Չհերկված դաշտ. ինչո՞ւ սկսեցին հենց Հայաստանից. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

mk.ru-ն «ՌԴ ԱԳՆ-ն վրդովված է հայկական դպրոցական դասագրքով» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ Երևանը օպերատիվ է արձագանքել Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի կողմից Հայաստանի պատմության դպրոցական նոր դասագրքի վերաբերյալ քննադատությանը։ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունը խոստացել է շտկել Մոսկվայում սուր դժգոհություն առաջացրած ձևակերպումը։

Հիշեցնենք, որ խոսքը Արևել յան Հայաստանի՝ Ռուսական Կայսրություն մտնելու հետ կապված պատմական իրադարձությունների մեկնաբանության մասին է, որը թարմացված հայկական դասագրքերում կոչվում էր «անեքսիա»։ «Նման ներկայացումը կարող է ցնցումներ առաջացնել ցանկացած պատմաբանի մոտ,- վրդովվել է ՌԴ ԱԳՆ-ն,- եթե կարդաք լուրջ աղբյուրներ, այդ թվում՝ հայկական, ապա կարող եք տեսնել 1828 թվականի հաշտության պայմանագրի մասին բոլորովին այլ մոտեցումներ (նկատի ունի Թուրքմենչայի պայմանագիրը): Մինչև վերջերս հանրապետական դասագրքերում այն գնահատվում էր որպես «վիթխարի նշանակություն ունեցող իրադարձություն հայոց պետականության ապագա վերականգնման համար»։ Կասկածի տակ դնել Ռուսական Կայսրության, հետագայում ԽՍՀՄ-ի և Ռուսաստանի հատուկ դերը ներկայիս Հայաստանի ձևավորման գործում, նշանակում է դեմ գնալ, ընդհանուր առմամբ, հայտնի փաստերին։ Սա մեր ընդհանուր պատմությունը վերաշարադրելու հերթական անամոթ փորձն է»:

Մնում է միայն համաձայնել մեր ԱԳՆ-ի վրդովմունքի հետ: Զարմանալի է, սակայն, որ Սմոլենսկի հրապարակի ուշադրությունը կենտրոնացած է միայն հայերեն դասագրքերի վրա։ Պետք է միայն նայել շուրջբոլորը, և կարելի է գտնել նմանատիպ բազմաթիվ այլ օրինակներ: Եվ նաև պետք չէ ոչ այնքան հեռու գնալ, բավական է անգամ հարևանի, իսկ երբեմն էլ մոտ ընկերոջ, ինչպես, համենայնդեպս, կարծում են դրսում, դասագրքերը նայել։

Ահա, օրինակ՝ որոշ ընտրված տողեր «Տաջիկ ժողովրդի պատմություն» առարկայի 2023-2024 թվականների աշխատանքային ծրագրից... Կենտրոնական Ասիայի բնիկ ժողովուրդների վիճակը գաղութատիրության ժամանակաշրջանում ... Թուրքեստանում հակագաղութային պայքարի պատճառները... և այլն:

Իսկ սա ղրղզա կան դա սագր ք ի ց է (Ղրղզստանի պատմության 11-րդ դասարանի համար)... Թուրքեստանի ռուսացումը, որպես գաղութատիրական-ազգայնական քաղաքականության հիմք, ավելի ու ավելի ուժեղացավ 20-րդ դարի սկզբին... Գաղթական ռուս գյուղացիները ղրղզներին վերաբերվում էին արհամարհանքով, գրավեցին ջրի աղբյուրները, փակեցին ջուրը՝ ստիպելով տեղի բնակչությանը թողնել իրենց հողամասերը և գաղթել... Առևտրային գործարքների ժամանակ ռուսները, օգտվելով ղրղզների աղքատությունից, նրանցից գրեթե մեկ տարեկան գառներ էին գնում 80 կոպեկով, հորթերը՝ մեկից մեկուկես ռուբլով... Հաճախ տարբեր պատրվակներով խոշոր եղջերավոր անասուններին ուղղակի տանում էին... Իր հողն ու իր իրավունքները պաշտպանելու համար ոտքի կանգնած ղրղզին գնդակահարելը դարձել էր կարգ ու կանոն... Գաղութային ճնշումներից հուսահատության մղված ժողովուրդը ստիպված եղավ զենքով ոտքի կանգնել ազատագրական բացահայտ պայքարի մեջ մտնել...և այլն:

Ահա նաև որոշ դրվագներ «Ցարական Ռուսաստանի գաղութային քաղաքականությունը Թուրքեստանում» շնորհանդեսից, որը Ուզբեկստանի համալսարաններից մեկի կայքում է... Գաղութային համակարգի առանձնահատկությունները... Տարածաշրջանում ռուսական բնակավայրերի ստեղծումը սովից և հողազրկությունից փախած գյուղացիների միջոցով... Տեղական բնակչությունը կարող էր աշխատել միայն օժանդակ աշխատանքներով... և այլն:

Նման երկրների և նմանատիպ ուսումնական նյութերի ցանկը, պարզաբանենք, ոչ միայն թերի է, այլ նաև հազիվ է սկսել կազմվել։ «ԽՍՀՄ-ի բոլոր նախկին հանրապետություններում Ռուսաստանին միացումը մեկնաբանվում է որպես ազգային ողբերգություն, - բացատրել է պատմաբան և քաղաքագետ Իգոր Շիշկինը, - և դա նույնիսկ նրանց պարագայում է, որոնց տիտղոսակիր ժողովուրդներն իրենք էին ձգտում մտնել Ռուսաստանի ցարի թևի տակ (ղազախներ, վրացիներ, մոլդովացիներ): Իսկ հետո, ինչպես ընդունված է, ռուսական գաղութատիրություն, խորհրդային կեղեքում, ապա՝ ազգային-ազատագրական պայքարի ժամանակաշրջան, ապա՝ ազգային-ազատագրական պայքարում հաղթանակ»։

Մի խոսքով, ռուս դիվանագետների առաջ գործնականում չհերկված դաշտ է։ Ինչպես ասում են, ԱԳՆ-ն գործ շատ ունի անելու: Բայց միանգամայն հնարավոր է, որ Հայաստանը այդ «դժոխքային գործի» միայն սկիզբն է։ Իսկ ինչո՞ւ որոշեցին սկսել Հայաստանից։ Դե, առաջին հերթին պետք է սկսել ինչ-որ մեկից։ Ինչո՞ւ չսկսել հենց Հայաստանից, մանավանդ որ այն սկսվում է «Ա» տառով (Армения)։

Այնուամենայնիվ, կա ևս մեկ այլ բացատրություն, և դա, թերևս, ավելի հավանական է: Ըստ այդ վարկածի, ԱԳՆ-ի ուշադրությունը հայ կրթական գրականության նկատմամբ մոտավորապես նույնն է, ինչ Ռոսսելխոզնադզորի հետաքրքրությունը սննդամթերքի նկատմամբ այն երկրներից, որոնց հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ, ասենք այսպես, չեն գտնվում իրենց զարգացման լավագույն փուլում։ Ինչպես գիտենք, այդ հարաբերությունների սրման ժամանակ առավել հաճախ են հայտնաբերվում վնասակար ցեցեր, մանրէներ, թունաքիմիկատներ և բուսասանիտարական և անասնաբուժական ստանդարտներից այլ շեղումներ։ Իսկ Հայաստանն ու Ռուսաստանը ներկայում շատ հեռու են մեղրամիսի սեզոնից, և միայն լոլիկների արգելքով Հայաստանը դժվար թե պրծնի:

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում