Ինչո՞ւ է կոչվում մատրյոշկա և ի՞նչ կապ ունի ճապոնացիների հետ․ «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

Ռուսաստանի հիմնական խորհրդանիշներից մեկը փայտե տիկնիկն է, որը բոլորին հայտնի է մատրյոշկա անունով: Սկզբնապես մատրյոշկան հուշանվեր չի եղել, բայց դառնալով հուշանվեր՝ կարողացել է լայնորեն տարածվել ոչ միայն Ռուսաստանում, այլև ամբողջ աշխարհում: Մատրյոշկան փայտե նկարազարդ տիկնիկ է, որի մեջ տեղադրված են նույն տիպի ավելի փոքր տիկնիկներ։ Իրար մեջ տեղադրված խաղալիքների թիվը սովորաբար երեք և ավելի է։ Մատրյոշկաները, որպես կանոն, լինում են ձվաձև՝ հարթ հատակով, և բաղկացած են լինում երկու մասից՝ վերին ու ստորին։ Ռուսական այդ փայտե տիկնիկն ի հայտ է եկել Ռուսաստանում 19-րդ դարի 90-ական թվականներին՝ երկրի տնտեսական ու մշակութային բուռն զարգացման ժամանակաշրջանում։ Դա ազգային ինքնագիտակցության այն վերելքի ժամանակաշրջան է եղել, երբ հասարակության մեջ ավելի ու ավելի մեծ հետաքրքրություն է նկատվել ռուսական մշակույթի նկատմամբ։

Դրա հետ կապված՝ առաջացել է գեղարվեստական նոր ուղղություն, որը հայտնի է «ռուսական ոճ» անվամբ։ Այդ տարիներին հատուկ ուշադրություն է դարձվել գյուղական խաղալիքների պատրաստման ավանդույթի վերականգնմանն ու զարգացմանը։ Այդ նպատակով Մոսկվայում բացվել է «Մանուկների դաստիարակություն» խանութ-արհեստանոցը։ Սկզբնապես այնտեղ պատրաստել են Ռուսաստանի տարբեր տարածաշրջանների ավանդական հագուստները ներկայացնող տիկնիկներ, որոնք բավականին ստույգ արտացոլել են ռուս կանանց հագուստի առանձնահատկությունները։ Այդ արհեստանոցում էլ առաջացել է ռուսական փայտե տիկնիկ պատրաստելու գաղափարը, որի էսքիզը պատրաստել է նկարիչ Սերգեյ Մալ յուտինը: Տիկնիկներն իրար մեջ տեղադրելու գաղափարն առաջացել է ճապոնական մի տիկնիկի ազդեցությամբ, որը Սավա Մամոնտովի կինը բերել էր Հոնսյու կղզուց։ Ճապոնական այդ տիկնիկը բարեհոգի ճաղատ մի ծերուկի կերպար էր, որ ներկայացնում էր փիլիսոփա Ֆուկուրամային։ Տիկնիկի մեջ տեղադրված են եղել ևս մի քանի տիկնիկներ, որոնք գտնվել են մեկը մյուսի ներսում։

Հենց դրա նմանակմամբ էլ Մալ յուտինը ստեղծել է իր մատրյոշկան: Այն ներկայացրել է գյուղացի աղջկա՝ ասեղնագործված վերնաշապիկով, գոգնոցով և ծաղկավոր գլխաշորով։ Նրա ձեռքին եղել է սև աքաղաղ։ Մալ յուտինի նախագծով խաղալիքագործ Պոսադ Զվյոզդոչկինի կողմից պատրաստված մատրյոշկան բաղկացած է եղել ութ մասից. սև աքլորով աղջկանից հետո հանվել է տղան, ապա նորից աղջիկ։ Ամենավերջին՝ ութերորդ տիկնիկը եղել է նորածնի բարուր։ Մատրյոշկա անունը տրվել է ոչ պատահաբար։ Մինչհեղափոխական դարաշրջանում Ռուսաստանի գավառներում Մատրյոնա, Մատրյոշա անունները համարվել են ամենատարածվածներից մեկը։ Դրանց հիմքում ընկած է «матерь» բառը։ Այդ անունն ասոցացվում է բազմազավակ ընտանիքի մոր կերպարի հետ։ Հետագայում այդ բառը վերածվել է հասարակ անվան, որով և անվանել են նկարազարդ ու մասերի բաժանվող փայտե տիկնիկը։ Մինչ օրս էլ մատրյոշկան մնում է մայրության ու բեղմնավորության խորհրդանիշ։

Մատրյոշկայի պատրաստման արվեստը մինչ օրս մնում է անփոփոխ և պահպանում է ռուսական ատաղձագործական արվեստի բոլոր հնարքները: Ներկայումս նկարազարդման թեմաները բազմազան են՝ հեքիաթի հերոսներ, աղջիկ, ինչպես նաև ընտանիք։ Հանդիպում են նաև քաղաքական գործիչների պատկերներով, ինչպես նաև ընդհանրապես դիմանկարային մատրյոշկաներ։

Կամո Խաչիկյան

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում