«Անգործությունը, ձախողումներն ու ապաշնորհությունը պետական պարտքով են ծածկում». «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

Մեր ներքին և արտաքին պետական պարտքն աննախադեպ աճ է գրանցել: Մասնավորապես, 2018թ. մայիսից հետո մինչև 2020թ. ավարտը մենք ունեցել ենք պետական պարտքի աճ. պետական պարտքն արդեն իսկ մոտ 7 միլիարդ 950 մլն դոլար է, որից միայն 6 միլիարդն արտաքին պարտքն է: Անդրադառնալով պետական պարտքի առկա շեմին՝ «Փաստի» հետ զրույցում ընդգծեց տնտեսագետ Թադևոս Ավետիսյանը: «Համեմատության համար ասեմ, որ պետական պարտքն իշխանափոխությունից հետո դրամային արտահայտությամբ աճել է 22 տոկոսով, իսկ դոլարային արտահայտությամբ՝ 16 տոկոսով: Սա լուրջ աճ է. 2020 թ.-ի ավարտին պետական պարտքը կազմել էր ՀՆԱ-ի մոտ 68-70 տոկոսը: Արդեն 2021թ. հունվարին պետական պարտքի աճի միտումը կրկին շարունակվեց: Արդեն հստակ տեղեկություն կա, որ հունվարին տեղաբաշխել են 750 մլն ԱՄՆ դոլարի եվրոբոնդեր:

Այս եվրոբոնդերի թողարկումը բարձրացրել ու արդեն մոտ 8,5-8,7 միլիարդ դոլարի է հասցրել պետական պարտքը (ՀՆԱ-ի մոտ 75 տոկոսը): Իսկ միայն արտաքին պարտքը արդեն ՀՆԱ-ի մոտ 60 տոկոսին է մոտենում, այսինքն, այն շեմին, որը խիստ ռիսկային է համարվում: Կարճ ասած՝ մենք արդեն պարտքային ճգնաժամի փուլ ենք մտնում: Կարևոր է նաև արձանագրել, որ 2018 թ. մայիսից մինչև 2020 թ. ավարտը պետական պարտքը 4-5 անգամ ավելի արագ է աճ գրանցել, քան ՀՆԱ-ն: Սա լուրջ մտահոգություն է: Մեծ հաշվով, այսօրվա կառավարությունն իր համատարած ձախողումները, անգործությունն ու ապաշնորհությունը փորձում է ծածկել պետական պարտքով: Ի դեպ, պարտքն էլ փուչիկ չէ, որ անընդհատ փչվի, մի օր այն պայթելու է՝ իր բոլոր հետևանքներով, և հայտնվելու ենք ավելի վատ վիճակում, քան այսօր»,-նշեց մեր զրուցակիցը՝ շեշտելով, որ նշված խնդիրն ակնհայտ է նաև 2021թ. պետական բյուջեով, որով ևս մոտ 700-800 մլն դոլարի պետական պարտքի աճ է նախատեսվում:

«Հասկանալով՝ հստակ քայլերով կառավարությունը երկիրը պարտքային ճգնաժամի է տանում: Որպեսզի կարողանան առաջնային սոցիալական ծախսերը կատարել՝ զարկ են տալիս պետական պարտքին»,-ասաց նա՝ շեշտելով, որ սոցիալական ծախսերի մեջ կենսաթոշակներն են, աղքատության նպաստները, ինչպես նաև պետական ծառայողների վարձատրությունը:

«Սա ապաշնորհ կառավարման դասական կամ ցայտուն դրսևորում է: Պետք է փաստենք նաև, որ նախորդ՝ առնվազն տասնամյակում պետական պարտքի աճի և մակրոցուցանիշների նման մտահոգիչ հարաբերակցություն մենք չենք ունեցել: Այս իրավիճակից բխող հիմնական վտանգներն արդեն իսկ կան և տեսանելի են: Մենք ֆինանսական անկայունություն ունենք: Կա նաև երկրի վարկունակության վարկանիշի անկում: Բացի այդ, ցուցանիշները ևս վկայում են, որ մենք արդեն մտնում ենք պարտքային ճգնաժամի մեջ: Դրա ամենամեծ հետևանքներից մեկը լինելու է այն, որ հետագայում պետական պարտքի ներգրավման դժվարություններ ենք ունենալու: Այսինքն, երբ պետական պարտքի սպասարկումը ռիսկային է դառնում, ավելի բարձր տոկոսներով ու ավելի քիչ աղբյուրներից ես կարողանում պետական պարտք ներգրավել:

Երկրորդ՝ ինչ-որ պահից սկսած պետությունը չի կարողանալու պատշաճ կերպով սպասարկել պետական պարտքը, վճարել տոկոսներն ու տվյալ պահին վրա հասած մայր գումարը. այլ կերպ ասած՝ դեֆոլտի մեծ ռիսկ, որի պարագայում պետությունը չի կարողանա սպասարկել թե՛ արտաքին, թե՛ ներքին պարտքը: Հետևաբար, մենք կընկնենք պարտքային ճգնաժամի մեջ: Նշվածին հետևում են ֆինանսական անկայունությունը, բանկային ճգնաժամը»,-նշեց Թ. Ավետիսյանը՝ հավելելով, որ այս բոլոր գործոնները երկրի ապագա զարգացմանը շատ կոնկրետ հարված կարող են հասցնել:

«Հիմա պարտք են վերցնում, որ թոշակ, աշխատավարձ, անապահովության նպաստ վճարեն, որ հնարավոր սոցիալական բունտից խուսափեն և կարողանան իրենց իշխանությունը մի փոքր էլ ձգել: Սա կոնկրետ հարված է ապագա զարգացման ներուժին: Այսինքն, հաջորդ կառավարությունները դժվարանալու են անհրաժեշտ պարտք վերցնել, որպեսզի, օրինակ՝ զարգացման ծրագրեր իրականացնեն:Բացի այդ, մենք պարտավորվելու ենք տասնամյակներ շարունակ այսօրվա ձախողվածների վերցրած պարտքը մարել իրենց տոկոսներով: Ամփոփելով՝ ասեմ, որ եթե այսպես շարունակվի, տնտեսությունը դեֆոլտի է տարվելու:

Պարտքային ճգնաժամը նաև ֆինանսական ամբողջ հատվածի ճգնաժամին է հանգեցնելու՝ իր հերթին առաջացնելով տնտեսության զարգացման, ինչպես նաև սոցիալական ծասերի կատարման ապախթաններ: Առհասարակ, շատ վտանգավոր երևույթ է, երբ ձախողված կառավարությունը սկսում է անսահման կերպով դիմել արտաքին պարտքի մեծացմանը:Օր առաջ այս ընթացքը պետք է կասեցվի, արտաքին ու ներքին պարտքի կառավարման մոտեցումները պետք է փոխվեն: Չի կարելի ձախողել ոլորտները, տնտեսությունը բերել անկման, տնտեսական ակտիվության ցուցանիշի կրճատմանը հանգեցնել ու դա անընդհատ լրացնել արտաքին պարտքով՝ ավելի թանկ, ավելի խիստ պայմաններով»,հավելեց տնտեսագետը: Անդրադառնալով մեր երկրում առկա տնտեսական անկմանը՝ Թադևոս Ավետիսյանը շեշտեց. «Պաշտոնական վիճակագրությամբ մոտ 8 տոկոս անկում կա, ինչը շատ մեծ անկում է:

Այն, ըստ էության, չեզոքացրեց 2018-2019 թթ. աճը: Խնդիրն այն է, որ անկմանը հանգեցնող գործոններն առկա են նաև այս պահին, ավելին՝ խորանում են: Այսինքն, օտարերկրյա ներդրումները կրճատվում են, ներքին ռեսուրսները՝ ևս. երկրից կապիտալ է փախնում: Բացի այդ, սոցիալական ծախսերն ավելացել են նույն Covod-19-ի դեմ ձախողված պայքարի, պատերազմում խայտառակ պարտության հետևանքով: Եվ, ընդհանուր առմամբ, հանրային կյանքի բոլոր ոլորտներում արձանագրված ձախողումների հետևանքով ավելանում են սոցիալական ծախսերը. մարդկանց կյանքի որակը գլորվում է, ինչը բերում է նաև գործազրկության, աղքատության մակարդակի բարձրացման»:

Հաշվի առնելով ու թվարկելով նաև պատերազմի հետևանքները՝ մեր զրուցակիցն ընդգծեց. «Այս ամբողջը բյուջեի համար լրացուցիչ բեռ է: Լրացուցիչ ծախսերի անհրաժեշտություն կա:Նման պարագայում, սակայն, հարկային մուտքերը կրճատվում են, տնտեսությունն անկում է ապրում, մարդիկ կայուն եկամուտ ու աշխատանք են կորցնում: Իսկ պատասխանատուները երկիրն այս վիճակից դուրս բերելու իրական ծրագրերի փոխարեն շարունակում են աչքի ընկնել նույն անպատասխանատվությամբ: Կոնկրետ ծրագրեր առաջարկելու փոխարեն հարկերի բարձրացում են առաջարկում հատկապես փոքր բիզնեսի համար, ինչպես նաև դիմում արտաքին պարտքին: Այս ամենից զատ՝ ունենք 2021 թ. իներցիոն բյուջե, որին նայելով՝ տպավորություն է ստեղծվում, որ այս ամբողջ խնդիրները մեր երկրին չեն վերաբերում:

Փաստացի ունենք նույն պոպուլիզմի դրսևորումների շարունակությունը: Նորից պոպուլիզմ ենք տեսնում. էկոնոմիկայի նախարարը վիճում է առողջապահության նախարարի հետ, Covid-19-ի սահմանափակումները շարունակվում են, չկա ընդհանուր մոտեցում: Դրան գումարած՝ երկրի տնտեսության պատասխանատուներն իրենց հույսը դրել են ապաշրջափակման՝ ինչ-որ սին ու անհասկանալի մի երևույթի վրա: Թշնամի պետության տնտեսության հետ Հայաստանի տնտեսության փոխգործակցության արդյունքում ինչ-որ զարգացումներ են սպասում: Կարելի է ասել՝ նույն պոպուլիզմն է, բայց արդեն վտանգավոր ընթացքով. խոստումները թշնամի պետության հետ տնտեսական ինտեգրման խորացման ու ինչ-որ համագործակցության շուրջ են: Կարծում եմ՝ արդեն շատերի համար է ակնհայտ դառնում, որ գործ ունենք համատարած ձախողված խոստումների, ապաշնորհ իշխանական կառավարման հետ»:

Աննա Բադալյան

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում