Ереван, 06.Ноябрь.2024,
00
:
00
1 $ = 0 ֏, 1 = 0 ֏, 1 = 0 ֏
ВАЖНО


«Ներդրումները «չհորդեցին», սոցիալական վիճակը վատթարացավ». տնտեսության կառավարում՝ բախտի հույսին ու ստելով․ «Փաստ»

ИНТЕРВЬЮ

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

«Փաստն» Աուդիտորների պալատի նախագահ Նաիրի Սարգսյանի հետ զրույցում ամփոփել է անցնող տարում արձանագրված տնտեսական միտումներն ու դիտարկել նաև 2022-ին սպասվելիք հնարավոր կանխատեսումները: Ճգնաժամային 2020-ից հետո որքանո՞վ վերականգնվեց տնտեսությունը:

Ն. Սարգսյանը նախ նշում է. «Տնտեսությունն այս պահին գտնվում է վերականգնման փուլում, բայց վերականգնման տեմպը շատ դանդաղ է: Հաշվի առնելով այդ տեմպն ու այն, որ դեռևս չենք հասել 2019-ի ցուցանիշին, կարող ենք ասել, որ ճգնաժամը դեռևս հաղթահարված չէ, իսկ այդ վերականգնումն աճ չի ենթադրում: Ի դեպ, սա չի նշանակում նաև, որ մենք այլևս ճգնաժամի մեջ չենք:Եթե կորոնավիրուսի դեմ ձախողված պայքարը, ինչպես նաև պատերազմի արհավիրքը պատճառ հանդիսացան, որ 2020-ին շատ վատ տնտեսական տարի ունենանք, ապա այդ ամենից 2021-ին պետք է դասեր քաղեինք: Պետք է ամեն ինչ անեինք տնտեսությունը վերականգնելու համար, սակայն ոչինչ չի արվել: Տնտեսությունը վերականգնվում է զուտ այն բանի հաշվին, որ, ի տարբերություն 2020-ի լոքդաունի ժամանակահատվածի, մարդիկ սկսել են ծախսել: Այսինքն, եթե անգամ որևէ բան չլիներ, ամեն դեպքում, այդ վերականգնումը պետք է տեղի ունենար»:

Նաիրի Սարգսյանը շեշտեց, որ 2021-ի սկզբից վերականգնման այդ տեմպը դանդաղել է, նույն տեմպն արձանագրվել է նաև վերջին ամիսներին. «2021-ին, մեղմ ասած, վատ ցուցանիշներ ունենք: Առհասարակ, մակրոտնտեսական ցուցանիշները շատ դեպքերում նույնիսկ կարող են բարելավված լինել, բայց իրականում դրանից երկրի կյանքը չփոխվի: Այս առումով շատ կարևոր ցուցանիշ է աղքատության մակարդակը, գները, որոնք անընդհատ աճում են ու շարունակելու են աճել: Ու այս տեսանկյունից տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը կարող ենք ստորադասել, որովհետև շատ դեպքերում այն կարող է վերականգնվել շատ ավելի վնասակար ծառայությունների հաշվին: Օրինակ՝ խաղային բիզնեսի, հանքարդյունաբերության արտահանման ծավալների աճի հաշվին: Այսինքն, շատ դեպքերում, հաշվի առնելով հաշվարկի մեխանիզմը, Վիճակագրական կոմիտեի հրապարակած տվյալները կեղծ են: Դիտարկենք շուրջ 4 տոկոս ՏԱՑ-ը ու տեսնենք, թե որ ոլորտներն են աճի պատճառ հանդիսացել: Ըստ Վիճակագրական կոմիտեի, աճի պատճառը ծառայությունների ու առևտրի ոլորտներն են, ինչը չենք կարող ասել արդյունաբերության մասին, գյուղատնտեսության ոլորտում ևս անկում ունենք: Մինչդեռ առևտրով տնտեսություն չեն չափում: Մենք գործ ունենք մի վիճակի հետ, երբ տնտեսական ակտիվության ցուցանիշն ուղղակի ազդեցություն է ունեցել բնակչությանն ավելի աղքատացնելու վրա»:

Դիտարկելով 2021-ի ընթացքում իշխանության հայտարարությունները՝ կապված երկնիշ տնտեսական աճի, «ներդրումային բում» ունենալու պնդումների ու կանխատեսումների հետ՝ մեր զրուցակիցը նշեց. «Հիմա ակնհայտ է, որ մենք ոչ միայն չենք հասնի երկնիշ տնտեսական աճի, այլև դրանից կրկնակի անգամ ավելի ցածր մակարդակում ենք: Հայաստանի տնտեսությունը կարող է աճել ու Հայաստանի բնակիչը կարող է լավ ապրել, դրա հնարավորությունն, այո, կա: Բայց զուգահեռ թե՛ կառավարության, թե՛ նաև տնտեսական բլոկի ներկայացուցիչների քայլերը որևէ կերպ ապագա տնտեսական աճի համար պոտենցիալ չեն ստեղծում: Նրանք հեռու են տնտեսությունից, տնտեսության կառավարումից, տնտեսագիտությունից: Ինչ վերաբերում է ներդրումներին, ապա կա ներդրումների չափ, որն անկախ կառավարության կամքից միշտ տեղի է ունենում:

Ցանկացած բիզնեսմեն յուրաքանչյուր հաջորդ տարվա համար որոշակի աճ է պլանավորում է ամեն ինչ անում է այդ աճին հասնելու համար, բայց կառավարությունն այս առումով բացարձակ ջանք չի ներդնում, և որևէ աղերս չունի այդ ամենի հետ: Խոսքը, օրինակ՝ գործարանի կամ որևէ բիզնեսի շենքային պայմանների բարելավման, նաև սարքավորումների վերազինմանն ուղղված ներդրումների մասին է: Նման փոքր ներդրումներ, այո, կան, բայց դրանք շատ փոքր թիվ են կազմում: Ինչ վերաբերում է Հայաստանը որպես ներդրումային գրավիչ երկիր դիտարկելուն ու «հորդացող» ներդրումներին, ապա դրանք գոյություն չունեն և ապագայում ևս չեն կարող գոյություն ունենալ: Ինչո՞ւ, որովհետև ներդրողները բոլորից լավ են հետևում կառավարությունների վարքագծին, ներդրումային միջավայրին: Հայաստանն այս պահին ոչ թե գրավիչ չէ, այլ ներդրողներն ուղղակի կփախչեն այստեղից: Տարեսկզբին ներդրումների բումի մասին հայտարարեցին, իսկ արդեն տարեվերջին կարող ենք արձանագրել, որ ստել են: Մեծ հաշվով՝ տարեսկզբից ինչ հայտարարել են, խաբել են. ներդրումները չհորդեցին, տնտեսական աճ չունենք, իսկ վերականգնման որոշակի տեմպը բնակչությանն ավելի աղքատացնող աճ է ենթադրում»:

Անդրադառնալով սոցիալական խնդիրներին՝ Նաիրի Սարգսյանը, հաշվի առնելով նաև աղքատության մակարդակը, մի քանի վտանգավոր միտում մատնանշեց: «Եկամուտների աճ բացարձակ չի եղել, բայց ծախսերն անընդհատ ավելացել են: Սոցիալական վիճակն ակնհայտ վատթարացել է: Այս ամենին գումարվել է ապագայի հանդեպ անորոշությունը: Եվ եթե մարդն այսրոպեական ապրուստը չի կարողանում հոգալ, ապագայի հանդեպ հույս ու հավատ չունի, նրա մոտ երկու ամենավտանգավոր ցանկություններն ու երևույթներն են առաջանում: Խոսքն արտագաղթի ու ծնելիության անկման մասին է: Մարդիկ վախենում են զավակ ունենալ ու փորփրում են այն երկրները, որտեղ արտագաղթելու հնարավորություն ունեն: Ամեն տարի Հայաստանից արտագաղթի որոշակի ստաբիլ քանակ ենք ունենում, ինչն աճի միտում ունի: Բաժանենք մարդկանց ըստ սոցիալական կարգավիճակի. այն մարդիկ, ովքեր ավելի ապահովված են, պարտադիր ծննդաբերում են ԱՄՆ-ում կամ Եվրոպական երկրում: Այն մարդիկ, որոնց ֆինանսական միջոցները նվազ բավարար են, Ռուսաստանում են երեխա ունենում կամ Հայաստանում ծնված երեխաներին պարտադիր դարձնում են ՌԴ քաղաքացիներ: Տակը մնաց ամենաաղքատ շերտը, որը ոչ մի տեղ չի կարող գնալ, որովհետև գործընթացները գումարներ արժեն, մնաց նաև այս հող ու ջրին ամուր կպած մարդկանց շերտը:

Ծնելիության գործակիցը մեզ մոտ 1,6 տոկոս է, և եթե գումարում ենք արտագաղթը, ապա առաջիկա 20-30 տարվա ընթացքում մեր բնակչությունը երևի արդեն 1 միլիոնից էլ կնվազի: Գիշեր-ցերեկ յուրաքանչյուրը պետք է, ինչպես ասում են, իր բաժին ճնճղուկը պահի, նպաստի բնակչության աճին, քանի որ ունենք իրավիճակ, որը վտանգավոր է: Վտանգավոր է նաև այն առումով, որ մեր բնակչության թվի անկմանը զուգահեռ ավելանում է թշնամու բնակչությունը»,-ասաց մեր զրուցակիցը:

Ն. Սարգսյանի խոսքով, վտանգները չեզոքացնելու համար սկզբից նախ պետք է ճիշտ տնտեսական քաղաքականություն վարել, տնտեսությունը ճիշտ ռելսերի վրա դնել. «Գումարները պետք է ուղղել ծնելիության ցուցանիշի բարձրացմանը, արտագաղթի կանխմանը: Մինչդեռ աղքատության մակարդակի աճը, ապագայի հանդեպ անորոշությունն ու իշխանությունների ապաշնորհ քաղաքականությունը միանշանակ նպաստում են արտագաղթին. ավելի պատկերավոր ասած՝ կարծես մարդու ձեռքից բռնեն ու ասեն՝ «ինչ ես անում Հայաստանում, գնա՛ այստեղից»»:

Այս համատեքստում, անդրադառնալով նաև այս տարվա պետական ծախսերին, նա շեշտեց. «Մեր բյուջեի 97-98 տոկոս մուտքերը կազմում են պետական հարկերը, որոնք վճարելով՝ հարկատուները ակնկալում են պետական ծառայություններ՝ անվտանգություն, առողջապահություն, կրթություն և այլն: Պետական ծախսերը հարկատուները դիտարկում են ըստ դրանք տնտեսելու, ըստ արդյունավետության և օգտակարության: Այսինքն, եթե տեսնում ենք, որ հարկատուների վճարած հարկերով կյանքում ոչնչի չհասած կամ որևէ պետական ծրագիր չառաջարկած մարդու կամ մարդկանց խմբի համար տրանսպորտային միջոցներ են գնվում, ինչքան էլ ասեն՝ անհրաժեշտ էր, հարցեր են առաջանում հարկատուների մոտ: Մարդն սկսում է հարկը թաքցնել, ինչի հետևանքով պետական բյուջեի եկամուտներն անկում են ապրում:

Իշխանությունը փորձում է հարկը նորից նույն չափով վերականգնել, որ կրկին կարողանա իր համար մեքենաներ գնել: Արդյունքում տեղի է ունենում բիզնես-իշխանություն բախում, դեպքերը հրապարակայնացվում են, ինչը տեսնում են նաև ներդրողները: Մեծ հաշվով՝ իշխանությունը ոչ թե օգնում, այլ խանգարում է տնտեսության խթանմանը: Այս վարքագիծն ուղղակի ազդեցություն է ունենում հարկահավաքման մակարդակի, ներդրումային գրավչության վրա՝ իր բոլոր հետևանքներով: Անգամ մի մեքենայի գնումը տնտեսության վրա ահռելի ու լուրջ ազդեցություն է ունենում: Իրականում տնտեսական քաղաքականություն չեն իրականացնում, պարզապես եղածն ապահովում են բարեխիղճ հարկատուները, բարեխիղճ աշխատողները: Մինչդեռ կառավարության անմիտ, կիսագրագետ կամ հենց անգրագետ որոշումների հետևանքով բիզնեսը դեմոտիվացվում է, աշխատողները՝ ևս, ու այսպես շարունակ»:

Ամփոփելով ու խոսելով 2022-ի հնարավոր զարգացումների և կանխատեսումների մասին՝ Նաիրի Սարգսյանը մի շարք հարցադրումներ արեց: «Նախ՝ մենք պետք է հասկանանք, որ անվտանգությունը թիվ մեկ հարցն է. Անվտանգային անորոշություն ունե՞նք, թե՞ ոչ: Իշխող խմբի կողմից բարելավմանն ուղղված որոշակիություն ունե՞նք, թե՞ ոչ: Ներդրողները նման դեպքում կգա՞ն, թե՞ ոչ, ծնելիության մակարդակն առանց որևէ քայլ ի կբարձրանա՞, թե՞ ոչ, արտագաղթը կկանխվի՞, թե՞ ոչ: Սրանք հարցեր են, որոնց պատասխաններն ավելի քան ակնհայտ են: Եվ եթե այդ բացասական պատասխանները հավաքենք, դրական ոչ մի սպասելիք չենք կարող ունենալ: Չեմ ուզում գալիք տարվա համար վատատեսական կանխատեսում անել, բայց այլ տարբերակ չկա:

Չեմ կարող ասել, որ լավ է լինելու, որովհետև հասկանալի չէ, թե ինչի հաշվին: Մեր կրթությունն աղետալի վիճակում է՝ նոր արդյունք մենք մեզանով չենք կարող ստեղծել, ներդրումներ չենք կարող ներգրավել, պետբյուջեի՝ առանց այն էլ սուղ միջոցներն անարդյունավետ, անօգտակար են ծախսվում ու չեն տնտեսվում: 2022-ի բյուջեն ևս որևէ կերպ չի խթանելու տնտեսությունը: Եթե ներդրումների հույս չունենք, եթե բնակչության՝ թե՛ մեխանիկական, թե՛ բնական աճի հույս ևս չունենք, ապա 2022- ին մնում է միայն աղոթել ու հույսներս դնել Աստծո վրա: Այնպես, ինչպես կառավարությունն է անում, երբ շատ դեպքերում ասում են՝ դե, բախտներս չբերեց, այս կամ այն կանխատեսումը չիրականացավ: Բախտի հույսին կառավարելով՝ պետությունները սովորաբար լավ տեղ չեն հասնում»,-եզրափակեց մեր զրուցակիցը: 

ԱՆՆԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում

Компания Ucom — платиновый партнер Армянского форума управления Интернетом (ArmIGF) Дети Дэвида Бекхэма не осознавали, насколько он хорош в футболе Бен Аффлек признал таланты бывшей жены Дженнифер Лопес на фоне продолжающегося развода Селена Гомес резко ответила на вопиющие комментарии о ее фигуре: Меня тошнит от этого Атташе: «Верхний Ларс» закрылся для большегрузов МВД: Арцахцы могут получить гражданство Армении в ускоренном порядке «Русский след в Гюмри»: культурно-образовательная экскурсия от АНО «Евразия» Србуи Галян назначена министром юстиции Армении МИД: Армения в 2025 году получит от Евросоюза 270 млн. евро в течение 4 лет в виде содействия Австралия направит Украине 14 военных катеров для использования в Черном море Госдеп убежден, что ракетные пуски КНДР угрожают стабильности во всем мире Губернатор: Инвестиции в Сюнике просто беспрецедентные Губернатор Ширака: Кандидата в мэры Гюмри Карена Саруханяна уважают, любят и принимают Секретарь Совета безопасности Армении провел встречу с иранскими экспертами Путин заявил, что лидеры стран СНГ по традиции соберутся в конце декабря Новый посол Армении в России вручил верительные грамоты Путину Саносян: Необходимости в «массовках» во время визитов Пашиняна в области никогда не было и не может быть Тегеран считает, что выборы в США не скажутся на экономике Ирана Brent подорожала до $75,17 за баррель В Армении отдающим скот на бойни фермерам начнут выплачивать бонусы Politico: В ЕС начали расследование схемы перемаркировки в Турции подсанкционной нефти РФ Курсы валют в Армении Непревзойденный цинизм: «Паст»Юнибанк предлагает упрощенное бизнес кредитование без финансового анализа предприятийВпечатляющее выступление молодой армянской виолончелистки в Национальном оперном театре Китая: «Паст»Нам не нужно искать политическую «крышу»: Директор «Спайки» прокомментировал распространяемые слухи: «Паст»В Китае стартовал Международный молодежный конкурс имени Хачатуряна с выступлением виолончелистки фонда «Музыка во имя будущего» Мари АкопянМарго Робби стала мамой Ким Кардашьян надела крест принцессы Дианы, который она купила за $200 тысяч на аукционе Дженнифер Лопес в вязанных шортах от Gucci Адвокат: Право театра Сундукяна распоряжаться территорией театра «Гой» приостановлено Глава КГД: В Армении нет никакого «налогового террора» Комитет госдоходов: Налоговые доходы в Армении в январе-сентябре 2024 года выросли почти на 7% Чиновник: Постараемся предложить комфортную систему налогообложения для инфлюенсеров Министр: Армянские производители бренди уже сами отказываются от слова «коньяк» Србуи Галян освобождена от должности заместителя генерального прокурора Погода в Армении Президент Грузии демонстративно не поздравила дипломатов с профессиональным днем Помощник генерального прокурора Армении Аревик Авоян освобождена от занимаемой должности Новый посол Армении в России вручит верительные грамоты президенту РФ Путину Никол Пашинян поздравил Майю Санду с победой на президентских выборах в Молдове Путин может отправить россиян воевать за КНДР в случае войны на Корейском полуострове Сотрудники Ucom приняли участие в работе по восстановлению леса в Вайоц ДзореFast Shift присоединился к открытой QR-инфраструктуре Idram «Росатом» провел в Ереване семинар, посвященный технологическим возможностям по сооружению АЭС в Армении и вовлечению местных поставщиков в проектАНО «Евразия» организовала вечер, посвященный творчеству ЛермонтоваВклад в науку: Ереванский филиал РЭУ отметил выпуск 10-го, юбилейного номера сборника «проблемы социально-экономического развития: поиски перспективы, решения» Общественно-политическое собрание «третьей силы» прошло в условиях строгой конфиденциальности Новый и современный: филиал «Арабкир» IDBank возобновил свою работуОппозиционный член Совета старейшин Еревана пригласила мэра столицы в метро: Это и есть транспортная реформа