«Գիտության ոլորտում ունենք դինամիկ միջավայր, և եթե երիտասարդն ունի զարգանալու ցանկություն, միանշանակ կհաջողի»․ «Փաստ»
ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑ
«Փաստ» օրաթերթը գրում է
ՀՀ ԳԱԱ Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոնի (Էկոկենտրոն) ստեղծման առանցքային բազա է հանդիսացել շրջակա միջավայրի երկրաքիմիայի բաժինը, որը 1989 թ.-ից հետազոտություններ է իրականացրել Հայաստանում, հատկապես՝ քաղաքային տարածքներում: «Տարիների ընթացքում, նաև կենտրոնի շրջանակում, շրջակա միջավայրի երկրաքիմիայի բաժինը եղել է առանցքայիններից մեկը, աստիճանաբար ստեղծվել են նաև մյուս բաժինները, համագործակցել են, արդյունքում՝ երջանկահիշատակ պրոֆեսոր Արմեն Սաղաթելյանի ղեկավարությամբ միջդիսցիպլինար հետազոտական կենտրոն է ձևավորվել, որում բաժինն իր ուրույն տեղն ունի՝ կապված շրջակա միջավայրի տարբեր բաղադրիչների հետազոտությունների հետ:
Տարիներ ի վեր հետազոտությունների շրջանակում թիրախավորվել են քաղաքային տարածքները՝ որպես ուրբանիզացիայի, ինդուստրիալիզացիայի կենտրոններ՝ միևնույն ժամանակ դիտարկվել են միջավայրերի այնպիսի բաղադրիչներ, որտեղ տեղի է ունենում միջավայրի քիմիական առանձնահատկությունների շատ ինտենսիվ վերափոխում: Այդ տեսանկյունից թիրախում եղել են ծանր մետաղները։ Հաշվի առնելով, որ մեր երկրի հյուսիսային և հարավային մասերում ունենք կենսաերկրաքիմիական շրջաններ, որոնք ունեն իրենց տիպիկ տոքսիկ տարրերի բարձր պարունակությամբ շարքեր, հետազոտություններ են իրականացվել նաև հանքալեռնային կենտրոններին կից բնակավայրերում (օրինակ՝ Քաջարանը, Կապանը, Ալավերդին և Ախթալան):
Բացի վերոնշյալից, կարևորվում են նաև գյուղատնտեսական հողահանդակները, որտեղ իրականացվում են օրգանական և անօրգանական աղտոտիչների հետազոտություններ: Ամենաշատ ուսումնասիրված միջավայրը հողն է, իսկ հողերից հետո՝ ջրային միջավայրը, փոշին և այլն: Այդ տարիների ընթացքում Էկոկենտրոնի կողմից իրականացվել է NATO Science for Peace ծրագիր, որի շրջանակներում ստեղծվել է բավականին հագեցած լաբորատորիա, որը թույլ է տվել տարբեր միջավայրերը համադրել և արդեն 2011-12 թթ.-ից Էկոկենտրոնում ունենք ռիսկերի տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոն, որը զբաղվում է սննդով: Սննդային բլոկի տվյալները ինտեգրելով շրջակա միջավայրի տվյալներին, միջդիսցիպլինար հետազոտությունների տիրույթում իրականացնում ենք ավելի համապարփակ և թիրախավորված՝ մարդու առողջությանն ուղղված ռիսկի գնահատում»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասում է ՀՀ ԳԱԱ Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոնի շրջակա միջավայրի երկրաքիմիայի բաժնի ղեկավար, կ. գ. թ. Գևորգ Տեփանոսյանը:
Եթե կենտրոնի գործունեությունը ներկայացնելու լինենք ավելի կարճ, ապա սկսում են շրջակա միջավայրի տարբեր բաղադրիչների հետազոտություններից, կազմում քարտեզ և զոնավորելով աղտոտված տարածքները, ռիսկային գոտիները՝ գնում են ավելի մանրամասն հետազոտությունների: «Այս բաժնում աշխատում եմ 2010 թ.-ից: 2017 թ.-ից բաժնի ղեկավարն եմ: Հիմա էլ մեր հետազոտությունների ընդհանուր ուղղվածությունը չի փոխվել, այլ ավելի ընդլայնվել է՝ ներառելով նոր աղտոտիչներ: Օրինակ՝ հազվագյուտ տարրերը, ինչպես նաև միկրոպլաստիկը, որն ամբողջ աշխարհում ջրային միջավայրի աղտոտիչ է, ուսումնասիրվում են դրա ազդեցությունները մարդու առողջության վրա, թե ինչ դեր է կատարում էկոհամակարգում և այլն»,-նշում է մեր զրուցակիցը։
2021 թ.-ին բաժնի աշխատակիցներից Նաիրուհի Մաղաքյանը և Գևորգ Տեփանոսյանը, ինչպես նաև ասպիրանտ Նորայր Հարությունյանը խումբ են կազմել և դիմել ԵԳԱԾ-ի սարքավորումների ձեռքբերման՝ մինչև 3 մլն դրամ ֆինանսավորմամբ մրցույթին: «Բավականին մեծ ծավալի նմուշներ ենք ենթարկում նախապատրաստման, տարի կա՝ 1000-ից 1500 նմուշ: Աշխատակիցներն իրականացնում էին ագաթե հավանգով նմուշների փոշիացում՝ դիմափոշու մակարդակի փոշու ստացում: Մեկ օրում այս եղանակով կարելի էր հինգից ութ նմուշ փոշիացնել: Աղացի ձեռքբերումից հետո մի նմուշի վրա ծախսում ենք 3-ից 4 րոպե: Այսինքն՝ աշխատանքի օգտակար գործողության գործակիցը մի քանի անգամ մեծացավ:Կարող ենք նշել, որ գիտական խմբի աշխատանքի արդյունավետության բարձրացումն ուղիղ կապ ունի գիտաշխատողների ենթակայության տակ եղած սարք/սարքավորումների առկայությունից»,-հավելում է Տեփանոսյանը:
Անդրադառնալով առհասարակ գիտության ոլորտին և առկա խնդիրներին՝ նշում է, որ հարցին պետքէ մոտենալ մի քանի փուլով: «Նախ կարևոր է, թե աշխատակիցն ինչ միջավայրում է սկսում աշխատել: Ինքս առաջին օրվանից հայտնվել եմ մի միջավայրում, որտեղ երիտասարդներին տրվել է առաջնահերթություն և լիարժեք աջակցություն իրենց նախաձեռնություններում: Պետք է փաստել, որ գիտության ոլորտի ֆինանսական յուրահատկություններից ելնելով, բազմաթիվ երիտասարդներ թողնում են գիտական գործունեությունը, այլ ուղղությամբ գնում, այնտեղ ստանալով ավելի բարձր եկամուտ:
Բայց տարիների ընթացքում այն խմբերը, որոնք աշխատում են իրենց վրա, փորձում չսահմանափակվել ԽՍՀՄ-ից եկած դրվածքով և ավանդույթներով, այլ քայլ անել և ինտեգրվել միջազգային փոխհամագործակցության մեջ, վաղ թե ուշ հասնում են ինչ-որ հաջողության, որին էականորեն նպաստում են նաև Գիտության կոմիտեի հայտարարած մրցույթները և տրամադրվող դրամաշնորհները: Այսինքն՝ ունենք դինամիկ միջավայր, և եթե երիտասարդն ունի ցանկություն զարգանալու, միանշանակ կհաջողի: Հնարավորությունները շատ են, և միշտ հնարավոր է ճանապարհ գտնել առաջ ընթանալու»,-եզրափակում է Գևորգ Տեփանոսյանը:
ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
