանգության հարց: Ընդհանրապես, արժեքավոր մարդկանց նկատմամբ վերաբերմունքը ազգային անվտանգության հարց է: Որովհետև այն բարոյականության հարց է: Իսկ առանց բարոյականության որևէ պետություն չի կարող գոյատևել:
Ամեն մարդ պետք է գնահատվի ըստ իր արժանիքների, ըստ իր արածների ու չարածների:
– Նորից անդրադառնանք Սարգիս Հացպանյանին: Մահվանից հետո ինչպիսի՞ն կլինի մեր պետական մարմինների արձագանքը, նրանք այսպես լռությամբ կրկին կանցնե՞ն այդ փաստի կողքով:
– Չեմ կարող ասել: Բայց ինձ համար, ինչպես նաև ես համոզված եմ մեր ժողովրդի մեծագույն մասի համար, Սարգիս Հացպանյանը ժողովրդի ծառա է և հայրենիքի զինվոր:
Եվ ես երանի եմ տալիս նրան ու նրա նմաններին, ովքեր այս կյանքից հեռանում են ժողովրդի սերը նվաճած: Որովհետև, ի վերջո, բոլորս էլ անցավոր ենք:
Եվ ամո՛թ նրանց, որոնց ժողովուրդը ո՛չ միայն իրենց կենդանության օրերին, նաև մահվանից հետո հիշում է նզովքով:
Գոհար Սարդարյան