ՀՀԿ-ն մնացել է միայնակ դաշտում. եթե չունես մրցակից հակառակորդ ճամբարում, ապա բացառված չէ գզվռտոցը սեփական թիմում

ANALYSIS 4 December, 2015 13:30

Սահմանադրական բարեփոխումների վերաբերյալ Սերժ Սարգսյանի հրավիրած մամլո ասուլիսը մեծ իմաստով ոչ թե կուտակված հարցերի սպառիչ պատասխան էր, այլ սեփական տեսակետների հրապարակային վերաշարադրում: Նախագահի հրապարակային խոսքի պահանջ, իհարկե կար՝ հաշվի առնելով, որ Սարգսյանը սահմանադրական փոփոխությունների վերաբերյալ քարոզարշավի ընթացքում դեռևս ելույթ չէր ունեցել, սակայն նրա պատասխաններից հասարակությունն ու քաղաքական ուժերն ավելի հայտնվեցին անորոշության մեջ: Ընդ որում, սա վերաբերում է ոչ միայն ընդդիմադիր կուսակցություններին, այլև հենց իշխանությանը:

Լրատվամիջոցների ընտրության հարցը, իհարկե, վստահություն չներշնչեց, սակայն բանը նույնիսկ այդ չէ: Հնչեցված հարցերը և դրանց տրված պատասխաններն էլ բավական էին` մոտավորապես պատկերացնելու, թե ինչպես է դիրքավորվել իշխանությունը, որտեղ է երկմտում ու որտեղ է վստահ: Դիրքավորման մասին 15 տարիների ընթացքում Հայաստանի Հանրապետական կուսակցությունը երկրում ծավալվող քաղաքական գործընթացների գլխավոր դերակատարն է եղել, իսկ դրանից առաջ անմասն չի մնացել նաև նախորդ իշխանության՝ ՀՀՇ -ի դոմինանտության ժամանակ: Լավ թե վատ, ՀՀԿ-ն հասցրել է մշակել այնպիսի մի մեխանիզմ, որը մինչ այսօր թույլ է տալիս պահպանել իշխանությունը, որը, իհարկե, հեշտությամբ չի տրվել:

Տարբեր ժամանակներում ՀՀԿ-ին հաջողվեց կոալիցիաների, քաղաքական առևտրի, բանակցությունների, ճնշումների շնորհիվ իր ազդեցության տակ պահել համարյա բոլոր քաղաքական ուժերին, ովքեր ինչ որ պահի համաձայն չեղան իրենց հետ: Ընդ որում, ի տարբերություն նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի, Սերժ Սարգսյանն ունակ եղավ լսել իր ընդդիմախոսներին, հրավիրել սեղանի շուրջ՝ արհեստականորեն բարձրացնելով նրանց կշիռը ինչ-որ X պահի՝ Y պահի առանց վարանելու նաև վարկաբեկելով ու խաղից դուրս թողնելով նրանց: Ինչ-ինչ, բայց Սարգսյանը, թերևս, ամենից ճիշտ հասկացավ հայ քաղաքական ուժերի և հասարակության հոգեկերտվածքը և նրա հետ հարաբերությունը կառուցեց ոչ թե երկարաժամկետ պլաններում՝ այլ կոնկրետ իրավիճակից ելնելով:

Կոմֆորմիզը դարձնելով հիմնական խաղաքարտ՝ ժամանակի ընթացքում ՀՀԿ առաջնորդը երբեք աչքաթող չարեց նաև սեփական կուսակցությունն ու այն գլխավորելուն պես իրենից բացի այլընտրանք չթողեց այնտեղ: Նկատենք, որ օրինակ՝ ՀՀՇ-ի իշխանության տարիներին, Լևոն Տեր-Պետրոսյանից բացի, կար նաև Վանո Սիրադեղյանը, ով լրջագույն ազդեցություն ուներ այդ կուսակցությունում, նույնիսկ մինչև հիմա խոսվում է ՀՀՇ-ի Վանոյի և Լևոնի թևերի գոյության մասին (սա առանձին թեմա է, որի մասին շատ երկար կարելի է խոսել): Արդյունքում ՀՀԿ-ն այսօր Սերժ Սարգսյանն է և հակառակը ապացուցել այսօր պրակտիկորեն անիմաստ է: Դրանում կարող ենք համոզվել և´ նախընտրական քարոզչություններում Սարգսյանի վարած այսպես ասած միայնակ քաղաքականությունը, և´ որոշումների կայացման հարցում նրա բացարձակ դոմինանտությունը: Որտե՞ղ են վստահ իշխանությունները Կոնկրետ ընտրությունների վերաբերյալ վստահության պակաս գրեթե չկա: Օպոնենտների հանդեպ վախ էլ չկա, որովհետև խնդիրը մի քիչ այլ հարթության վրա է: Տարիների ընթացքում հաջողվել է կազմակերպել ընտրական մեխանիզմների մի այնպիսի փաթեթ, որը ոչ մի հնարավորություն չի տալիս ընդդիմությանը հաղթանակ տանել ընտրություններում՝ լինի նախագահական, պառլամենտական, թե ՏԻՄ: Գուցե կրկնվենք, սակայն չենք խոսում եղանակների վերաբերյալ, այլ փաստերի և արձանագրությունների:

Մի խոսքով, հաղթանակն անխուսափելի է եղել ամենուր: Ժողովրդավարական պետություններում, անկախ իշխող կուսակցության աշխատանքի արդյունավետությունից, ընտրությունները լուրջ գործընթաց են համարվում և հասարակության հետ ամենօրյա կոմունիկացիան դիտվում է ոչ թե որպես միայն իշխանություն ապահովելու կամ ունենալու համար, այլ պարզապես կենսակերպ: Դժվար է գտնել Հայաստանում մի կուսակցություն, որն ամեն օր աշխատում է սեփական ընտրազանգվածի հետ: Ի դեպ, սա վերաբերում է և´ իշխանություններին, և´ ընդդիմությանը, այսինքն՝ հանրությունը ինչ-որ չափով ակտիվանում է միայն ընտրությունների շեմին, միգուցե նաև դրանից մի կարճ ժամանակ հետո ևս: Ահա հենց այս ամենը հաշվի առնելով ՀՀԿ-ն մշտապես հաղթել է, որովհետև լավ է հասկացել, որ քաղաքականությունը Հայաստանում իրացվում է սիրողական մակարդակում և ինչու ուրեմն ավելորդ ճիգեր գործադրել հասարակության հետ աշխատելու համար, եթե ընդդիմությունը դա չի անում: Վարչական, ֆինանսական ռեսուրսները դիպվածային դրվագներում ի զորու են հաղթանակ ապահովել: Ահա և ամբողջ ստրատեգիան: Վախերի մասին Գուցե առաջին հայացքից ոմանք թերահավատորեն նայեն այս մոտեցմանը, սակայն, այնուամենայնիվ, իշխանությունը վախեցած է: Քիչ չեն լինի պնդումները, թե ինչն է այստեղ վախենալու, ընդդիմությունը ցաքուցրիվ է, մարդկային, ֆինանսական առումով ունի լուրջ խնդիրներ, բարոյալքված է և լուրջ դիմադրություն կազմակերպելու խնդիր ունի: Իհարկե, մեծ մասամբ ճշմարիտ պնդումներ են, սակայն չմոռանանք,որ սրանք հենց այնպես տեղի չեն ունեցել, այս ամբողջը հետևանք է:

Հայաստանում դեռ մի քանի տարի առաջ կար լուրջ ընդդիմություն, որն օրակարգ էր թելադրում և հետևաբար քաղաքական ցիրկուլյացիան ինքնաբերաբար տեղի էր ունենում: Բանը նույնիսկ հասավ նրան որ ընդդիմությունն ու իշխանությունը ( խոսքը 2008-2012 թվականների մասին է, երբ ՀԱԿ-ը տիտղոսային ընդդիմություն էր) նստեցին սեղանի շուրջ և երկխոսություն սկսեցին: Սակայն, դժբախտաբար, գործընթացը ձախողվեց: Այնուամենայնիվ, ինչո՞ւ այսպես ստացվեց: Պատկերավոր ասած՝ ոչնչացնելով քաղաքական հակառակորդներին, մերժելով ֆուտբոլային լեզվով ասած լայնակի փոխանցումներով խաղալու բոլոր առաջարկները, կոալիցիոն գործընկերներին որևէ հնարավորություն չտալով ինքնադրսևորվելու, ՀՀԿ-ն այսօր մնացել է միայնակ դաշտում: Իսկ եթե չունես մրցակից հակառակորդ ճամբարում, ապա բացառված չէ գզվռտոցը սեփական թիմում:

Ի դեպ, նշենք, որ օրինակ՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հրապարակային իր բազմաթիվ ելույթներում իր իսկ ձևակերպմամբ տարբեր խորհրդատվական խողովակներով, մեսիջներով, տողատակերով ակնարկել է պատրաստակամությունը խաղալ իշխանության հետ, սակայն դրանք, ցավոք, մնացին այդպես էլ անպատասախան: Տեր-Պետրոսյանն անձնական առումով, հակառակ իր հռետորաբանությանը, երբեք բարդույթ չի ունեցել թեկուզ այսպես ասած «հանուն պետության շահի» համագրոծակցելու Սերժ Սարգսյանի հետ: Հակառակը,Սարգսյանը մշտապես խուսանավել է դրանցից՝ կարճաժամկետ հաղթանակներ գրանցել արհամարհելով ընդդիմությանը, սակայն երկարաժամկետ պայքարում պետականության դիրքերից դժվար թե հաջողված կարելի է համարել նրա մոտեցումները: Բացի այդ, երկու օր առաջ լրագրողներից մեկի հարցին, թե մնում է այն կարծիքին, որ Սահմանադրական փոփոխությունների անցկացումից հետո կկատարի իր խոստումը և չի հավակնի ոչ մի կարևոր պաշտոնի (նախագահ, վարչապետ, ԱԺ նախագահ), տվեց կցկտուր և խուսափողական պատասխան, որի շեշտադրումը հետևյալն էր՝ կապրենք, կտեսնենք: Թվարկելով, որ իշխանությունը, սահմանադրական բարեփոխումների ձախողման պարագայում ունի առնվազն նախագահի 3 թեկնածու, ՀՀԿ առաջնորդը շարունակում է լարվածության մեջ պահել նաև սեփական թիմակիցներին, որոնք նույնպես, ինչպես և մնացած քաղաքական ուժերը, հասարակությունը, չգիտեն, թե ովքեր են այդ թեկնածուները, ում, ի վերջո, կտրվի նախապատվություն և արդյոք նա ընդունված կլինի բոլորի կողմից:

Անկախ ամենից, իշխանությունը ունի ներդաշնակ վերարտադրվելու խնդիր, իսկ դրանից հետո նաև՝ համահունչ վերադասավորման, իսկ Սերժ Սարգսյանի նախագահության ժամկետը ավարտվեուց հետո, երբ նա ամեն դեպքում, ինչ-որ չափով կորցնի ազդեցությունը իշխանության մեջ ,ոչ միանշանակ թեկնածուի պարագան կարող է լուրջ կռվախնձոր դառնալ իշխանության համար, իսկ ներիշխանական բախումների արդյունքում բացառված չէ, որ ՀՀԿ-ն ընդհանրապես կորցնի ամբողջ իշխանությունը: Հայաստանում վաղուց արդեն աքսիոմատիկ ճշմատություն է, որ իշխանությունը փոխվում է ոչ թե ժողովրդի ձայներով, ընդդիմության հաղթանակով, այլ իշխանության մեջ եղած տարաձայնությունների շնորհիվ: Հիշենք թեկուզ 1998 թվականի Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հրաժարականը: Ահա այստեղ է իշխանության վախը, 2008, 2013 թվականներին կար ընդհանուր շահ և կար կոնկրետ թիրախ, որի դեմ ՀՀԿ-ն մի կողմ էր դնում բոլոր տեսակի ներիշխանական տարաձայնությունները, այժմ, շնորհիվ հենց իրենց, չկա այդ վտանգը, որը սակայն ոչ թե պետք է համարել հաջողություն, այլ ահագնացող պատուհաս հենց իշխող կուսակցության համար:

Եվ ամենակարևորի մասին: Ի վերջո, մի օր ՀՀԿ-ն դադարելու է լինել բացարձակ մեծամասնություն, կորցնելու է այս կամ այն չափով իշխանությունը, սակայն շատ կարևոր է, որ դա տեղի ունենա ոչ թե քաղաքացիական բախումների, ներպալատական դատաստանների, այլ ընտրությունների մեխանիզմների միջոցով, որովհետև հասարակության շրջանում առկա է հսկայական հիասթափություն և դրա դեմը չառնելու դեպքում այն կարող է պայթել, պայթել այնտեղ, որտեղ իշխանությունը չէր սպասում, իսկ դա ոչ այլ ինչ է, քան պարզապես քաոս: Իսկ քաոսային իրավիճակներում իշխանության կարող են գալ արկածախնդիր մարդիկ, հասարակ մարիոնետներ ու խեղկատակներ, ավելի արկածախնդիր, քան ՀՀՇ-ի Գևորիկը: Պետականության տեսանկյունից սա ամենագլխավոր վտանգն է, որը ոչ մի դեպքում չպետք է տեղի ունենա:

Նարեկ Ադամյան

Past.am, վերլուծաբան