«Սպիտակ օձիքից» մինչև «սև տնտեսություն»
ԲԼՈԳԱրմեն Հովասափյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրում է.
Մի քանի դիտարկում ստվերային տնտեսություն մասին
Ստվերային տնտեսությունը շատ հաճախ անվանում են «Տնտեսություն կառավարության լիազորություններից դուրս», այն ուսումնասիրության առարկա դարձավ 1930-ական թվականներից: Իսկ արդեն 1980-ական թվականներին այս երևույթն ստացավ միջազգային տարածում` դառնալով մի շարք տնտեսագետների հետազոտության առարկան:
Ստվերային տնտեսական գործունեությունը բարդ և բազմակողմանի երևույթ է, որն առկա է ցանկացած սոցիալ-քաղաքական պայմաններում: Այս առումով կարող ենք ասել, որ ստվերային գործունեությունը հանդիսանում է տնտեսական ոլորտում պետական վերահսկողության հետևանք:
Համաձայն մեկ այլ տեսակետի՝ ստվերային գործունեությունը պաշտոնական վիճակագրական մարմիններում չգրանցված և անվերահսկելի գործունեությունն է` ներառյալ արտադրությունը, սպառումը, փոխանակումը և այլն: Այս բոլոր բնորոշումները բնութագրում են ստվերային տնտեսությունը տարբեր կողմերից` միևնույն ժամանակ չհակասելով միմյանց:
Ստվերային տնտեսությունը բաժանվում է երեք մեծ խմբի՝ ոչ պաշտոնական տնտեսություն կամ «սպիտակ օձիք»․ սա օրենքով արգելված գործունեություն է, որը ենթադրում է տնտեսական գործունեության ընթացքում աշխատատեղերի թաքցնում` հանգեցնելով ստեղծված արդյունքի թաքնված վերաբաշխման: Այս գործունեությամբ հիմնականում զբաղվում են «պաշտոնավոր մարդիկ», դրա համար էլ այս տեսակը նաև անվանում են սպիտակ օձիք: Այս գործունեության ընթացքում նոր արտադրանք չի արտադրվում կամ ոչ մի նոր ծառայություն չի մատուցվում։ Ստվերային գործունեությունից ստացված եկամուտն օգտագործում է բնակչության մի խավը`ի հաշիվ մյուսների կորստի: Տնտեսագետների կարծիքով՝ ոչ պաշտոնական գործունեությունը հանդիսանում է ստվերային տնտեսության ամենամեծ հատվածը:
«Ֆիկտիվ կամ գորշ տնտեսություն»․ օրենքով լիազորված, բայց չգրանցված տնտեսական գործունեություն է` կապված ապրանքների արտադրության և իրացման, ինչպես նաև ծառայությունների մատուցման հետ: Այս հատվածում տնտեսվարող սուբյեկտները կա՛մ գիտակցաբար հրաժարվում են պաշտոնական հաշվառումից` ցանկություն չունենալով վճարել հարկեր, կատարել ծախսեր լիազորագրերի ստացման հետ, կա՛մ տվյալ գործունեության հաշվառումը օրենքով նախատեսված չէ:
«Սև տնտեսություն»․ սա օրենքով արգելված ապրանքերի արտադրությունն ու իրացումն է: Սև տնտեսությանն են վերաբերում տնտեսական գործունեության այն բոլոր տեսակները, որոնք բացառված են նորմալ տնտեսական գործունեությունից, քանի որ դրանք համադրելի չեն: Սրան են վերաբերում բռնությունը, կողոպուտը և այլ հանցագործություններ, ինպես նաև ապրանքների արտադրություն, որոնք արգելված են օրենքով (թմրանյութերի շրջանառություն և այլ ավազակություններ):
ՊԵԿ նոր ղեկավարին ներկայացնելիս վարչապետը շեշտված ներկայացնում էր «սպիտակ դաշտում» աշխատող սուբյեկտների պաշտպանության խնդիրը, որն այս փուլում կարևոր է:
Ցավոք, մենք հասել ենք մի կետի, երբ ստվերի դեմ պայքարին զուգահեռ՝ պետք է մեծ ջանքեր թափենք, որպեսզի մեր գործողություններով առավել վատ դրության մեջ չգցենք սպիտակ դաշտում աշխատող բարեխղիճ հարկատուներին: