«Խաղաղության դարաշրջանի» մարտահրավերները ՀՀ տնտեսության համար. «Փաստ»
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Փաշինյանական «խաղաղության դարաշրջանի» բացման համատեքստում իշխանությունները շարունակում են հանրությանը հրամցնել այն գաղափարը, թե շուտով Թուրքիայի ու Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները կկարգավորվեն, սահմանները կբացվեն, առևտուր կսկսվի, ու Հայաստանի տնտեսությունը կսկսի բարգավաճել։ Թերևս այսպիսի մոտեցումներով իշխանությունները ցանկանում են խլացնել երկրում բողոքի հնարավոր դրսևորումները։ Սակայն ցավալին այն է, որ դեռևս մարդիկ կան, որոնք կուլ են գնում այն քարոզչական խայծերին, թե շուտով ՀՀ տնտեսության օդերը բացվելու են։ Իրականում տարածաշրջանային ուժերի դասավորությանը հայացք նետելու դեպքում կտեսնենք, որ ավելի լուրջ խոչընդոտներ են ստեղծվելու Հայաստանի տնտեսական զարգացման համար։
Ընդ որում, զարգացումների երկու սցենար է հնարավոր։ Մեկը Հայաստանի շրջափակման պահպանումն ու բլոկադայի օղակի ավելի ուժեղ սեղմումն է։ Այսինքն՝ տարածաշրջանային հաղորդակցության ուղիները բացվում են, սակայն ոչ Հայաստանի համար։ Օրինակ՝ Հայաստանին ոչ ոք չի երաշխավորում, որ ՀՀ քաղաքացիները և հայկական ապրանքները Ադրբեջանի տարածքով անվտանգ կարող են հասնել Ռուսաստան կամ Իրան։ Իսկ դրա փոխարեն ճանապարհները բացվում են հենց Թուրքիայի ու Ադրբեջանի համար, ու դրանով է պայմանավորված, որ նրանք ամեն գնով ցանկանում են ստանալ, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքը»։ Թուրք-ադրբեջանական տանդեմը հաշվարկում է, որ արտատարածքայնության սկզբունքի ներքո այդ միջանցքի ստեղծումը հնարավորություն կտա շրջանցել Հայաստանը, իսկ այդ դեպքում արդեն ՀՀ-ի հետ առևտուր անելու կամ տնտեսական հարաբերությունների մեջ մտնելու անհրաժեշտություն ուղղակի չի լինելու։
Փաստացի Հայաստանը տարածաշրջանային կարևոր նախագծերից կրկին դուրս կթողնվի, իսկ դա պայմաններ կստեղծի, որ մեր երկիրը տնտեսապես հետ մնա տարածաշրջանի մյուս պետություններից։ Թուրքիան ու Ադրբեջանը երբևէ շահագրգռված չեն լինելու, որ Հայաստանի տնտեսությունը բարգավաճի։ Ընդհակառակը, ինչքան հնարավորություն ունեն, փակելու են մեր տնտեսության շնչառությունը։ Օրինակ՝ Ալիևը, որը հայտարարում է, թե Հայաստանը չպետք է բանակ ունենա, բնականաբար, շահագրգռված է լինելու, որ մենք առաջանցիկ տնտեսություն չունենանք, քանի որ տնտեսական ներուժն է, որ հիմքեր է ստեղծում նաև ամուր բանակի կառուցման համար։ Ուստի, պետք է մտածել, թե որոնք են լինելու մեր քայլերը, հարևան Վրաստանի ու Իրանի հետ ինչպիսի համագործակցության օրակարգեր ենք ստեղծելու, եթե թուրքադրբեջանական տանդեմն ավելի սեղմի շրջափակման օղակը՝ փորձելով Հայաստանին ընդհանրապես լուսանցք մղել։ Իրադարձությունների զարգացման մյուս տարբերակն էլ ճանապարհների իրական ապաշրջափակումն է, որի դեպքում Հայաստանի համար սահմանները կբացվեն և առևտրաշրջանառություն տեղի կունենա։ Բայց այս դեպքում Հայաստանի համար ոչ պակաս վտանգներ կան։
Նախ՝ Թուրքիան ու Ադրբեջանը հնարավորություն կստանան տնտեսապես ներթափանցել Հայաստան։ Հաշվի առնելով, որ հայկական տնտեսությունը չափերով փոքր է, նրանք առիթը կօգտագործեն այն իրենցից կախվածության մեջ գցելու ու պայմաններ թելադրելու համար։ Եվ պատահական չէ, որ Թուրքիայի նախագահի խորհրդական Իբրահիմ Քալընը շեշտում է, թե երբ Թուրքիան Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորի, Հայաստանը կդառնա ավելի ազատ և կինտեգրվի Թուրքիայի և Ադրբեջանի տնտեսություններին։ Այնինչ, ինտեգրումը Թուրքիայի և Ադրբեջանի տնտեսություններին կարող է ենթադրել նաև, որ Հայաստանը կարող է ընդհանրապես կուլ գնալ արտաքին տնտեսական հոսքերին, ինչի արդյունքում բացառված չէ, որ մեր տնտեսությունը ճնշվի, դեֆորմացվի ու չկարողանա խելքի գալ։
Օրինակ՝ հայկական արտադրությունը թուրքական էժան ապրանքների ներհոսքի պատճառով կարող է դառնալ ոչ ձեռնտու, ոչ մրցունակ և փակվել։ Խնդիրը հատկապես ակնառու է արտահայտված գյուղատնտեսությունում, որը մեծ թվով մարդկանց զբաղվածության հարց է լուծում։ Եվ այն հնարավորությունը, որ թուրքական էժան ու անորակ գյուղմթերքը կարող է դուրս մղել հայկական գյուղատնտեսական արտադրանքը, չի բացառել նույնիսկ Փաշինյանը իր ասուլիսներից մեկում։ Փաստացի այդպիսի գործընթացի արդյունքում անգամ պարենային ապահովության մասով Հայաստանը կախվածության մեջ կհայտնվի թուրքական մատակարարումների շղթաներից։ Էլ չենք խոսում այն մասին, որ թուրքերն ու ադրբեջանցիները կարող են անշարժ գույք գնել, ներդրումներ անել Հայաստանում ու իշխանությունների կողմից առաջ քաշված նախաձեռնությունների արդյունքում քաղաքացիություն ստանալ, բնակավայրեր ձևավորել, իսկ որոշ ժամանակ անց ներկայացնել իրենց պահանջները կամ քիչ-քիչ բնակավայրերից դուրս մղել հայերին։
Այնպես որ, իրադարձությունների զարգացման բոլոր սցենարները ենթադրում են, որ սահմանների բացումից հետո տնտեսական բարգավաճման մասին լուզունգները պետք չէ հալած յուղի պես ընդունել, ու անհրաժեշտ է հիմիկվանից մեխանիզմներ մտածել, որոնք թույլ կտան տեղի չտալ դրսից եկող տնտեսական ազդակներին ու պաշտպանել հայկական արտադրողի շահերը։
ԱՐՏԱԿ ԳԱԼՍՏՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում