Հայոց ցեղասպանության թեման շարունակում է շահարկվել Գերմանիայի և Թուրքիայի հարաբերություններում
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆԻնչպես հայտնի է, Գերմանիայի և Թուրքիայի հարաբերությունները լարվեցին, երբ հունիսի 2-ին Գերմանիայի խորհրդարանն ընդունեց Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող և դատապարտող բանաձև: Կրքերը մինչ օրս չեն հանդարտվել: Թուրքիան արգելում է գերմանացի պատգամավորների մուտքը ՆԱՏՕ-ի «Ինջիրլիք» ռազմաբազա, որտեղից միջազգային հակաահաբեկչական կոալիցիան ռազմական գործողություններ է վարում «Իսլամական պետության» դեմ: Գերմանական ավիացիայի և զինծառայողների տեղակայման ժամկետը լրանում է այս տարեվերջին: Որպեսզի մանդատը երկարաձգվի, գերմանացի պատգամավորները պետք է տեղում ուսումնասիրեն իրավիճակը, ինչին էլ Թուրքիան խոչընդոտում է` ի պատասխան Հայոց ցեղասպանության ճանաչման բանաձևի:
Իհարկե, Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը չէ Գերմանիայի և Թուրքիայի հարաբերությունների վատթարացման բուն պատճառը: Այն ավելի շուտ հետևանք է: Երկու երկրների միջև հարաբերությունները լարված են այն պատճառով, որ Թուրքիան շահարկում է Մերձավոր Արևելքում պատերազմական իրավիճակը` փախստականների գործոնը որպես շանտաժ օգտագործելով, որի նպատակն է հասնել Եվրամիության կողմից զիջումների վիզային ռեժիմի ազատականացման և ԵՄ-ին անդամակցության գործընթացում: Բացի դրանից` Թուրքիան մշտապես ինքնագլուխ քաղաքականություն է վարում` անտեսելով ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների շահերը ինչպես Մերձավոր Արևելքում, քրդական խնդրում, այնպես էլ Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում:
Հայոց ցեղասպանության ճանաչմամբ` Գերմանիան փաստացի կիրառեց այն գործիքը, որը սովորաբար կիրառվում է ամենավերջում, երբ Թուրքիայի վրա ճնշման այլ ազդեցիկ լծակները չեն գործում: Թվում էր, թե Թուրքիան այդ ճնշմանը տեղի կտա, սակայն Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը սկսեց հարաբերությունները ջերմացնել Ռուսաստանի հետ: Նա ներողություն խնդրեց ռուսական ռազմական ինքնաթիռը ոչնչացնելու համար, որի պատճառով լրջորեն սրվել էին ռուս-թուրքական հարաբերությունները: Էրդողանն այցելեց Ռուսաստան, հանդիպեց Պուտինի հետ և խոսեց ոչ միայն հարաբերությունների վերականգնման, այլև խորացման և զարգացման մասին: Պուտինը ներեց և ընդառաջ գնաց:
Դրան նախորդեց Թուրքիայում պետական հեղաշրջման փորձը, որը Էրդողանին հաջողվեց հաղթահարել: Անկարան չստացավ Եվրոպայի սրտացավ աջակցությունը: Ավելին, երբ Թուրքիայի իշխանությունը սկսեց հեղաշրջման փորձի մեջ կասկածվողների զանգվածային հետապնդումները, ձերբակալությունները, ԵՄ-ն, հատկապես Գերմանիան դատապարտեցին հակաժողովրդավարական բնույթի գործողությունները: Թուրքիայի արտգործնախարար Մևլյութ Չավուշօղլուն հայտարարեց, որ Անկարան կթույլատրի գերմանացի պատգամավորների մուտքը, եթե Գերմանիան կառավարության, այսինքն` ամենաբարձր մակարդակով հայտարարի, որ չի աջակցում Հայոց ցեղասպանության մասին Բունդեսթագի բանաձևին:
Սակայն Գերմանիան կտրականապես մերժեց դա անել: Բեռլինն անգամ արտգործնախարար Ֆրանկ-Վալտեր Շտայնմայերի շուրթերով փաստացի սպառնաց դուրս բերել գերմանական զորքերը Թուրքիայի տարածքից` ակնարկելով, որ Գերմանիան կարող է վերանայել Թուրքիայի հետ ռազմական համագործակցությունը: Ուշագրավն այն է, որ երկու երկրներն էլ նույն ռազմաքաղաքական դաշինքի` ՆԱՏՕ-ի անդամներ են: Թե՛ արտգործնախարարի, թե՛ կանցլեր Անգելա Մերկելի մակարդակով հայտարարվեց, որ Գերմանիայի կառավարությունը պարտավոր է հարգել Բունդեսթագի բանաձևը, որի ընդունումը խորհրդարանի լիազորության մեջ է, սակայն կառավարությունը մտադիր չէ Հայոց ցեղասպանության հարցում գնահատականներ տալ:
Այլ կերպ ասած` ակնարկվեց, որ Գերմանիան չի չեղարկի այդ բանաձևը, սակայն պետական բարձրագույն իշխանությունը կարող է հեռավորություն պահել խորհրդարանի դիրքորոշումից: Գերմանական մամուլում անանուն թուրք դիվանագետի հայտարարությունը շրջանառվեց, որ Անկարային կարող է բավարարել կառավարության հայտարարությունը, թե Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձևը չունի պարտադիր իրավաբանական ուժ: Թուրքերը ցանկանում էին, որ այդպիսի հայտարարությամբ հանդես գան Գերմանիայի կանցլերն ու արտգործնախարարը, սակայն այդ առաքելությունը դրվեց կառավարության ներկայացուցիչ Շտեֆան Զայբերգի վրա:
Նա հերքեց մամուլի տեղեկությունները, թե Բեռլինը զիջումների է գնում և մտադիր է հրաժարվել Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձևից: «Այդ մասին խոսք լինել չի կարող: Գերմանիայի Բունդեսթագը իրավունք և հնարավորություն ունի արտահայտվել ցանկացած թեմայով, երբ ճիշտ է համարում: Գերմանիայի կառավարությունը աջակցում և պաշտպանում է Գերմանիայի խորհրդարանի ինքնիշխան իրավունքը»,- շեշտել է Զայբերգը:
Միաժամանակ, նա փաստացի հաստատեց գերմանական մամուլի տեղեկությունը` ընդգծելով, որ Հայոց ցեղասպանության մասին Բունդեսթագի բանաձևը չունի իրավաբանորեն պարտադիր ուժ: Այսպիսով, Թուրքիային հաջողվեց ստիպել Գերմանիայի կառավարությանը որոշակի զիջումների գնալ, սակայն Անկարային չհաջողվեց ստիպել Բեռլինին հրաժարվել բանաձևից: «Թուրքիայի հետ հարաբերությունները չփչացնելու համար Գերմանիայի կառավարությունը ոչ մի դեպքում չի չեղարկի Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող Բունդեսթագի բանաձևը»,- ասել է Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը։ «Ես ինքս Բունդեսթագի անդամ եմ և գիտեմ, որ Գերմանիայի կառավարությունը չի պատրաստվում բանաձևի վերաբերյալ հայտարարություն անել: Միայն ասեմ, որ անհրաժեշտ է հարգել Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող Բունդեսթագի բանաձևը»,- ասել է Մերկելը:
Միաժամանակ, Գերմանիայի կառավարությունը շեշտում է, որ Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձևը չունի պարտադիր իրավաբանական ուժ: Դա նշանակում է, որ այդ բանաձը չի կարող պարտադիր ուղենիշ լինել Թուրքիայի հարցում Գերմանիայի քաղաքականության համար: Ահա և Գերմանիայի առավելագույն զիջումը, ինչի հետ Թուրքիան ստիպված է համակերպվել: Փաստացի այդ բանաձևը Գերմանիայի ոչինչ չի պարտադրում և Թուրքիայի դեմ, բացի զուտ քաղաքական ճնշումից, իրավական հետևանքներ չի ենթադրում: Այդ հանգամանքն էլ կնպաստի, որ Անկարան և Բեռլինը, ի վերջո, համաձայնության գան:
Տիգրան Խաչատրյան, Past.am վերլուծաբան