Հայաստանը սոցիալական զարգացմամբ նահանջել է տարածաշրջանի բոլոր երկրներից
ANALYSISՄիջազգային հետազոտական The Social Progress Imperative նախագծի վերլուծական խումբը հրապարակել է ամենամյա Սոցիալական առաջընթացի վարկանիշը (The Social Progress Index): Աշխարհի 160 երկրների շարքում Հայաստանը այդ վարկանիշով զբաղեցրել է 67-րդ տեղը: Վրաստանը 54-րդ հորիզոնականում է, իսկ Ադրբեջանը` 77-րդ: Տարածաշրջանի երկրներից Թուրքիան 58-րդ հորիզոնականում է, իսկ Իրանը` 93-րդ:
Թվերից անցնենք բովանդակությանը: Նախ՝ հարկ է նկատել, որ The Social Progress Imperative-ը հիմնադրվել է 2013թ. ԱՄՆ-ի Հարվարդի համալսարանի պրոֆեսոր Մայքլ Պորտերի կողմից: Նախաձեռնությունում ներգրավված են աշխարհի առաջատար հետազոտական կենտրոնների և համալսարանների ներկայացուցիչներ, ովքեր հավաստի տվյալների հիման վրա գնահատում են երկրների հասարակական բարեկեցությունն ու սոցիալական առաջընթացը: Այդ վարկանիշային ուսումնասիրության յուրահատկությունն այն է, որ գնահատվում են ոչ թե երկրի տնտեսական զարգացման կամ աճի չոր ցուցանիշները, ինչպիսին է համախառն ներքին արդյունքը, այլ սոցիալական առաջընթացը:
Ընդհանուր առմամբ հաշվի է առնվում 50 ցուցանիշ, որոնք միավորված են երեք խմբում: Դրանք հետևյալն են`
1. Մարդու հիմնական պահանջները` սնունդ, առաջնային բուժօգնության հասանելիություն, բնակարանային ապահովություն, ջրի, էլեկտրաէներգիայի, սանիտարական ծառայությունների հասանելիություն, ինչպես նաև անձնական անվտանգության մակարդակ:
2. Մարդու բարեկեցության հիմքերը` բազային գիտելիքների հասանելիություն և բնակչության գրագիտության մակարդակ, տեղեկատվության և հաղորդակցության միջոցների հասանելիություն, առողջապահություն, էկոլոգիական կայունություն:
3. Մարդու զարգացման հնարավորություններ` անձնական և քաղաքացիական ազատությունների մակարդակ, որոշում ընդունելու իրավունքի և հնարավորության ապահովում և սեփական ներուժի կենսագործում:
Ահա սրանք են այն գլխավոր ցուցանիշները, որոնց հիման վրա մասնագետները գնահատում են երկրների սոցիալական առաջընթացի մակարդակը: Ինչպես երևում է, Հայաստանը այդ առումով ավելի բարձր հորիզոնականում է, քան Ադրբեջանը կամ Իրանը: Հայաստանը, փաստորեն, աշխարհի այն երկրների ցանկում է, որտեղ սոցիալական առաջընթացը բավարար մակարդակի վրա է:
Ինչպես ասում են, ճշմարտությունը երևում է համեմատության մեջ: Բայց եթե համեմատում ենք Հայաստանn այլ երկրների հետ, պետք է Հայաստանին համեմատենք նաև իր իսկ զարգացման դինամիկայի հետ, թե ինչ մակարդակում էր սոցիալական առաջընթացը մեր երկրում, օրինակ, անցած տարի: Եվ ահա այդ համեմատության մեջ բացահայտում ենք, որ Հայաստանը տարածաշրջանում միակ երկիրն է, որը մեկ տարվա ընթացքում զգալի հետընթաց է ապրել սոցիալական զարգացման ցուցանիշներով: Եվ այսպես` 2015-ին Հայաստանը վարկանշային սանդղակում զբաղեցնում էր 61-րդ հորիզոնականը, այսինքն` այս տարի 6 կետով նահանջ է ունեցել:
Վրաստանը անցած տարի 60-րդ տեղում էր, այս տարի` 54-րդ, մեր հյուսիսային հարևանը 6 կետով առաջընթաց է արձանագրել: Ադրբեջանը նախորդ տարի 76-րդն էր, 2016թ. 77-րդն է, նահանջել է ընդամենը 1 կետով: Թուրքիան 2015-ին 58-րդ տեղում էր, այս տարի այդ երկիրը պահպանել է նույն ցուցանիշը: Իրանը նախորդ տարի 95-րդ հորիզոնականում էր, իսկ այս տարի` 93-րդ: Եվ ահա այս համեմատությունից պարզ է դառնում, որ տարածաշրջանում Հայաստանը ամենամեծ հետընթաց գրանցած երկիրն է սոցիալական առաջընթացի առումով:
Այսինքն` կարևոր է հաշվի առնել ոչ միայն այն հանգամանքը, թե զարգացման ցուցանիշների առումով ինչ գնահատական է տրվում, այլև թե զարգացման ինչ դինամիկա է գրանցվում: Արդյոք կա՞ շարունակական աճ և զարգացում, թե՞ հակառակը: Պարզվում է, որ կա զգալի նահանջ: Հետաքրքիր է իմանալ, թե կոնկրետ որ ցուցանիշներով է Հայաստանում սոցիալական իրավիճակն ավելի բարվոք: Եվ այսպես.
«Մարդու հիմնական պահանջները» բաժնում մեր երկրի ցուցանիշները հետևյալն են` սննդի և առաջին բուժօգնության մատչելիություն` 96,35, ջրի և սանիտարական ծառայությունների մատչելիություն` 96,39, ապահովվածություն բնակտարածքով` 75,78, անձնական անվտանգության աստիճան` 72,52:
«Մարդու բարեկեցության հիմքերը» անվանակարգում ցուցանիշները հետևյալն են` հիմնարար գիտելիքների հասանելիություն` 88,60, տեղեկատվության և հաղորդակցության միջոցների հասանելիություն` 75,35, առողջապահության մատչելիություն` 51,16, բնապահպանական կայունություն` 61,91:
«Մարդու զարգացման հնարավորություններ» բաժնում Հայաստանն ունի հետևյալ ցուցանիշները. Անձնական իրավունքների մակարդակ` 39,73, անձնական ազատությունների մակարդակ` 48,16, հանդուրժողականություն և ներգրավվածություն` 39,96, առաջատար կրթության հասանելիություն` 46,68:
Դժվար չէ նկատել, որ Հայաստանում սոցիալական առումով դրական ցուցանիշները գերազանցապես բաժին են ընկնում սոսկ հաց ու ջրին, բնակարանային ապահովությանը, կրթությանը, տեղեկատվության և հաղորդակցության միջոցների հասանելությունը և անձնական անվտանգությանը: Իսկապես մեր երկրում շարքային քաղաքացու կյանքին հենց այնպես որևէ վտանգ չի սպառնում: Հանցավորության մակարդակը համամետաբար ցածր է, ինչը պայմանավորված է մասնակիորեն այն հանգամանքով, որ Հայաստանը մոնոէթնիկ և սոցիալական առումով ոչ շատ բազմազան երկիր է, ունի որոշակի կարծրացած ավանդույթներ, սոցիալական իմունիտետ:
Իսկ ինչ վերաբերում է մարդու զարգացման հնարավորություններին, անձնական ազատությանը և իրավունքներին, իր պոտենցիալը կյանքի կոչելու հնարավորությանը, առողջությանը և էկոլոգիային, ապա Հայաստանը գրանցել է վատ ցուցանիշներ: Իհարկե, դժվար է վիճարկել այդ իրողությունը: Այս համեմատությունը լուրջ խորհելու առիթ պետք է տա Հայաստանի իշխանություններին: Չի կարելի օդի մեջ ուրախանալ սոսկ այն առումով, որ Հայաստանը, օրինակ, առաջ է Ադրբեջանից հորիզոնականների առումով: Պետք է համեմատությունը կատարել ամբողջական և տեսնել դինամիկան:
Իսկ դինամիկան Հայաստանի օգտին չի վկայում: Այս և նմանատիպ այլ վիճակագրական ցուցանիշներն ամեն անգամ հուշում են, որ Հայաստանում կենսական անհրաժեշտություն են դարձել արմատական բարեփոխումները և նոր որակի արդյունավետ կառավարումը: Հակառակ դեպքում ամեն տարի ստիպված ենք լինելու խոսել հետընթացի մասին:
Տիգրան Խաչատրյան, Past.am վերլուծաբան