Ինչո՞ւ ԱՄՆ-ն չպետք է աջակցի Ադրբեջանին ընդդեմ Իրանի. Responsible Statecraft

Մինչ Իրանի և Ադրբեջանի միջև լարվածությունն աճում է, Վաշինգտոնում ոմանք բուռն աջակցություն են ցուցաբերում Բաքվին և կոչ են անում ԱՄՆ կառավարությանը նույնն անել, գրում է Responsible Statecraft-ը:  

Հոդվածագիր Էլդար Մամեդովը, որը 2007-ից աշխատել է որպես Եվրոպական խորհրդարանի (ԵԽ) արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում սոցիալ-դեմոկրատների քաղաքական խորհրդական և գլխավորում է Իրանի, Իրաքի, Արաբական թերակղզու հետ միջխորհրդարանական կապերի հարցերով պատվիրակությունը, նկատում է, որ Վաշինգտոնում Բաքվի աջակցության խմբի հիմնական անդամներից մեկը՝ Հուդզոնի ինստիտուտից Մայքլ Դորանը, մեկ քայլ առաջ է գնացել՝  տեղադրելով Ադրբեջանի ավտոկրատ նախագահ Իլհամ Ալիևի լուսանկարը, որում նա կանգնած է իսրայելական արտադրության անօդաչուի կողքին, ենթադրաբար Իրանի սահմանին, որպես օրինակ՝ Բայդենի վարչակազմին, թե ինչպես է «պետք վարվել Իրանի հետ»:

Նա նշում է, որ մեկ այլ փորձագետ`Լյուք Քոֆին` Heritage Foundation-ից, պատրաստել է մի ամբողջ հետազոտություն, որը կոչ է անում ԱՄՆ կառավարությանը փայփայել  Ադրբեջանը` որպես Իրանի ազդեցության դեմ պատնեշ:

«Այնուամենայնիվ, Բաքվի նկատմամբ նման փայփայումը չի սահմանափակվում միայն հետազոտական կենտրոններով: Ադրբեջանում ԱՄՆ դեսպան Լի Լիտցենբերգերը, տարօրինակ հնարքով, գովեց Ադրբեջանի «հանդուրժողականության ոգին»՝ մատնանշելով «սինագոգների և մզկիթների համակեցությունը» մի գյուղում, որը հրեական մեծամասնություն ունի Ադրբեջանում: Դեսպանն, անշուշտ, անտեսել է անհարմար ճշմարտությունները, որոնք ծակում են այս հանդուրժողականության նարատիվները, ինչպես օրինակ՝ պետական մակարդակով հովանավորվող հակահայկական ատելությունը Բաքվում և երկրում հայկական ժառանգության ոչնչացումը: Ավելին, եթե մզկիթների և սինագոգների համակեցությունը հանդուրժողականության չափանիշ է, ապա դեսպանը կարող էր նաև մատնանշել հարևան Իրանը, որտեղ մզկիթների հետ մեկտեղ բազմաթիվ սինագոգներ և եկեղեցիներ գործում են առանց խնդիրների: Այնուամենայնիվ, Իրանի հետ լարվածության ֆոնին, նրա ուղերձը, ըստ երևույթին, նպատակ ուներ բարոյական խթան տալու Ադրբեջանին՝ ընդգծելով այնպիսի հատկություններ, ինչպիսիք են հանդուրժողականությունը, որը, ինչպես հայտնի է, Իրանին բնորոշ չէ: 

Սակայն, անշուշտ, ԱՄՆ-ի շահերից չի բխում Իրանի հետ կոնֆլիկտում Ադրբեջանի կողմն անցնելը:
Ադրբեջանն ԱՄՆ պաշտոնական դաշնակիցը չէ: Վաշինգտոնը պարտավորություն չի ստանձնել նրա պաշտպանության հարցում, Ադրբեջանը ՆԱՏՕ-ին անդամակցության թեկնածու չէ, և Ադրբեջանը անմեղ չէ ճգնաժամի զարգացման հարցում: «Հայկական օկուպացիայի» (չակերտները՝  Tert.am) տակ գտնվող տարածքները քառորդ դար հետո հաջողությամբ «ազատագրելուց» (չակերտները՝ Tert.am) հետո, Ալիևը, հաշտության հիմքերը դնելու փոխարեն, իռեդենտիստական պահանջներ ներկայացրեց բուն Հայաստանին, ներառյալ նրա մայրաքաղաք Երևանը: Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի եռակողմ հռչակագիրը՝ Մոսկվայի միջնորդությամբ 2020 թվականի նոյեմբերին ռազմական գործողությունների դադարեցման վերաբերյալ, նախատեսում էր Ադրբեջանի հիմնական մասի և Նախիջևանի էքսկլավի միջև տրանսպորտային հաղորդակցության ապաարգելափակում, Հայաստանով ցամաքային միջանցքի ստեղծում մինչև Թուրքիա: Բաքուն, այնուամենայնիվ, խարխլեց այս իրադարձության հեռանկարները՝ որպես Ադրբեջանի «նախնիների հողերի» իրավունքներ պահանջելով հայկական այն տարածքի նկատմամբ, որով պետք է ստեղծվեր այս միջանցքը: Սա բռնակցման մտահոգություն է առաջացրել: Նման մտավախություններ կան ոչ միայն Հայաստանում, այլև Իրանում, քանի որ բռնակցումը նրան կզրկի Հայաստանի հետ սահմանից և հյուսիսային սահմաններում կստեղծի «թյուրքական գոտի»: 

Սրան գումարվում է Բաքվի կողմից Իրանի երդվյալ թշնամու՝ Իսրայելի և Իրանի տարածաշրջանային մրցակից Թուրքիայի հետ իր «ռազմավարական հարաբերությունների» ցուցադրումը: Ադրբեջանը երկարատև հարաբերություններ է պահպանում Իսրայելի հետ: Այնուամենայնիվ, նախորդ տարիներին, նկատի ունենալով Թեհրանի դժգոհությունը, Բաքուն փորձում էր թշնամության մեջ չմտնել հարավային հարևանի հետ: Այնուամենայնիվ, Իսրայելի արտադրության անօդաչու թռչող սարքերով ղարաբաղյան պատերազմում հաղթելը Բաքվին քաջություն տվեց ավելի շատ պարծենալու Երուսաղեմի հետ իր կապերով՝ ցուցադրելով Թեհրանի նկատմամբ անխոցելիության նոր զգացում:

Իրանը, հավանաբար, ոչ առանց պատճառի, կասկածում է, որ Ադրբեջանը դարձել է իր դեմ Իսրայելի հետախուզական գործողությունների հենակետը: Բաքուն նաև ֆինանսավորել է Վաշինգտոնի «գիտնականներին», որոնք օգնում են քայքայել Իրանը՝ երկրից առանձնացնելով հյուսիսային, հիմնականում ադրբեջանաբնակ նահանգները: Բացի այդ, Ադրբեջանը ձերբակալել է բեռնատարների իրանցի վարորդներին, որոնք ապրանքներ էին հասցնում Լեռնային Ղարաբաղի շրջան: Չի կարելի ակնկալել, որ որևէ երկիր պասիվ կերպով կդիտարկի իր ազգային շահերը վնասող նման անբարյացակամ գործողությունները: Իրանը համարել է, որ ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ իր զիջումները Բաքվին, երբ Թեհրանը բազմիցս աջակցություն էր հայտնել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությանը, հավուր պատշաճի չեն գնահատվել:

Հետևաբար, երբ Իրանը սկսեց լայնածավալ զորավարժություններ Ադրբեջանի հետ սահմանի մոտ, դա միանգամայն կանխատեսելի արձագանք էր այն փաստին, որ, նրա կարծիքով, Բաքուն անտեսում է իր հիմնական մտահոգությունները:

Թեև ԱՄՆ-ին գուցե դուր չգա իրանական ռեժիմը, այն ոչ մի պարտավորություն չունի պարգևատրելու Ադրբեջանի անխոհեմ քաղաքականությունը:

Բաքվի ռեժիմի տեսակը ևս մեկ պատճառ է, թե ինչու Վաշինգտոնը չպետք է աջակցություն ցուցաբերի այս հակամարտությունում: Քաղաքական ազատությունների, քաղաքացիական իրավունքների և կոռուպցիայի միջազգային վարկանիշային աղյուսակում Ադրբեջանը մշտապես զբաղեցնում է վերջին հորիզոնականները: Օրինակ, FreedomHouse-ը երկիրը գնահատում է «ոչ ազատ»՝ նշելով, որ կոռուպցիան ծաղկում է, և որ քաղաքական ընդդիմությունը թուլացել է տարիներ շարունակ հետապնդումների պատճառով: Human Rights Watch-ը համաձայն է, որ կառավարությունը «շարունակում է դաժանաբար ճնշել քննադատներին և բոլոր հակառակվող ձայներին»: Կազմակերպությունը նաև մանրամասն տեղեկություն է հրապարակել ադրբեջանական զինված ուժերի կողմից հայ ռազմագերիների նկատմամբ վատ վերաբերմունքի և խոշտանգումների մասին:

Բայդենի վարչակազմը գլոբալ կոռուպցիայի դեմ պայքարն իր առաջնահերթություններից է դարձրել: Այս առումով Ադրբեջանը նույնպես ցուցադրում է անմխիթար արդյունքներ: Այն կոռուպցիայի ընկալման համաշխարհային ինդեքսում 180-ից զբաղեցնում է 129-րդ տեղը: Նախագահը և նրա գործընկերները ներգրավված են միջազգային խոշոր կոռուպցիոն սկանդալներում, ինչպիսիք են Պանամական փաստաթղթերում և վերջերս՝ Պանդորայի փաստաթղթերում բացահայտվածները:

Ավելին, մինչ Վաշինգտոնում ադրբեջանցի դիվանագետներն ու լոբբիստներն ամեն ինչ անում են, որպեսզի երկիրը ներկայացնեն որպես Արևմուտքի անսասան դաշնակից, իրականությունը դրանից շատ հեռու է: Ալիևը դադարեցրել է Ադրբեջանում ամերիկյան բոլոր խոշոր կազմակերպությունների (Ազատություն ռադիոկայան, Միջազգային հետազոտությունների և փոխանակումների խորհուրդ, Միջազգային հանրապետական ինստիտուտ, Ազգային ժողովրդավարական ինստիտուտ և Սորոսի կողմից ֆինանսավորվող Բաց հասարակության հիմնադրամ) ներկայությունը: Կառավարությանը կից լրատվամիջոցները պարբերաբար ներկայացնում են հակաամերիկյան դավադրության տեսություններ՝ ադրբեջանական հասարակությանը զգուշացնելով Վաշինգտոնում Ադրբեջանի վրա հարձակվելու որոշ ստոր ծրագրերի մասին:

Մինչդեռ Ալիևը Վլադիմիր Պուտինի հետ հաստատել է սերտ հարաբերություններ, որոնք, ի թիվս այլ բաների, հիմնված են Կովկասի գործերում Արևմուտքի ավելի խոր ներգրավվածությանն ընդհանուր հակակրանքի վրա:

ԱՄՆ կառավարությունը պետք է դիմադրի բազեների կոչերին՝ ներգրավվելու հակամարտության մեջ, որտեղ նա չունի կենսական շահեր, և առավել ևս՝ այն ռեժիմի անունից, որն այնքան հակասում է ԱՄՆ արժեքներին և շահերին: Չնայած Վաշինգտոնում Ադրբեջանի դաշնակիցների լոբբիստական ջանքերին, Կոնգրեսը պետք է նաև զգուշորեն խուսափի ցանկացած գործողությունից, որը կարող է ավելի բորբոքել հակամարտությունը Հարավային Կովկասում»,-եզրափակել է հեղինակը: