Ծանր փորձություն նոր իշխանության համար. գազի և էլեկտրաէներգիայի թանկացման վտանգը. «Փաստ»

ANALYSIS 21 December, 2018 8:12

«Փաստ» օրաթերթը (հեղինակ՝ Լևոն Մարգարյան) գրում է

Դեկտեմբերի 31–ին ավարտվում է ռուսական գազի մատակարարման պայմանագրի գործողության ժամկետը, ինչը նշանակում է, որ Հայաստանը ռուսական կողմի, մասնավորապես Գազպրոմի հետ պետք է բանակցի նոր պայմանագրի շուրջ: Նախօրեին մամուլում տեղեկություն տարածվեց, որ ռուսական կողմը որոշել է գազի սակագինը բարձրացնել, ինչին ի պատասխան կառավարությունից հնչում են հայտարարություններ, որ գնի շուրջ բանակցությունները դեռևս ընթացքի մեջ են: Նախքան այդ էլ հնչում էին հավաստիացումներ, որ գազի գնի բարձրացումը բացառված է, սակայն վերջին օրերին հնչող մտքերը, իսկ ավելի շուտ կառավարության կցկտուր պատասխանները ցույց են տալիս, որ բանակցություններում ինչ–որ խնդիր կա:

Ընդհանրապես գազի և էլեկտրաէներգիայի սակագների հարցը բավական բազմաշերտ է այն իմաստով, որ նախկինում, երբ իշխանությունները ընդդիմության դերում էին, անընդհատ թմբկահարում էին այս հարցերը՝ նշելով, որ այս երկու ոլորտներում կան ահռելի չարաշահումներ, և դրանք վերացնելու դեպքում հնարավոր է սակագների էական նվազեցում: Սակայն արդեն իշխանության կարգավիճակում 8 ամսից ավելի աշխատանքը ցույց տվեց, որ կամ նման չարաշահումներ բացահայտվել են, բայց չկա դրանց ընթացք տալու քաղաքական կամք, կա՛մ էլ չեն բացահայտվել՝ կրկին կա՛մ կամքի, կա՛մ էլ պրոֆեսիոնալիզմի բացակայության պատճառով:

Խնդիրն, ընդ որում, հասկանալի պատճառներով ունի աշխարհաքաղաքական երանգ, որովհետև թե՛ գազի, թե՛ էլեկտրաէներգիայի դեպքում մենք գործ ունենք ռուսական կազմակերպությունների կամ ռուսական միջավայրը ներկայացնող անձանց հետ: Երկու դեպքում էլ ստացվում է, որ Հայաստանի համար կենսական ոլորտներում կա ռուսական գերակայություն: Ու այս իմաստով դժվար է մեղադրել նոր իշխանություններին, որ այդ մենաշնորհի դեմ հնարավոր չէ պայքարել նույն այն մեթոդներով, որոնցով, օրինակ, պայքար է գնում երկրի ներսում այս կամ այն չարաշահումների դեմ:

Մյուս կողմից էլ հարկ է հասկանալ, որ ինչքան էլ նոր կարգավիճակից ելնելով ներկայիս իշխանությունները ստիպված են մոռացության մատնել նախկինում հնչեցված սուր, հաճախ իռացիոնալ գնահատականները, բայց խնդրի լուծման բեռը իրենց ուսերին է, ու դժվար է այն անվերջ բարդել նախորդ իշխանությունների վրա: Նախորդ իշխանությունների քաղաքականությունն այս հարցում աչքի չէր ընկնում ռուսական կողմի հետ արժանապատիվ հարաբերություններ կառուցելու դրսևորումներով, ու հարցը տեղափոխվում էր առավելապես ներվերնախավային «խաթրի» մակարդակ: Մի դեպքում, օրինակ, նախկին վարչապետ Կարեն Կարապետյանի գազպրոմյան կապերը, մեկ այլ դեպքում Սամվել Կարապետյանի՝ ՀԷՑ սեփականատեր լինելու հանգամանքը դառնում էին գործոններ, որոնք այս կամ այն փուլում զսպում կամ էլ գոնե որոշ խավերի համար զեղչում էին գազի ու էլեկտրաէներգիայի գինը: Բնականաբար, այդ լավություններն արվում էին ոչ անվճար ու ունենում էին վարձատրություն քաղաքական կապիտալի տեսքով:

Լավության և խաթրի վրա կառուցված այս համակարգը մի կողմից թվում էր միակ իրատեսական, թեկուզև տնայնավարական մոտեցումը, որով կարելի էր մեղմել ռուսական գերակայությունը Հայաստանի էներգետիկ ոլորտում: Մյուս կողմից էլ գնալով նվազում ու անտեսանելի էր դառնում Հայաստանի և Ռուսաստանի, ռուսական պետական կորպորացիաների հետ արժանապատիվ հարաբերությունների կառուցման հեռանկարը:

Նոր իշխանություններին, ըստ էության, չի հաջողվում ո՛չ գտնել այդ արժանապատիվ հարաբերությունների կառուցման բանալին, ո՛չ էլ կա ցանկություն շարժվել հին, տնայնավարական մոտեցումներով: «Գազպրոմում», ինչպես նաև Հարավկովկասյան երկաթուղիներում հայ իրավապահների ստուգումները ընկալվում են բավական չոր, ու ինչքան էլ Փաշինյանը փորձի նմանատիպ հարցերի վերջնական կարգավորումը գտնել Պուտինի հետ առանձնազրույցների մակարդակով, այնուամենայնիվ, միշտ չէ, որ Պուտինի ձայնը վերջնական է: Կոնկրետ «Գազպրոմը» ռուսական քաղաքական վերին մակարդակում ունի ահռելի ազդեցություն, ու չնայած հիմնական ռազմավարությունը համաձայնեցնում ու ներդաշնակեցնում է Կրեմլի հետ, բայց ունի նաև շատ կոնկրետ սեփական շահերը: Հետևաբար, եթե աշխարհաքաղաքական այս կամ այն խնդրի շուրջ բացառապես Պուտինի հետ պայմանավորվելով՝ հնարավոր է ստանալ շոշափելի երաշխիքներ, ապա նույն ռուսական տնտեսական հսկաների դեպքում այդ միանշանակությունը չկա:

Ռուսական կողմը, ավելի շուտ ռուսական միջավայրի տարբեր խմբերը առանձին– առանձին ու նաև միասին իրացնում են իրենց քաղաքական ու տնտեսական շահերը: Օբյեկտիվորեն, իհարկե, այդ շահերի ծավալին համարժեք հակազդեցություն Հայաստանը չի կարող ցույց տալ: Մյուս կողմից էլ, սակայն, թե՛ գազի, թե՛ էլեկտրաէներգիայի դեպքում մենք գործ ունենք լայն սոցիալական խոցելիություն ունեցող խնդրի հետ: Իսկ սոցիալական լայն խոցելիության դեպքում արդեն հետաքրքիր չի լինելու, թե ինչու թանկացավ գազը, ինչ քայլերի կամ դրանց բացակայության հետևանքով: Այս իմաստով նոր իշխանություններն իսկապես ծանր փորձության առաջ են կանգնած:

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում