«Անցումային արդարադատության են գնում ծայրահեղ դեպքերում»
ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑՕրերս հայտարարվեց «Անցումային արդարադատության գործիքների կիրառման հեռանկարները Հայաստանում» խորագրով խորհրդարանական լսումներ հրավիրելու մասին: Մինչ այս՝ անցումային արդարադատության կիրառելիության մասին բազմիցս է խոսվել, և հայտարարության համատեքստում անցումային արդարադատությունն ուշացած որակվեց: Որոշ դեպքերում առհասարակ կասկածի տակ է դրվում անցումային արդարադատության նպատակահարմարության հարցը: Փաստաբան Տիգրան Սարգսյանի դիրքորոշումն ավելի շատ մոտ է երկրորդ հատվածին: «Մարդու պաշտպանվածության համար իրավական որոշակիությունն ու իրավական համակարգի կանխատեսելիությունը շատ կարևոր են: Նշված սկզբունքից շեղումը պետք է մի շարք բացառիկ դեպքերում լինի: Քանի որ անցումային արդարադատության որևէ մոդել այս պահին չի առաջարկվում, դրա վերաբերյալ հստակ կարծիք ներկայացնելը ճիշտ չէ: Բայց, միևնույն ժամանակ, առանձին խնդիրներ լուծելու համար գործող իրավական համակարգերը փոխելը, հարմարեցնելը հակասում են իրավական որոշակիության սկզբունքին: Անցումային արդարադատությունը շատ բացառիկ դեպքերում կարող է ընդունվել, այն էլ՝ իրավաբանների կողմից: Իսկ հասարակության իրավագիտակցությունը, ցավոք, ցածր է, և մարդիկ կարող է մեծ ոգևորությամբ ողջունեն անցումային արդարադատությունը: Ու հատկապես այն դեպքում, երբ տարիներ շարունակ ատելությամբ ու չարությամբ են լցված եղել որոշ անձանց նկատմամբ, և իրենց համար անցումային արդարադատությունը որպես արարքների համար հատուցում է ընկալվում»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասաց Տ. Սարգսյանը:
Հարցը դիտարկելով արդեն մասնագիտական դիտանկյունից՝ կրկին շեշտեց իրավական որոշակիության ու կանխատեսելիության կարևորությունն ու հավելեց. «Իրավական տեսակետից կարծում եմ, որ անցումային արդարադատության անհրաժեշտություն չկա: Եթե գործող իրավական մեխանիզմներով հնարավոր է այդ մարդկանց կատարած հանցանքները բացահայտել ու պատասխանատվության ենթարկել, պետք է շարժվել գործող իրավական մեխանիզմներով: Եթե իսկապես կան հանցանքներ, ապա ցանկացած հանցանք մեր այսօրվա գործող իրավական մեխանիզմներով հնարավոր է բացահայտել»: Սարգսյանն ընդգծեց, որ օրենսդրությունը նախատեսում է այն անհրաժեշտ մեխանիզմները, որոնք պետք են արդարադատություն իրականացնելու համար, այլ խնդիր է դատական համակարգի հարցը
«Դատավորները, որոնք նշանակվել են նախկին համակարգի ժամանակ, վստահություն չեն ներշնչում: Օրենսդրություն կա, բայց մենք գիտենք, թե նախկինում ինչպես են նշանակվել: Կա՛մ հովանավորչություն, կա՛մ ծանոթ-բարեկամ, կա՛մ գումարային տարբերակներ: Եվ այդ մարդկանց վստահելը հեշտ չէ. բոլորին թվում է, որ եթե այդ մարդիկ նախկին իշխանության կամակատարն են եղել, նույնն էլ լինելու են այսօրվա իշխանությունների համար: Հասարակությունը դատական համակարգին չի վստահում, ինչը շատ մեծ խնդիր է: Հիմա դատական համակարգը վերակենդանացնելու համար ելքեր պետք է գտնել, որ կարողանան առաջիկա մոտ երկու տարիների ընթացքում թարմացնեն կադրերը»,-ասաց նա՝ շեշտելով, որ կարելի է նաև օրենսդրությունը փոխել, կադրերի համալրման համար նոր մրցույթներ անել: Նրա համոզմամբ՝ դատավորների գոնե 60-70 տոկոսը պետք է փոխվի:
Վերադառնալով անցումային արդարադատությանը՝ նա շեշտեց, որ այդ առումով միջազգային փորձի վրա հիմնվելը չսխալվելու երաշխիք չէ: «Յուրաքանչյուր երկիր իր առանձնահատկություններն ունի: Պետք է կարողանալ ոչ թե միջազգային փորձը բերել, այլ մեր Սահմանադրության, եղած իրավական հիմնական սկզբունքների հիման վրա, ընթացակարգային ինչ-որ նորմեր փոխելու միջոցով լուծել խնդիրները: Վարչապետն ասում է՝ գործող իրավական կառույցների շրջանակներում շատ դժվար է արդարությունը վերականգնել, բայց ո՞վ է որոշում, թե ո՞րն է արդարությունը: Արդարությունը որոշում է ոչ թե վարչապետը, այլ դատարանը, ըստ օրենքի՝ լրիվ, բազմակողմանի, օբյեկտիվ քննելով, բոլորին լսելով, բոլոր փաստերը դնելով ու համադրելով: Շատ ակնառու և ճչացող դեպքերն այսօրվա օրենսդրությամբ էլ կարող են կարգավորվել: Եթե պարզ երևում է, որ ինչ-որ մեկը հանցավոր ճանապարհ է անցել, ապա իրեն դատապարտելու համար անցումային արդարադատության անհրաժեշտությունը չկա. եթե կան ճչացող փաստեր, ապա այսօրվա իրավական համակարգն էլ է թույլ տալիս բացահայտել դրանք»,-ասաց նա՝ օրինակ բերելով այս շրջանում առկա մի շարք քրեական հետապնդումներ:
«Եթե անցումային արդարադատություն է իրականացվում միայն այն բանի համար, որ դատավորները վստահելի չեն, ուրեմն պետք է դատական համակարգը փոխելու ինչ-որ օրենսդրական հնարավորություններ ստեղծեն: Դա ավելի արդյունավետ կլինի, քան անցումային արդարադատությունը: Բացի այդ, պարզ չէ, թե անցումային արդարադատությունից հետո ի՞նչ կլինի, միջազգային հարթակներում ի՞նչ գնահատականների կարժանանա»,-ասաց նա՝ չբացառելով նաև ոչ ցանկալի սցենարները:
ԱՆՆԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ
