Թուրքական նկրտումները բախվում են ավելի խոշոր խաղացողների շահերին
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆՀունիսի 12-ին հայ-ադրբեջանական բախումները Տավուշում շատ մեծ միջազգային արձագանք ունեցան։ Ադրբեջանական կողմը, ռազմի դաշտում լուրջ անհաջողություններ ունենալով, փորձեց հակամարտության հարցը տեղափոխել նաև այլ հարթություններ։
Հայաստանի վրա ճնշում գործադրելու նպատակով Ադրբեջանը սկսել է օգտագործել իր ողջ դիվանագիտական զինանոցը։ Դրանով էր պայմանավորված նաև Թուրքիայի՝ չափից ավելի ակտիվությունը և այդ երկրի պաշտոնական շրջանակների կողմից խիստ հակահայկական դիրքորոշումը։
Թուրքիային ձեռնտու է էսկալացիոն իրավիճակը Ադրբեջանի վրա իր ազդեցությունը մեծացնելու համար՝ հատկապես Նախիջևանի հատվածում։ Եվ դրանով է պայմանավորված, որ տևական ժամանակ է, ինչ խոսվում է, որ Թուրքիան Սոմալիից և Կատարից հետո մտադիր է իր երրորդ արտասահմանյան ռազմաբազան հիմնել Նախիջևանում։
Պետք է նկատել, որ ռազմավարական կարևոր նշանակություն ունեցող Նախիջևանը Ադրբեջանի վերահսկողության տակ է անցել Մոսկվայի ու Կարսի պայմանագրերով, որոնցում Թուրքիան պայման էր դրել, որ այդ տարածքը հետագայում չպետք է անցնի երրորդ կողմին՝ նկատի ունենալով Հայաստանին։
Խնդիրն այն է, որ Նախիջևանը պատմական Հայաստանի մասն է եղել։ Այնտեղ մեծ զարգացում է ապրել հայկական մշակույթը, որի վառ ապացույցն են Ջուղայի հայկական գերեզմանոցի հազարավոր խաչքարերը և ոչ միայն։ Սակայն ներկայումս Նախիջևանը հայաթափված է և ապօրինաբար բռնակցված Ադրբեջանին։
Եվ Նախիջևանի բազմադարյա հայկական հետքը վերացնելու նպատակով է, որ Ադրբեջանը նախաձեռնել է հայկական մշակութային ժառանգության՝ Ջուղայի խաչքարերի ոչնչացումը։
Նախիջևանը անկլավային տարածք է, որը բաժանված է Ադրբեջանի ընդհանուր սահմանից, և դրանով է պայմանավորված, որ Ադրբեջանն անընդհատ բարձրացնում է այն հարցը, թե ցանկանում է ցամաքային կապ ունենալ Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության հետ։
Սակայն թուրքական կողմը տարիներ շարունակ փորձում է օգտվել Նախիջևանի՝ անկլավային տարածք լինելու հանգամանքից ու այդ տարածքը, ինչքանով որ հնարավոր է, վերցնել իր վերահսկողության տակ։ Նախիջևանը Թուրքիայի համար կարող է դառնալ այն բանալին, որի միջոցով հնարավոր է հասնել տարածաշրջանային գերիշխանության։
Թերևս պատահական չէ, որ Թուրքիայի նախագահ Էրդողանը օրերս լրատվամիջոցների հետ զրույցում հայտարարեց, թե «Նախիջևանը Հայաստանի կողմից բռնազավթված է»։ Շատ վերլուծաբաններ կարծեցին, թե Էրդողանն ուղղակի շփոթել է և Արցախի փոխարեն Նախիջևան է ասել։
Հնարավոր է, որ Թուրքիայի նախագահը շփոթել է, բայց նա դրանով ակնարկել է այն, ինչ կա իրենց մտքում։ Մեծ հաշվով Թուրքիային ձեռնտու է, որ հայ-ադրբեջանական բախումները շարունակվեն ու ավելի մեծ մասշտաբ ստանան՝ ընդգրկելով նաև Նախիջևանի հատվածը, որի ժամանակ էլ թուրքական կողմը առիթը կօգտագործի հակամարտության մեջ ներգրավվելու համար ու դրանով հնարավորություն կստանա բարձրացնել այդ ինքնավար հանրապետության տարածքում ռազմաբազա տեղակայելու և մշտական զորք ունենալու հարցը։
Բայց այս հարցում Թուրքիայի շահերը բախվում են տարածաշրջանում մեծ ազդեցություն ունեցող երկու երկրների՝ Ռուսաստանի և Իրանի շահերի հետ։ Նախ՝ Ռուսաստանը, որը Հարավային Կովկասը համարում է իր շահերի տեսանկյունից գերակա գոտի, հակված է թույլ չտալ, որ Թուրքիայի ազդեցությունը տարածաշրջանում մեծանա իր ազդեցության հաշվին։
Իսկ Իրանի հետ սահմանակից Նախիջևանում թուրքական ներգրավվածության ավելացումը ոչ միայն փոխում է տարածաշրջանում հաստատված ուժերի հավասարակշռությունը, այլև մեծացնում է պանթուրքական վտանգը Իրանի համար, քանի որ այդ երկրում բազմամիլիոն թուրքախոս բնակչություն է ապրում, և Թուրքիան Նախիջևանից հետո կփորձի իր ազդեցությունը տարածել նաև այդ թուրքախոս շրջանների վրա։ Դրա համար էլ Իրանը հակակշռում է Թուրքիային և փորձում Նախիջևանում մեծացնել հենց իր ազդեցությունը։
Այնպես որ, հայկական կողմն այս իրավիճակում պետք է համագործակցի ռուսական և իրանական կողմերի հետ, որպեսզի թույլ չտա, որ Թուրքիան Նախիջևանի կողմից փորձի անկայունություն, բախումներ հրահրել ու փորձել դիվիդենտներ շահել իր համար այդ իրավիճակից։
ԱՐՏԱԿ ԳԱԼՍՏՅԱՆ
