Կապիտալ ծախսերի թերակատարման և չօգտագործված տնտեսական ներուժի թնջուկը
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆՍպասվում է, որ համաշխարհային տնտեսության մեջ ամիսներ շարունակվող ճգնաժամային իրավիճակով պայմանավորված՝ լուրջ փոփոխություններ են տեղի ունենալու մարդկության կյանքում։ Եվ առկա անորոշ իրավիճակը ստիպում է տարբեր միջազգային կառույցների այնպիսի կանխատեսումներ անել, թե կորոնավիրուսի համաճարակը ամենամեծ հարվածը կհասցնի համաշխարհային տնտեսությանը 1930-ականների Մեծ դեպրեսիայից ի վեր։
Սակայն առկա մարտահրավերները բազմաթիվ երկրների ստիպել են ուղիներ փնտրել իրենց տնտեսությունները արագ վերականգնելու և աշխուժացնելու համար։ Դա տեղի է ունենում բիզնեսին աջակցություն տրամադրելու և այնպիսի միջոցառումների իրականացման տեսքով, որոնք նոր թարմ օդ կապահովեն տնտեսության համար։
Առկա տնտեսական ճգնաժամը աստիճանաբար հաղթահարելու հարցը մեծ ակտուալություն ունի նաև Հայաստանի համար։ Եվ առանձին դիտարկելու թեմա է, թե ինչ քայլեր են ձեռնարկում իշխանություններն այս ուղղությամբ։
Հատկանշական է, որ բիզնեսին վարկավորելուց զատ կառավարությունը այս փուլում հատուկ շեշտադրում է կատարում կապիտալ ծախսերի իրականացման վրա։ Պատահական չէ, որ դեռևս ապրիլին վարչապետ Փաշինյանի մոտ տեղի ունեցած խորհրդակցության ժամանակ վերջինս հայտարարեց, թե ճգնաժամից դուրս գալու իրենց առաջնային գործիքը կապիտալ ծախսերի արդյունավետ իրականացումն է լինելու։
Առավել մանրամասն պատկերացնելու համար, թե ինչի մասին է խոսքը, նշենք, որ բյուջեի ծախսերը բաժանվում են երկու խոշոր խմբի՝ ընթացիկ ծախսեր և կապիտալ ծախսեր։ Ընթացիկ ծախսեր կարող են լինել, օրինակ՝ պետական հիմնարկների աշխատավարձերը, գնումները, սոցիալական նպաստները, կենսաթոշակները և այլն։
Իսկ կապիտալ ծախսերը պետական բյուջեից տնտեսության մեջ կատարվող ներդրումներ են, որոնք իրականացվում են հիմնականում ենթակառուցվածքներում ու մարդկային կապիտալում (կրթություն, առողջապահություն և այլն)։ Եվ հատկանշական է, որ կապիտալ ծախսերի մի մասն էլ սովորաբար արվում է միջազգային կազմակերպություններից ստացված վարկերի հաշվին:
Տնտեսության համար մեծ կարևորություն ունի ինչպես հարկերի հավաքագրման դինամիկան, այնպես էլ հավաքված գումարները ժամանակին և թիրախային ծախսելը։ Տնտեսական աճի վրա բացասական ազդեցություն կարող են ունենալ ինչպես բյուջեի ընթացիկ ծախսերի, այնպես էլ՝ կապիտալ ծախսերի թերակատարումը։
Եվ պետք է հաշվի առնել, որ ծախսերի թերակատարումը հիմնականում հանգեցնում է արտադրողականության, արտահանման և աշխատավարձերի նվազեցման, իսկ մյուս կողմից աճում է գործազրկությունը, և համապատասխան ենթակառուցվածքներում (դպրոցներ, հիվանդանոցներ, ճանապարհներ և այլ) նախատեսվելիք ներդրումները այդպես էլ իրականություն չեն դառնում։
Ըստ էության, կապիտալ ծախսերի թերակատարված ամեն տոկոս իր հերթին բերում է մեր երկրում ծանրացող սոցիալական իրադրության ավելի բարդացման:
Այս համատեքստում պետք է ուշադրություն դարձնել, որ 2019 թվականին նախատեսված է եղել 262 միլիարդ դրամի չափով կապիտալ ծախս, որից կատարվել է 192 միլիարդ դրամը: Այսինքն՝ 70 միլիարդ դրամով թերակատարվել է, ինչը վկայում է այն մասին, որ մեր ունեցած լրացուցիչ տնտեսական պոտենցիալը փաստացի չի իրացվել։
Կապիտալ ծախսերի այսպիսի թերակատարման փաստը Փաշինյանը փորձում էր արդարացնել այն պնդմամբ, թե նախատեսված ծախսերը թերակատարվել են, քանի որ կառավարությունը հաշվի է առել դրանցում առկա կոռուպցիոն ռիսկերը և հնարավոր չարաշահումները։
Այնինչ բազմաթիվ տնտեսագետներ այն կարծիքին են, որ կապիտալ ծախսերը թերակատարվել են որակյալ մասնագետների բացակայության պատճառով, որոնք պետք է կազմակերպեին վարկային ծրագրերի շրջանակներում կատարվող գնումները ու մյուս գործընթացները։
Եվ լիովին տրամաբանական է, որ 2019 թվականին նախատեսված կապիտալ ծախսերի թերակատարման իրողությունը կառավարության հասցեին բուռն քննադատության տեղիք տվեց։
Ուստի սրանից հետո տպավորություն էր ստեղծվում, թե այս տարի, հաշվի առնելով նաև կորոնավիրուսային ճգնաժամի խորացումը, իշխանությունները ձեռնամուխ կլինեն, որ կապիտալ ծախսերն իրականացվեն նախատեսված գրաֆիկով և բարձր որակով, բայց արի ու տես, որ այս տարվա առաջին կեսի համար արդեն իսկ ծախսերի թերակատարման նշաններ կան։ Այսպես՝ այս տարվա առաջին հինգ ամսում՝ հունվար-մայիսին կապիտալ ծախսերը կազմել են շուրջ 36,3 մլրդ դրամ, մինչդեռ վեց ամսում դրանք պետք է կազմեին 118 մլրդ դրամ։ Փաստորեն ստացվում է, որ հինգ ամսում կատարվել է կիսամյակի ծրագրի միայն 30,7%-ը։
Ու չնայած հունիսի ամբողջական ցուցանիշները դեռ չկան, սակայն միայն այդ ամսվա ընթացքում մնացած 69,3%-ի՝ մոտ 82 մլրդ դրամի կապիտալ ծախս կատարելու հավանականությունը զրոյական է, և այսպիսով ծախսերի թերակատարումն արդեն կարելի է համարել կատարված փաստ։ Սա իշխանությունների համար պետք է լինի լուրջ ահազանգ, քանի որ մեծ է հավանականությունը, որ մենք այս տարի նույնպես կարող ենք ամբողջ ծավալով չիրացնել մեր ունեցած տնտեսական ներուժը։
ԱՐՏԱԿ ԳԱԼՍՏՅԱՆ
