Մեր շարունակական պարտությունների ու վերջին հաղթանակի մասին
ИНТЕРВЬЮ«Փաստ» օրաթերթի հյուրն է քաղաքագետ Երվանդ Բոզոյանը
– Պարոն Բոզոյան, դուք մշտապես ասել եք, որ պետականաստեղծման այս ճանապարհին մենք ավելի շատ կորցրել ենք, քան կարողացել ենք ստեղծել: Եվ այսօր մեզ քաղաքական նոր վերնախավ է հարկավոր, որպեսզի երկիրն իրական ինքնորոշման ուղիով տանի:
Բայց միաժամանակ տեսնում ենք, որ Արցախի Հանրապետությունը կարողացավ փաստացի ինքնորոշվել: Եվ եթե այստեղ դեր է խաղում մեր ժողովրդի ներուժը, ապա նույն հարցն ինչպե՞ս դիտարկենք երկու այս տիրույթներում՝ Հայաստանում և Արցախում:
– Ղարաբաղցիների համար կար ֆիզիկական գոյության խնդիր, և նրանք լուծեցին իրենց գոյության խնդիրը: Բայց որպես պետություն, այնպես չէ, որ կայացել են: Եվ կկայանան այն ժամանակ, երբ կկայանա Հայաստանը: Քանզի օբյեկտիվորեն Հայաստանի ածանցյալն են:
Ի վերջո, նրանք բառիս բուն իմաստով կանգնած էին կյանքի ու մահու առջև: Եվ կարողացան ֆիզիկապես կազմակերպվել, պայքարել ու հաղթել:
Ընդ որում, պատմականորեն ղարաբաղցիները հայ ժողովրդի առավել պայքարող, կռվող հատվածն են: Գուցե դա է պատճառը նաև, որ մեր ժողովրդի մյուս հատվածներն այնքան էլ չեն սիրում նրանց: Որովհետև իրենցից տարբերվում են:
Անշուշտ, այդ վերաբերմունքի պատճառը նաև այն է, որ ղարաբաղցիների ոչ այնքան լավ ներկայացուցիչներն են հայտնվել քաղաքական մեր վերնախավում: Բայց բոլոր դեպքերում նրանք շատ արժանապատիվ մարդիկ են: Նաև նկատի ունենանք, որ թուրքական ցեղասպանություն չտեսած ժողովուրդ են: Եվ այդ առումով «ամորձատված» չեն:
– Մեր ժողովրդի ներկա որակի ձևավորման հարցում ցեղասպանությունն իր արածն արե՞լ է: Կամ այսպես ասեմ՝ մենք կարողացե՞լ ենք մեր մեջ հաղթահարել այդ վախը, ցեղասպանված լինելու բարդույթը…
– Նախ ասեմ, որ այդ հարցն իրենք իրենց տալիս են նաև հրեաները: Հատկապես հետևյալ ենթատեքստով, թե ժողովրդի ո՞ր մասը փրկվեց կոտորածից:
Չնայած մենք մեզ այդ հարցը չենք տվել, բայց այն առկա է համաշխարհաին պատմագիտության մեջ, և պատասխանն էլ հետևյալն է՝ ցեղասպանություններից փրկվում են հիմնականում այն մարդիկ, ովքեր առավել կենսունակ են, ովքեր ունեն առողջ ու ռացիոնալ մտածողություն: Այսինքն՝ փրկվում է առողջ և ուժեղ զանգվածը, իսկ թույլ, խեղճ զանգվածը կոտորվում–գնում է:
Հետևաբար մենք կարող ենք այսօր ամրագրել, որ ցեղասպանությունից փրկվել է մեր ժողովրդի առողջ մասը:
– Եվ դրա՞ համար մենք հաղթեցինք ղարաբաղյան պատերազմում:
– Միանշանակ այդպես է: Նաև ասեմ, որ հրեաների՝ Հոլոքոստից փրկված մասը հենց կարողացավ Իսրայել պետությունը ստեղծել:
Մեր վիճակն էլ այժմ անհամեմատ լավ է: Եվ այդ պատճառով կարողացանք ղարաբաղյան պատերազմում հաջողություն արձանագրել: Ընդ որում, այն մեր վերջին 600 տարիների առաջին լուրջ հաջողությունն է: Չմոռանանք, որ այդ պատերազմը տևեց մի քանի տարի: Եվ փաստն այն է, որ մենք հաղթել ենք իրական պատերազմում:
Մեզնից շատերն անգամ այնքան չէին հավատում դրան, որ ասում էին, թե Ռուսաստանն է աջակցել: Իսկ փաստն այն է, որ պատերազմի այն փուլում, երբ կարող էինք շատ առաջ գնալ, Ռուսաստանը նունիսկ խանգարել է մեզ:
Բայց քանի որ մեր մտածողությունը ստրկական է, չենք կարողանում հավատալ մեր ուժերին:
– Բայց նույն մարդը, ով ղարաբաղյան պատերազմում հաղթանակ է տարել, մենակ տասնյակ թուրքի դեմ է գնացել, այսօր ստրկացված, գլուխը խոնարհում է փոքրիկ չինովնիկի առաջ: Ո՞նց է այդպես լինում:
– Բանն այն է, որ, այո՛, մարդը կարող է խիզախ լինել ռազմաճակատում: Բայց խիզախությունը չի հաղթում, հաղթում է ռազմական վերնախավը: Եվ այսպես ձևակերպենք՝ մեր ռազմական վերնախավն առավել ուժեղ էր, քան ադրբեջանական վերնախավը:
Անշուշտ, զինվորի դերակատարությունն էլ է մեծ: Սակայն եթե զինվորը խիզախ է, բայց նրան սխալ ստրատեգիա են տալիս, ոչինչ չի կարող անել:
Իսկ խաղաղ ժամանակների մեր ներկա քաղաքական վերնախավը ընդամենը գավառական վերնախավ է: Եվ խիստ տարբերվում է, ցավոք սրտի, այն ժամանակվա մեր ռազմական վերնախավից: Համարժեք պատկերացումներ չունի երկրի զարգացման հեռանկարի վերաբերյալ:
Տեսեք՝ 90–ական թվականներից Հայաստանում այդպես էլ իշխանություն չփոխվեց: Եվ չփոխվեց ինչպես օբյեկտիվ, այնպես էլ սուբյեկտիվ պատճառներով:
Նույնն է նաև տնտեսական վերնախավի պարագայում: Ի՞նչ առաջընթաց ակնկալես մականունավոր մարդկանցից: Բայց նրանք պետք է, չէ՞, շոգեքարշի դեր կատարեն երկրի զարգացման գործում:
Իսկ, ասենք, Վրաստանում, Ուկրաինայում փոխվեցին իշխանությունները, նորերը եկան երկրի ղեկին: Դա նշանակում է, որ այս երկրներում քաղաքական մտքի զարգացում կա:
Իսկ մեզ մոտ այդպես չեղավ: Մեր երեք նախագահներին էլ ընդդիմությունը չի փոխել: Նշանակում է, որ ցանկացած ընդդիմություն շատ ավելի թույլ է եղել մեր երկրում, քան իշխանությունն է:
Ասել է թե՝ մեր ժողովուրդը պահանջկոտ չէ, ավելի պինդ չէ: Չի պահանջում սոցիալական փոփոխություններ, չի պահանջում արժանապատիվ կյանք:
– Այսինքն՝ պրոբլեմը հասարակության մեջ է:
– Պրոբլեմը բոլորի մեջ է: Ե՛վ քաղաքական վերնախավի մեջ է, և՛ տնտեսական վերնախավի մեջ է, և՛ մարդկանց որակի մեջ է:
– Բայց մի երկու տասնամյակ առաջ Հայաստանը համարվում էր Հարավային Կովկասում ժողովրդավարության կղզյակ: Ինչպե՞ս հասկանալ:
– Դա 1988–ի արդյունքն էր: Այդ տարիների իներցիան էր, որ դեռևս գալիս էր: Բայց մեր այն ժամանակների մտավորական իշխանությունը փաստորեն չկարողացավ շարունակական դարձնել հասարակական այդ որակները: Եվ կորցրեց նաև իշխանությունը:
Գոհար Սարդարյան