Հայաստանն առաջարկում է ԵԱՏՄ շրջանակում գազային երկկողմ համաձայնագրերն ուժը կորցրած ճանաչել. DW

ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ 21 Նոյեմբեր, 2024 18:45

Սեղմեք ԱՅՍՏԵՂ, լրացրեք օնլայն հայտը և մոռացեք հոսանքի վարձի մասին

ԵԱՏՄ գազի ընդհանուր շուկայի ստեղծումը կարող է հետաձգվել մինչև 2030 թվականը կամ անորոշ ժամանակով: Դրա մասին գերմանական Deutsche Welle պարբերականին տված բացառիկ հարցազրույցում հայտարարել է Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի (ԵՏՀ) էներգետիկայի և ենթակառուցվածքների նախարար Արզիբեկ Կոժոշևը։

Էլեկտրաէներգիայի, գազի և նավթի ընդհանուր շուկաների գաղափարը Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) երկրները քննարկում են վերջին 7-8 տարիների ընթացքում։ Այն բաղկացած է փոխադարձ մատակարարումների պարզեցումից, ներքին խոչընդոտների վերացումից, էներգիայի փոխանակման բարելավումից և ռեսուրսների օգտագործման արդյունավետության բարձրացումից: Սակայն այս նպատակին հասնելու ճանապարհը սպասվածից ավելի բարդ ստացվեց։ Սկզբում նախատեսվում էր շուկաները միավորել 2025 թվականին, սակայն այս տարվա հունիսին հայտնի դարձավ, որ գործարկումը հետաձգվել է երկու տարով՝ մինչև 2027 թվականը։ Հիմա էլ պարզվում է, որ գազի ընդհանուր շուկայի մեկնարկի ամսաթիվը 2030-ից շուտ չի լինի։

Ի՞նչ դժվարություններ ունի եվրասիական ինտեգրման մասնակիցների այս նախագիծը։

ԵԱՏՄ անդամ պետություններից յուրաքանչյուրը՝ Ռուսաստանը, Ղազախստանը, Բելառուսը, Հայաստանը և Ղրղզստանը, ունեն իրենց խնդիրները էլեկտրաէներգիայի ոլորտում՝ հնացած ենթակառուցվածքից մինչև սակագնային տարբեր մոտեցումներ և էլեկտրաէներգիայի անհավասար հասանելիություն։ Միասնական շուկան ենթադրում է այս խնդիրների լուծում։

ԵՏՄ-ի մշտական վերպետական մարմնի՝ ԵՏՀ-ի էներգետիկայի և ենթակառուցվածքների նախարար Արզիբեկ Կոժոշևը հայտարարել է, որ էլեկտրաէներգիայի շուկաների միավորումն աջակցում են ԵԱՏՄ բոլոր պետությունների ղեկավարներն ու կիրականացվի մինչև 2027 թվականի հունվարի 1-ը։ «Այժմ մնացել է երկու առանցքային խնդիր՝ շուկայի իրավական դաշտի ձևավորում և տեխնոլոգիական հիմքերի ստեղծում։ Իրավական դաշտի առումով անհրաժեշտ է վերջնական տեսքի բերել և համաձայնեցնել մասնակիցների միանալու մասին համաձայնագրի ձևերը։ Մենք հաշվարկել ենք, որ դա մոտ մեկուկես տարի կտևի»,- պարզաբանել է Կոժոշևը։

Սակայն բնական մենաշնորհների կարգավորման փորձագետ Ասխաթ Ժապսարբայի կարծիքով՝ ԵԱՏՄ երկրների՝ էլեկտրաէներգիայի շուկաները միավորելու պատրաստակամությունը կասկածի տակ է։ Ըստ փորձագետի՝ նախ՝ անհրաժեշտ է արդիականացնել հնացած ենթակառուցվածքը և զարգացնել մրցակցությունը էլեկտրաէներգիայի շուկաներում։ Դա կտևի մոտավորապես 10-12 տարի։

«Մինչև 2027 թվականը մենք զգալի առաջընթաց չենք գրանցի: Որոշ բարելավումներ կլինեն, բայց դա բավարար չէ։ Որոշ ղազախական ընկերություններ կարող են տուժել, քանի որ Ղազախստանը կսպառի ռուսական էլեկտրաէներգիան, ինչը նշանակում է, որ մրցակցությունը կստիպի նրանց հսկայական ներդրումներ կատարել ենթակառուցվածքներում, ինչն իր հերթին անխուսափելիորեն կհանգեցնի սպառողների համար ավելի բարձր սակագների:

Ինչ վերաբերում է սակագներին, դա հիմնական փաստարկներից մեկն է, թե ինչու հետաձգվեց միասնական շուկայի ներդրումը։ Ռուսաստանը մեծ ներդրումներ է կատարել իր էլեկտրաէներգիայի ենթակառուցվածքում: Ընդհանուր շուկայի մեկնարկին Ռուսաստանն ավելի պատրաստված կլինի»,- նշել է Ասխաթ Ժապսարբայը։

Փորձագետը հավելել է, որ սակագների կտրուկ բարձրացումը ցավալի ազդեցություն կունենա սպառողների վրա։ Այսպիսով, Ղազախստանում էլեկտրաէներգիայի արժեքը տարվա ընթացքում արդեն մի քանի անգամ բարձրացվել է։ Պաշտոնական տվյալներով՝ մեկ տարվա ընթացքում այն աճել է 22,9%-ով։ Իշխանությունները պնդում են, որ դա արտադրության աղբյուրների վատթարացման և էլեկտրակայանների արդիականացման անհրաժեշտության հետ կապված ճարահատյալ միջոց է։

Գազի միասնական շուկա ստեղծելու հեռանկարներն էլ նվազ լավատեսական են թվում։ ԵԱՏՄ անդամ հինգ երկրներում գազ են գնում Հայաստանը, Բելառուսը և Ղրղզստանը, իսկ Ռուսաստանն ու Ղազախստանն այն արտադրում և վաճառում են։ Միասնական շուկա ստեղծելու հիմնական խոչընդոտը գնագոյացման խնդիրներն են։

Արդյո՞ք բոլոր երկրների համար գինը նույնը պետք է լինի: Արդյո՞ք անհրաժեշտ է վերանայել գազի մատակարարումների վերաբերյալ երկկողմ համաձայնագրերը։ Ռուսաստանը և Ղազախստանը դեմ են միասնական գնագոյացմանը՝ համարելով, որ կարող են տարբեր սակագներ սահմանել ԵԱՏՄ-ում իրենց սպառողների և գործընկերների համար։ Անդամ երկրները, որոնք գազ են գնում, պնդում են գնագոյացման միասնական սկզբունքներ՝ մրցունակություն ապահովելու համար։ Հարց է առաջանում նաև երկկողմանի պայմանագրերի վավերականության մասին՝ Ռուսաստանը և Ղազախստանը կարծում են, որ այդ պայմանագրերը պետք է ուժի մեջ մնան, իսկ Հայաստանն առաջարկում է դրանք անվավեր ճանաչել։

ԵՏՀ էներգետիկայի և ենթակառուցվածքների նախարարը խոստովանեց, որ հարկային տարբեր հատկանիշներից և սուբսիդավորման առկայությունից բացի, «կապույտ վառելիքի» արժեքը իսկապես ամենաշատ հարցերն է առաջացնում։ «Այն գինը, որն այսօր կա երկկողմանի պայմանագրերում, համապատասխանում է բոլոր երկրներին, ուստի նրանք չեն հրաժարվի դրանցից։ Գազի թանկացումները ցույց են տվել, որ ավելի լավ է փոքր ձուկը, քան դատարկ պնակը։ Անցումը շուկայական համակարգին բոլորովին այլ ուղիների վրա է։ Ո՞ր երկիրն այժմ կցանկանա գնել շուկայական գներով: Շուկայում գազը միջինում արժե մոտ 300 դոլար։ Սրանք շատ բարձր գներ են մեր գործընկեր երկրների համար»,-հայտարարել է Կոժոշևը։

Նավթի և գազի շուկայի վերլուծաբան Միխայիլ Կրուտիխինը տեսանելի ապագայում գազի միասնական շուկա ստեղծելու հնարավորությանը չի հավատում։ Ռուսաստանում գազի ազատ շուկայի բացակայության և Եվրասիական ասոցիացիայի անդամ երկրներում արդյունաբերության կարգավորման մոտեցումների տարբերության պատճառով նա այս գաղափարը գործնականում անհնար է համարում։ Բացի դրանից, Ղազախստանը Չինաստանի նկատմամբ պայմանագրային պարտավորություններ ունի գազի մատակարարման համար, իսկ ներքին սպառումն աճում է։ Ըստ վերլուծաբանի՝ այս գործոնները սահմանափակում են ղազախական գազի արտահանումը ԵԱՏՄ այլ երկրներ։

«Ես կասկածներ ունեմ գազի շուկաների միավորման հարցում։ Ռուսաստանում գազի շուկա չկա, սակագինը կարգավորում է պետությունը: Նման տարբեր տնտեսական կառույցների (Ռուսաստանի և Ղազախստանի - խմբ.) միավորումը հսկա խնդիր է, որը մոտ ապագայում չի լուծվի»,- եզրափակել է Կրուտիխինը։

Անդրադառնալով նավթի և գազի շուկայի միավորման փաստացի ժամկետներին, ԵՏՀ էներգետիկայի և ենթակառուցվածքների նախարարն առաջարկել է, որ գազի ընդհանուր շուկայի ստեղծումը կարող է հետաձգվել մինչև 2030 թվականը կամ անորոշ ժամանակով։ Արզիբեկ Կոժոշևը համոզմունք է հայտնել, որ ամեն դեպքում, նավթի և գազի շուկա ստեղծելու հարցը ԵԱՏՄ երկրների ղեկավարները կբարձրացնեն դեկտեմբերին անցկացվելիք հանդիպմանը։