Շվեյցարիան բացում է դիվանագիտական դուռ՝ կանցնի՞ Հայաստանն այդ դռնով՝ դա կախված է ոչ Բաքվից, ոչ Բրյուսելից, այլ միայն հայ ժողովրդից. Վարդան Օսկանյան
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՍեղմեք ԱՅՍՏԵՂ, լրացրեք օնլայն հայտը և մոռացեք հոսանքի վարձի մասին
Ընդունելով թիվ 24.4259 որոշումը՝ «Խաղաղության հարթակ Լեռնային Ղարաբաղի համար. հայերի վերադարձի հնարավորություն», Շվեյցարիայի Դաշնային Խորհուրդը կարևոր ու հազվադեպ առաջընթաց է արձանագրել Հարավային Կովկասում խմորվող դիվանագիտական փակուղու հաղթահարման գործում։ Քանի որ այժմ Շվեյցարիայի խորհրդարանի երկու պալատներն էլ աջակցում են նախաձեռնությանը, Դաշնային Խորհուրդը օրենքի ուժով պարտավորություն ունի ապահովելու երկխոսության հարթակ՝ Ադրբեջանի ներկայացուցիչների և Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված հայերի միջև։ Այս մասին Ֆեյսբուքի իր էջում գրել է ՀՀ նախկին արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանը:
«Սակայն սա պարզապես նոր դիվանագիտական ձևաչափ չէ։ Սա առաջին իրական, ինստիտուցիոնալ փորձն է՝ չեզոք պետության կողմից ձայն տալու մի ամբողջությամբ և դաժանորեն լռեցված ժողովրդին։ Լեռնային Ղարաբաղի ամբողջ հայ բնակչության բռնի տեղահանումը 2023 թվականին ոչ միայն հումանիտար ողբերգություն էր. այն նաև աշխարհաքաղաքական և բարոյական փլուզում էր։ Շվեյցարիայի այս նախաձեռնությունը նպատակ ունի շրջել էթնիկ զտումների հետևանքները և պաշտպանել միջազգային իրավունքի հիմնաքարը՝ վերադարձի իրավունքը։
Կարևոր է նշել, որ այս դիվանագիտական գործընթացը կարող է դուրս գալ իր սահմաններից։ Այն կարող է վերածվել ավելի լայն միջազգային մեխանիզմի՝ գուցե նույնիսկ վերակենդանացնելով երկար ժամանակ անգործունակ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը՝ եթե Հայաստանը ճիշտ քայլեր անի։ Սակայն դա պահանջում է ավելին, քան պարզապես գնահատանք։ Դա պահանջում է ռազմավարական հստակություն, դիվանագիտական համարձակություն և ամենակարևորը՝ նոր առաջնորդություն Երևանում։
Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը մշտապես նվազագույնի է հասցրել, հետաձգել կամ պարզապես անտեսել վերադարձի հարցը։ Նրա անտարբերությունը՝ Լեռնային Ղարաբաղի հայերի իրավունքներն ու ճակատագիրը Հայաստանի դիվանագիտական օրակարգի կենտրոնում դնելու հարցում, ստեղծել է վակուում, որը Բաքուն մեծ հաճույքով լցրել է միակողմանի գործողություններով և վերանայողական նարատիվներով։ Քանի դեռ Փաշինյանը պաշտոնում է, Հայաստանը չունի ո՛չ հեղինակություն, ո՛չ կամք՝ օգտվելու Շվեյցարիայի և այլ միջազգային դերակատարների կողմից բացվող հնարավորություններից։
Խոսքն այստեղ բանակցային դաշտը վերականգնելու հնարավորության մասին է։ Շատ երկար ժամանակ Ադրբեջանն է թելադրել պայմանները՝ վերադարձի հարցը պայմանավորելով «վերաինտեգրման» անորոշ և չկատարվող խոստումներով՝ միաժամանակ ջնջելով տարածաշրջանի հայկական մշակութային և պատմական ժառանգությունը։ Ամեն շաբաթ, առանց համակարգված միջազգային արձագանքի, խորացնում է Ադրբեջանի արշավի անդառնալիությունը՝ ոչ միայն ֆիզիկապես, այլև հոգևոր և պատմական առումով վերացնել հայկական ներկայությունը։
Սակայն այժմ, շվեյցարական այս նախաձեռնության շնորհիվ, կա արժանահավատ շրջանակ, որի միջոցով վերադարձի իրավունքը կարող է դառնալ իրական՝ ոչ թե տեսական։ Շվեյցարիայի չեզոքությունը և բարդ բանակցություններ հյուրընկալելու փորձը այս ջանքերին տալիս են իրական ներուժ։ Այս որոշումը համընկնում է մի քանի միջազգային իրավական փաստաթղթերի հետ՝ ներառյալ Միջազգային Արդարադատության դատարանի ժամանակավոր միջոցները 2023թ․ նոյեմբերին և Եվրոպական խորհրդարանի երկու բանաձևերը 2024 թվականին, որոնք կոչ են անում ապահովել հայերի անվտանգ, արժանապատիվ և կամավոր վերադարձը։ Սա հազվադեպ համընկնում է իրավական, բարոյական և դիվանագիտական մոմենտումի։
Բայց ի՞նչն է պակասում։ Քաղաքական կամքը։ Առաջին հերթին՝ հենց Հայաստանում։
Պատկերացրեք մի հայկական կառավարություն, որն իր արտաքին քաղաքականության կենտրոնում դնում է իր տեղահանված հայրենակիցների վերադարձը։ Պատկերացրեք մի ղեկավարություն, որը ակտիվորեն համագործակցում է Շվեյցարիայի հետ՝ ձևավորելու Խաղաղության հարթակի օրակարգը և կառուցվածքը, ապահովում է Լեռնային Ղարաբաղի հայերի պատշաճ ներկայացվածությունը և աշխատում համախոհ պետությունների հետ՝ այդ հարթակը վերածելու բազմակողմանի բանակցային ձևաչափի։ Նման ղեկավարությունը կարող է օգտագործել այս հարթակը՝ պահանջելու իրական երաշխիքներ՝ մոնիտորինգի մեխանիզմներ, անվտանգության ապահովումներ, հայ ռազմագերիների ազատում, գույքային իրավունքների պաշտպանություն և միջազգային ներկայություն տեղում։
Սա ոչ միայն կվերականգնի տեղահանված հայերի իրավունքները դիվանագիտական օրակարգում, այլև կբացահայտի Ադրբեջանի «խաղաղ վերաինտեգրման» հռետորաբանության դատարկությունը։ Դա կդնի պատասխանատվությունը Բաքվի վրա՝ կամ համագործակցելու, կամ բախվելու աճող միջազգային ճնշման։
Բայց այս ամենը չի կարող տեղի ունենալ այնպիսի կառավարության օրոք, որը ընտրել է նահանջը՝ դիմադրության փոխարեն, հնազանդությունը՝ պաշտպանի դերում հանդես գալու փոխարեն։ Եթե մենք ցանկանում ենք օգտվել Բեռնում բացված այս հնարավորությունից, պետք է սկսել Երևանում ղեկավարությունը փոխելուց։ Ժամանակն է նոր առաջնորդության՝ այնպիսին, որը գիտակցում է, որ պատմությունը չեն գրում նրանք, ովքեր սպասում են փրկության, այլ նրանք, ովքեր ընտրում են առաջնորդել։
Շվեյցարիան դուռ է բացել։ Կանցնի՞ Հայաստանը այդ դռնով՝ դա կախված է ոչ թե Բաքվից, ոչ էլ Բրյուսելից, այլ միայն հայ ժողովրդից»,- գրել է նա:
