«Նոյս իմ ոսկե հեքիաթն է». Նոյ Թևոնյանն անմահացել է հոկտեմբերի 11-ին Վարանգաթաղի բարձունքում. «Փաստ»

INTERVIEW 23 July, 2024 12:02

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

«Նոյը շատ սիրուն, լուսավոր տղա էր, բարի, խելացի: Սպասված ու սիրված երեխա էր՝ երեք քրոջ փոքր եղբայրը: Շատ աշխույժ էր մանկության տարիներին: Ասում էինք՝ քիչ վազվզի, կհոգնես, արձագանքում էր՝ էներգիաս այնքան շատ է, պետք է ծախսեմ: Շատ խղճով էր, փողոցում տեսներ՝ մեկը գիրք կամ այլ իր է վաճառում, կգներ, եթե անգամ իրեն պետք չլիներ. «Մա՛մ, գնեմ, որ պապիկների հոգսը թեթևանա, վաճառեն ու շուտ գնան տուն»»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասում է տիկին Գայանեն՝ Նոյի մայրիկը:

Դպրոցական տարիների մասին խոսելիս նշում է՝ որդին շատ էր սիրում ֆիզիկան: «Նոյս ծնվել է Արարատի մարզի Արալեզ գյուղում: Սովորել է տեղի հանրակրթական դպրոցում: Երեք տարի հաճախել է Վեդիի մարզադպրոց, զբաղվել դոքենդո կարատեով։ 12 տարեկանից սովորել է Թումո կենտրոնում։ Նորագույն տեխնոլոգիաները շատ էր սիրում, ռոբոտաշինությամբ էր զբաղվում, արժանացել է պատվոգրերի: Մի քանի անգամ ներկա ենք եղել Թումոյում կազմակերպված ցուցահանդեսներին»: Նոյը երկքաղաքացիություն ուներ, Հայաստանի և Ռուսաստանի քաղաքացի էր: Ընտանիքը մի շրջան տեղափոխվեց Ռուսաստան:

«Որքան համոզեցինք մնալ և ուսումը շարունակել այնտեղ, չհամաձայնեց. «Պետք է Հայաստան վերադառնամ, սովորեմ, նաև բանակում ծառայեմ»: Վերադարձանք: 2019 թ.-ին ընդունվեց Ագրարային համալսարանի գյուղտեխնիկայի ավտոմատացման բաժին: Մեկ կիսամյակ սովորեց, և զորակոչեցին բանակ: Իրեն ծանուցագիր չի եկել, ինքը զանգահարեց զինկոմիսարիատ, թե՝ իմ ընկերները մեկնել են ծառայության, իսկ ե՞ս»: 2020 թ.-ի հունվարի 19-ին Նոյը զորակոչվել է Հայկական բանակ։ Ծառայել է Մատաղիսի հետախուզական վաշտում։

«Զինակից ընկերները պատմում էին. «Երբ նկատում էինք, որ Նոյը որևէ բան է անում, ամբողջ վաշտով հավաքվում էինք նայելու, թե ինչ է անում, ինչ նոր բան է մտածել»: Շատ էին իրեն սիրում, հարգում, մի օր զանգահարեց՝ մա՛մ, տղաներն ինձ «Ռազվետկի պոնչ» են ասում: Տարիքի հետ ավելի էր լրջացել, անգամ քույրիկը, որ իրենից 11 տարի մեծ է, ասում էր՝ մա՛մ, ոնց որ իմ մեծ եղբայրը լինի, չեմ կարողանում իր հետ փոքրի պես շփվել: Հասուն էր, խելացի, կարծես ժամանակից շուտ մեծացավ: Անսահման բարի էր, երևի այս ամենի պատճառն էլ իր բարությունն ու խիղճը դարձան: Մի շոկոլադ ունենար, հավասար մասերի կբաժաներ, որ ընտանիքի բոլոր անդամներին՝ թեկուզ փոքր, բայց մեկ կտոր բաժին հասներ: Մի օր էլ, երբ դեռ բանակ չէր գնացել, զրուցում էինք, ասաց. «Մա՛մ, գիտե՞ս, թե ինձ իմ մեջ ինչը դուրս չի գալիս»:

Հարցրեցի՝ ի՞նչը Նոյ ջան: «Խիղճս, խիղճս շատ է խանգարում ինձ ապրել»: Մեկ-մեկ ինքս ինձ հետ կռիվ եմ տալիս՝ երանի մի քիչ վախկոտ լիներ, այդքան խղճով չլիներ: Բայց հետո հասկանում եմ՝ չէր կարող այդպիսին լինել: Իր տեսակը չփոխվեց ո՛չ ծառայության օրերին, ո՛չ էլ պատերազմի ժամանակ»: Սեպտեմբերի 27-ին պատերազմը սկսվեց: «Մոսկվայում էի: Արթնացա ու միանգամից ասացի՝ տոմս գնեք, գնում եմ Հայաստան: Դեռ պատերազմի մասին չէի էլ լսել: Տոմսը գնեցին, եկա, արդեն պատերազմի լուրը տարածվել էր: Պատերազմի օրերին առաջին հարձակումը եղել է Թալիշ-Մատաղիս ուղղությամբ: Իրենք դիրքերում էին: Ամեն օր զանգահարում էր, բայց ոչինչ չէր պատմում, միայն ասում էր՝ մա՛մ, ամեն ինչ նորմալ է, լավ եմ: Այդ մի քանի րոպեի ընթացքում հասցնում էր և՛ մեզ հետ զրուցել, և՛ մեր միջոցով ինֆորմացիա փոխանցել զինակից ընկերների ծնողներին, որպեսզի նրանք էլ հանգիստ լինեին իրենց տղաների համար:

Ծառայության ժամանակ Նոյը դրոններ էր երկինք բարձրացնում, պատերազմի ժամանակ նորոգում վնասված դրոնները: Հոկտեմբերի 2-ին զանգեց՝ մա՛մ, պապային ասա, թող շուտ ինձ զանգի: Հայրիկի հետ խոսելիս ասել էր՝ բոլորը թողել, գնացել են, շրջափակման մեջ ենք, ի՞նչ անենք: Ասում է, որ մի տասը հոգով են իրենց սպայի հետ: Հայրիկը խորհուրդ էր տվել նահանջել, ասել, որ այդքանով ոչինչ անել չեն կարող: Երեխեքը 70 կմ՝ Մատաղիսից մինչև Դրմբոն ոտքով գալիս են, իհարկե, ոչ ճանապարհներով: Հասնում են Մարտակերտ, տեսնում են այն գրավված է, մի կերպ անցնում են այդ հատվածից, հասնում են Դրմբոն: Այնտեղ զարմանում են, որ երեխեքը ողջ են մնացել, դե, բոլորը իրենց թողել ու փախել էին: Մի քանի օր մնում են այդտեղ, հոկտեմբերի 7-ին իրենց հրաման են տալիս, որ պետք է Վարանգաթաղի բարձունքը գրավեն: Այդ օրն եմ վերջին անգամ իր հետ խոսել: Մի անգամ առավոտյան է զանգել, մի անգամ՝ կեսօրին:

Իրեն ասում էի՝ Նո՛յ ջան, ցավդ տանեմ, ինչո՞ւ ես այդքան զանգում: Վախ կար, որ հանկարծ հեռախոսի միջոցով իրեն չթիրախավորեին: «Մա՛մ, ուզում եմ բոլորիդ հետ խոսել»: Իսկ ես չէի հասկանում, որ հրաժեշտ է տալիս՝ իմանալով՝ ուր որ գնում են, հետդարձ չկա»: Տիկին Գայանեն հիշեցնում է՝ Վարանգաթաղը շատ կարևոր նշանակություն ունեցող բարձունք է եղել: «Կարելի է ասել, որ դրանից կախված է եղել Եղնիկների զորամասի գոյությունը: Դրա համար տղաներն ասել են՝ ավելի լավ է մենք, քան հազար զինվոր»: Նոյը զոհվել է հոկտեմբերի 9-ին, մայրիկն ասում է՝ պաշտոնական տվյալներով, հոկտեմբերի 11-ին Վարանգաթաղ (Լուլասազ) բարձունքը պաշտպանելիս: «Բարձունքը գրավում են, թշնամու դրոշն իջեցնում: Կրակ է սկսվում: Տղաները զոհվում են: Տղաներից մեկը, որը մեր տուն եկավ, պատմեց մանրամասները. «Դեղատուփը վերցրեցի, որ վերև վազեմ, բայց հրամանատարն ասաց՝ ուշ է, մի գնա, տղաները զոհվել են»: Երեք հետախույզ և իրենց հրամանատարը՝ Նոյս, Ադամը, Արտակը ու Միհրանն, այդտեղ զոհվում են: Ընկերները որոշում են բարձունքից իջեցնել տղաների մարմինները, որպեսզի թշնամին հանկարծ մոտ չգա նրանց»: Ապրելու ուժի մասին:

«Աղջիկներս ուժ տվեցին ապրելու: Ապրեմ, որ ապրեցնեմ Նոյիս: Եթե իմ տղան իր կյանքը գիտակցաբար զոհել է հանուն ուրիշների, ուրեմն, ես պարտավոր եմ ապրել: Տղաները հստակ գիտակցել են, թե որքան վտանգավոր առաջադրանք պետք է կատարեն, գիտակցված անձնազոհության են գնացել: Հիմա մեր կործանվելը, ոչինչ չանելը հեշտ է, ապրելն է դժվար: Ամեն օր արթնանալ ու գիտակցել, որ քո երեխան չկա, դա է դժվարությունը: Բայց տարբերակ չունես, պիտի ապրես ու իրեն ապրեցնես: Տղաները նպատակի համար գնացին, որ փրկեն երկիրը, պիտի արժանի լինենք իրենց: Մեզ՝ ծնողներիս, պետք չէ խղճալ, մենք այսպիսի կամքի ուժ ունեցող, ուժեղ տղաներ ունենք, ուղղակի պետք է բոլորս միասին ամեն ինչ անենք, որ նրանց անունները հավերժանան պատմության մեջ: Նրանք շատ կարճ ապրեցին, բայց նրանք հավերժ են լինելու: Նոյս իմ կարճ ու ոսկե հեքիաթն է»:

Տիկին Գայանեն որդու մանկությունից մի պատմություն է վերհիշում: Չգիտես էլ՝ ճակատագի՞ր, թե՞ ուղղակի դիպված է այն: «2006 թ.-ին Նոյը դեռ հինգ տարեկան էր: Ամուսինս Արցախյան պատերազմի մասնակից է, այդ ընթացքում աշխատում էր ոստիկանական ուժերում: Հերթական աստղը ստանալուց հետո Նոյն ասաց՝ մա՛մ, ինձ համար էլ նման մի գրքույկ սարքիր: Տանը ունեինք մաքուր, չգրված գրքույկ, վերցրեցի, իր հինգ տարեկան նկարն ամրացրեցի, սկսեցի նշումներ անել՝ Նոյ Թևոնյան, հետախուզություն, ինքն էլ ասաց՝ գրի 2020 թվական: Գրեցի վավեր է մինչև 2020 թվականը: Երբ հարցրեցի՝ ինչո՞ւ 2020, ասաց՝ սիրուն թիվ է»:

Հ. Գ. - Նոյ Թևոնյանը հետմահու պարգևատրվել է «Մարտական ծառայության», «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին», «6-րդ ՊՇ Անձնուրաց պաշպան» մեդալներով։ Պարգևատրվել է նաև ՀԿ-ի կողմից: Հուղարկավորված է հայրենի գյուղի՝ Արալեզի գերեզմանատանը։

ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում