Թուրքիայում հայ բառի «Հ» տառն անգամ քաղաքական է

ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ 15 Նոյեմբեր, 2016 21:25

Նոյեմբերի 5–ից 9–ը Հայաստանի Ռոլան Բիկով հիմնադրամը Եվրասիա համագործակցություն հիմնադրամի հետ համատեղ «Աջակցություն Հայաստան–Թուրքիա կարգավորման գործընթացին» ծրագրի շրջանակներում` իրականացրեց «Հայաստան–Թուրքիա. միջմշակութային երկխոսության նոր նախաձեռնություններ երիտասարդության համար» ծրագիրը:

Ծրագրի շրջանակում Վանաձորում և Գյումրիում ցուցադրվեցին հայ և թուրք կինոգործիչների համագործակցությամբ ստեղծված ֆիլմերը: Ցուցադրվող ֆիլմերից մեկը Ումութ Բոզյիլի «Սպասումը» վավերագրական ֆիլմն էր, որը Դիարբեքիրում ապրող հայերի, իսլամացած հայերի մասին է և անդրադառնում է ցեղասպանության, իսլամացման ու ձուլման թեմաներին: Ֆիլմի ստեղծման և Թուրքիայում այսօր տիրող իրավիճակի մասին Past.am-ը զրուցել է ֆիլմի հեղինակ Ումութ Բոզյիլի հետ:

– Ինչպե՞ս առաջացավ այս ֆիլմը նկարելու գաղափարը: Ինչո՞ւ այս թեմային անդրադարձաք:

– Ես արմատներով Սասունից եմ, բայց Ստամբուլում եմ ծնվել: Եվ դա է պատճառը, որ հայերի հետ կապված պատմությունները գիտեմ: Եվ այդ պատմությունները, ինչպես նաև այն պատմությունները, որ պատմում էին իմ համալսարանական ընկերները, ովքեր գալիս էին այդ տարածքներից, հիմք հանդիսացան, որ ֆիլմը նկարեմ: Որովհետև ինչպես ֆիլմում ենք տեսնում, այդ գաղափարն է եղել, որ եթե յոթ հայի սպանես, ապա դրախտ կընկնես: Դա իրականում գոյություն է ունեցել:

Եվ այս ամենը ինձ տարավ առերեսման: Այդ ժամանակաշրջանում նաև 34 քուրդ գյուղացի սպանվեց Ռոբոսկիում, կոտորածներ էին լինում: Այն գիտակցումը առաջացավ, որ մինչև չառերեսվենք Հայոց ցեղասպանությանը, չենք կարող վերջ տալ այս կոտորածներին: Դրանից հետո Դիարբեքիր գնացինք, որովհետև գիտեինք, որ այնտեղ իսլամացած հայեր կան: Հետո որոշեցինք, որ պետք է այս վավերագրական ֆիլմը նկարենք:

– Իսկ համալսարանում ցուցադրությունների ժամանակ ինչպե՞ս ընդունվեց ֆիլմը:

– Ամեն ուսումնական տարվա վերջում մի նախագիծ ենք ներկայացնում, և սա երրորդ ուսումնական տարվա նախագիծն էր: Երբ որ ասացի, որ այս թեմայով եմ ուզում նկարել, ինձ չասացին մի արա, որովհետև համալսարանի մեր բաժինը այնուամենայնիվ որոշակի չափով անկախ է: Բայց նախագծի ղեկավարը միշտ ասում էր՝ ինչքան հնարավոր է քաղաքականությունից խուսափիր: Իսկ ես նրան ասացի, որ Թուրքիայում «հայ» բառի «Հ» տառն անգամ քաղաքական է: Այսինքն՝ այս թեմայի շուրջ ինչ–որ բան անել ու ոչ քաղաքական լինել անհնար է: Սովորաբար մոնտաժի ընթացքում պետք է նյութը տանես, նախագծի ղեկավարին ցույց տաս:

Ես միշտ պատճառներ էի գտնում, որ ցույց չտա: Երբ ավարտեցինք, ֆիլմը ցուցադրվեց համալսարանի դահլիճում: Մեր բաժնի ուսանողները, մոտ 100 հոգի, դիտեցին ֆիլմը, դիտելուց հետո մոտ 2–3 րոպե քար լռություն էր: Ասես իրականությունը ապտակած լիներ նրանց երեսին: Որոշ անհիմն քննադատություններ եղան, և դասախոսն անգամ պաշտպանում էր ինձ: Հետո նախագծի ղեկավարը կանչեց իր սենյակ, ասաց, որ շատ զգացմունքային ֆիլմ է և խոստովանեց, որ իր մեծ մայրը հայ է:

– Ֆիլմը աղերսներ ունի՞ այսօր քրդաբնակ շրջաններում կատարվող իրադարձությունների՝ բռնությունների ու բախումների հետ:

– Ֆիլմում նկարված թաղամասը, որ «գյավուրի» թաղամաս են կոչում, նախկինում հայերով բնակեցված թաղամաս է եղել: Ժամանակին հայերը, ասորիները, քաղդեացիները, քրդերը, բոլորը միասին են ապրել այդ թաղամասում: Հետո այդ թաղամասից անհետացան հայերը, ասորիները: Մնացողներն էլ իսլամացվեցին:

– Ֆիլմը միայն թուրքական հասարակությա՞նն է ուղղված, թե՞ հայ հանդիսատեսին էլ ասելիք ունի:

– Իսլամացած հայերը Հայաստանում խտրականության են ենթարկվում: Նրանց կրոնափոխներ են անվանում, որոշները չեն ընդունում, որ նրանք հայ են: Չեն ընդունում, որ այնտեղ հայեր կան, որոնք փորձում են իրենց ինքնությունն ու մշակույթը պահել: Այս ֆիլմը ստիպում է, որ մարդիկ գիտակցեն դա: Տեսնեն, որ հայեր կան, որոնք տառապել են, իրենք էլ մի ուրիշ դժվար ճանապարհ են անցել:

– Ինչպիսի՞ մշակութային քաղաքականություն է Թուրքիայում: Ինչպե՞ս կբնութագրես այն:

– Պառակտողական մշակութային քաղաքականություն է: Ալևի և սուննի մահմեդականներին են իրար դեմ հանում, թուրքերին ու քրդերին, հայերին ու թուրքերին: Սրա հետևանքով մարդիկ օտարանում են:

– Կինոգործիչների հանդիպմանը, քննարկումների ընթացքում կարծիքներ հնչեցին, որ Թուրքիայում գրաքննություն գոյություն ունի: Ինչպե՞ս է արտահայտվում այն:

– Հիմա մի նախագիծ կա, հայ–թուրքական սահմանին, որի վրա աշխատում եմ, որը կարող էր ֆինանսավորվել Մշակույթի նախարարության կողմից, բայց բնականաբար չի ֆինանսավորվի: Կառավարական կառույցները, լինի Մշակույթի նախարարությունը, լինի Ոստիկանությունը, Զինված ուժերը նույն կերպ կվարվեն: Փառատոները մի պայման դրեցին, որ նախ ֆիլմը պիտի հաստատվի Մշակույթի նախարարության կողմից:

«Ոսկե նարինջ» փառատոնը, օրինակ, կառավարական մեդիան է իրականացնում:

Համբարձում Համբարձումյան