Չօգտագործված հնարավորություններ, կեղծ ցուցանիշներ, ծրագրերի բացակայություն. փորձագետներն ամփոփում են անցնող տարին
ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆԱնցնող տարվա ընթացքում բազմիցս առիթ ենք ունեցել փորձագիտական դաշտի ներկայացուցիչների հետ քննարկել մեր երկրում առկա թե՛ քաղաքական, թե՛ տնտեսական, թե՛ իրավական խնդիրները՝ զուգահեռ դիտարկելով նաև կառավարմանն առնչվող հարցերը։ 2019 թվականը մոտենում է իր ավարտին, և «Փաստի» մշտական զրուցակիցները փորձել են ամփոփել տարին՝ ներկայացնելով նշված ոլորտներին առնչվող իրենց արձանագրած պատկերը։
Զարգացման օրակարգ չկա. Արմեն Բադալյան, քաղտեխնոլոգ
2019 թվականին իշխող քաղաքական ուժն այդպես էլ չներկայացրեց Հայաստանի զարգացման օրակարգը, այդպես էլ չհնչեց իշխող ուժի տեսլականը, որից պետք է բխեին հայեցակարգերը, օրենքի նախագծերը։
Ընդամենը երեք հանգամանք կառանձնացնեմ, որոնց պարագայում շատ մեծ վերապահումով կարելի է ասել, որ դրանք դեպի ապագա նայող օրակարգային կետեր էին։ Խոսքը կառավարության ծրագրի, ինչ-որ չափով կառավարության կառուցվածքի և Հարկային օրենսգրքի մասին է։
Բայց երբ մայիսի երկրորդ կեսին դատավորներից մեկը փոխեց երկրորդ նախագահի խափանման միջոցը, դրանից հետո Հայաստանում այլևս զարգացման օրակարգ, որպես այդպիսին, չկա։ Քաղաքական գործընթացները պտտվում են երկրորդ նախագահի շուրջ։ Բացի այս օրակարգից, կային նաև օրվա կուրսի օրակարգեր։
Այսինքն, եթե տվյալ օրն ինչ-որ երևույթ էր տեղի ունենում, այն ամենաշատը երկու օր ուշադրության կենտրոնում էր մնում, մինչև հաջորդ օրվա կուրսի օրակարգը։
Ընդհանուր առմամբ, 2019 թվականը Հայաստանի զարգացման հիմնական վեկտորը ցույց տալու հնարավորություն էր, որի պարագայում իշխանությունները նախ հասարակությանը, հետո ԱԺ-ում դրանից բխող բոլոր նորմատիվ իրավական փաստաթղթերը պետք է ներկայացնեին։ Զարգացման մեծ հնարավորություն էր տրված իշխանություններին, որը նրանք չօգտագործեցին։
Վերադարձ՝ դեպի սթափություն. Բենիամին Մաթևոսյան, քաղաքագետ
2018 թվականի դեպքերը ոչ միայն իշխանություն փոխեցին, այլև մարդկանց մոտ առաջացրեցին սպասելիքներ, որոնք շատ դեպքերում արդարացված չէին։ Մարդիկ կարծում էին, որ բավարար գործոն է իշխանության բերել մարդու, որը խոսք է տալիս, որ ամեն ինչ լավ է լինելու, որը, գոնե իր կարծիքով, կապ չունի նախկին համակարգի հետ։ Կարծում էին՝ այդ ամենի համատեքստում անհրաժեշտ չեն համապատասխան քաղաքական գիտելիքներ, փորձառություն, թիմ, ծրագիր։
Բայց 2019 թվականը ցույց տվեց, որ երբ չկա գիտելիք, կամք, թիմ հավաքելու, շրջապատող քաղաքական, հասարակական գործիչների հետ աշխատելու ունակություն, ապա այս ամենի հանրագումարում մեկուսանում ես, ինչի արդյունքում հասարակությունն ամեն օր սկսում է սթափվել։
Տարվա վերջում արդեն հստակ կարելի է ասել, որ անցնող տարին սթափության շրջան էր։ 30 տարիների ընթացքում մեր հասարակության մեջ կուտակվել էին բազում միֆեր, թույն, ատելություն։ Այս շրջանը մենք վաղ թե ուշ պետք է անցնեինք, բայց այս շրջանին անպայման պետք է հաջորդի առողջացման փուլը։
Ես այս իշխանություններից շնորհակալ եմ, որ այս շրջանը հենց իրենց օրոք է տեղի ունենում, որովհետև ցանկացած նոր իշխանություն այս հողի վրա կկարողանա նոր քաղաքական ու հասարակական համակարգ կառուցել։ Խոսքն ադեկվատ իշխանության մասին է։ Ավելի լավ է սա անեն իրենք, քան այլ իշխանություն, որն իր առջև իսկապես զարգացման խնդիր կդնի։
Տնտեսության խոցելի հատվածներն ավելի արտահայտիչ դարձան. Վարդան Բոստանջյան, տնտեսագետ
Տնտեսության մեջ էական ոչինչ տեղի չի ունեցել։ Միայն կարելի է փաստել, որ նախկինում սկսված գործընթացները իներցիոն կերպով շարունակվում են նաև այսօր։ Մենք գործ ունենք իներցիոն մեխանիզմի հետ, որից անջատ չէ նաև ողջ տնտեսական համակարգը։ Մի քանի խնդիրների կտրվածքով որոշակի արդյունքներ գրանցվեցին, բայց դրանք հեղափոխության արդյունք չէին։
Ավելին, տնտեսության խոցելի հատվածներն ավելի արտահայտիչ դարձան։ Խոսքը, մասնավորապես, ներդրումների մասին է։ ՀՀ-ում զարգացող ներդրումային գործունեություն իրականացնող այս պահին չկա, իսկ զուտ ներդրումները ու զուտ կապիտալ հոսքերը պակասել են։
Գործադիր իշխանությունը նախորդող ժամանակահատվածում թերակատարել է և՛ կապիտալ, և՛ ընթացիկ ծախսերը, ինչը ցույց է տալիս, որ հնարավոր չի եղել աշխատանքը կատարել այնպես, որ գոնե միջին ծավալի ու որակի աշխատանք ապահովվի։
Ոլորտին անծանոթ, մասնագետ չհանդիսացող մարդկանց համար կարելի է հրովարտակներ ուղարկել տարատեսակ թվերի տեսքով, բայց դրանից իրավիճակը չի փոխվում։ Հասարակության բարեկեցությունը այդ ցուցանիշներից չբարձրացավ. տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը կեղծ է և չի տալիս իրական զարգացման պատկերը։
Նոր ժամանակների սառը ցնցուղը. Երվանդ Վարոսյան, փաստաբան
Ընդհանուր առմամբ, կարելի է ասել, որ ոչինչ տեղի չի ունեցել դատաիրավական համակարգում՝ չհաշված հասարակության համար այն տեսանելի զարգացումները, որոնք կատարվեցին դատական համակարգի շուրջ։ Ակնհայտ դարձավ, որ դատական համակարգով իրականում զբաղվելու, այն իրականում բարեփոխելու ո՛չ ցանկություն կա, ո՛չ կարողություն։
Իրականում կա իրավիճակ, երբ ինչոր բան դուր չի գալիս իշխանությանը, նա զայրանում է, սկսում է խոսել տարբեր բարեփոխումներից, զտումներից, որոշակի քայլերի է դիմում, պիտակավորում է դատավորներին, վիրավորում նրանց։ Իսկ երբ դատական համակարգն ամեն ինչ կատարում է այնպես, ինչպես ուզում է իշխանությունը, քար լռություն է տիրում։
Այսպես չպետք է լինի։ Իրականում ինչպես եղել է միշտ, այնպես էլ հիմա է. այն դատավորները, որոնք դատավորներ չեն եղել, շարունակում են մնալ այդպիսին, իսկ այն դատավորները, որոնք միշտ դատավոր են եղել, այսօր էլ դատավորներ են։ Ցավոք, ոչ ոքի այս իրավիճակը չի հուզում։
Եթե նախկինում նաև հասարակությունն էր ներգրավված այս համակարգը բարեփոխելու պահանջին, ապա այսօր հասարակությունն ինքն իրեն համոզել է, որ ամեն ինչ լավ է։
Բայց սա ժամանակավոր է, ուշ թե շուտ հանրությունն այդ պահանջը դնելու է նաև նոր իշխանությունների առաջ և հարցնելու է՝ ի՞նչ եք արել X ժամանակահատվածում։
Դատական համակարգը երկրում տեղի ունեցող պատմաքաղաքական փոփոխությունների ֆոնին պատմական հնարավորություն ուներ ստանձնելու զսպող մեխանիզմի ու հակակշռի դերը, որը նախանշված է Սահմանադրությամբ։
Սակայն իշխանությունների կողմից այս առումով որևէ ցանկություն կամ նպատակ մենք չտեսանք։ Հակառակը՝ տեսանք զայրույթ, ջղայնություն, քրեական հետապնդում դատավորի նկատմամբ։ Այստեղ ոչ թե բարեփոխման, այլ իշխանության հարց է։
Եթե նրանք իշխանության էին եկել պատմության մեջ Հայաստանը ճիշտ հունի մեջ դնողներ կոչվելու համար, ապա պետք է վաղուց սկսած լինեին անհրաժեշտ գործընթացները։
Այդ դեպքում մենք արդեն նաև անկախ դատական համակարգի ծիլերը կտեսնեինք։
Բայց մենք հակառակն ենք տեսնում. երբ բոլորը, այդ թվում՝ դատավորները, մի քանի ամիս շարունակ հավատացին, որ եկել են նոր ժամանակներ, իրենց գլխին սառը ցնցուղն այնպես միացրեցին, որ անմիջապես ուշքի եկան։
Նպատակների ձևակերպման խնդիր. Սերոբ Անտինյան, կառավարման փորձագետ
Երբ դրվեց պետական կառավարման համակարգի օպտիմալացման խնդիրը, հանդես եկա բազմաթիվ հարցազրույցներով ու հրապարակումներով՝ պնդելով, որ պետական համակարգի հետ իրականացվող փոփոխությունները պետք է բխեն այն մեծ ռազմավարական նպատակադրումներից, որոնք ֆիքսել է պետությունն իր երկարաժամկետ տեսլականում, այն համատեքստից, թե պետությունը յուրաքանչյուր ոլորտում ինչպիսի՞ ռազմավարություն, ճյուղային և ոլորտային ինչպիսի՞ քաղաքականություն է իրականացնելու։
Երբ նպատակները ֆիքսում ու թիրախավորում ենք, մեզ համար ակնհայտ են դառնում այդ նպատակին հասնելու արդյունավետ մեխանիզմներն ու մեթոդները։
Բայց այսօր պետք է արձանագրենք, որ պետության զարգացման առումով դեռևս չունենք համալիր, համապարփակ ռազմավարական ծրագիր։
Չունենք տեսլական, թե ոլորտային կամ ճյուղային քաղաքականություն իրականացնելիս մենք ինչ ուղղություններով ենք գնալու։
Այդ ռազմավարական մեծ ծրագրի բացակայության պատճառով հնարավոր չէ հիմնավորել՝ վերոնշյալ քայլերն այդ ծրագրին միտվա՞ծ են, թե՞ ոչ։ 2019թ.-ին կառավարման համակարգի կառուցվածքային փոփոխություններ իրականացրեցինք, որոնք դժվար է անվանել բարեփոխում, որովհետև, ըստ էության, բարեփոխումը պետք է միտված լինի որոշակի խնդիրների բացահայտմանն ու դրանք վերացնելուն։
Մենք արդյունավետության առումով ո՛չ նախկինում, ո՛չ էլ այսօր ուսումնասիրություն չունենք, որոնք թույլ կտան մեզ որակական գնահատականներ տալ իրականացվող փոփոխություններին։
Ընդհանուր առմամբ, մենք ճյուղային, ոլորտային ռազմավարությունների, ինչպես նաև պետության համար երկարաժամկետ նպատակների ձևակերպման խնդիր ունենք։
ԱՆՆԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ
