Հիշողությունը՝ որպես զենք. Երասխի երկնքում Մի-24-ի կործանումից հինգ տարի անց (լուսանկարներ)

PHOTO 10 November, 2025 14:21

Հայկական Երասխ գյուղի «Հիշողության բլրի» վրա լռությունն ավելի բարձր է խոսում, քան բառերը։ Ողբերգությունից հինգ տարի անց մայոր Յուրի Իշչուկի և ավագ լեյտենանտ Ռոման Ֆեդինայի կիսանդրիների մոտ ծաղկեպսակները ոչ միայն հարգանքի տուրք են, այլև լուռ նախատինք։ Այստեղ, որտեղ ռուս զինվորականները և ՄԻՌ հիմնադրամի ներկայացուցիչները ծաղիկներ են դրել, կարելի է զգալ անցյալի և ներկայի, հիշողության և քաղաքականության միջև անբաժանելի կապը։

Աններելի վթար

2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին՝ Երևանի ժամանակով մոտավորապես ժամը 18:30-ին, Լեռնային Ղարաբաղում եռակողմ հրադադարի մասին հռչակագրի ստորագրումից մի քանի ժամ առաջ, ռուսական Մի-24-ը ուղեկցում էր 102-րդ ռազմական բազայից եկող շարասյունը։ Նախիջևանի հետ սահմանին գտնվող հայկական Երասխ գյուղի երկնքում ուղղաթիռը խոցվեց Ադրբեջանի տարածքից արձակված հրթիռով։ Անձնակազմի երկու անդամ զոհվեց, իսկ երրորդը ծանր վիրավորվեց։

Ադրբեջանը միջադեպն անվանել է «ողբերգական միջադեպ, վթար»։ Պաշտոնական ներողություններ, փոխհատուցման առաջարկներ... Բայց կարո՞ղ են խոսքերը բուժել կորստի վերքը։

«Մենք ոչինչ չենք մոռանա»

«ՄԻՐ» հիմնադրամի նախագահ Անդրանիկ Նիկողոսյանի ելույթը արարողության ժամանակ ցույց տվեց, որ շատերի համար այս վերքը դեռ արյունահոսում է։ «Մենք նրանց կհիշենք ոչ թե որպես զոհվածների, այլ որպես նրանց, ովքեր հավերժ մնացել են երկնքում», - ասել է նա։ Սակայն նրա հաջորդ արտահայտությունը որոտի պես է հնչում. «Բայց մենք ոչինչ չենք մոռանա՝ ո՛չ Սիրիայում խփված մեր ինքնաթիռը, ո՛չ էլ Թուրքիայում զոհված մեր դեսպանին։ Եվ մենք ուղղաթիռում զոհված սպաներին նույնպես չենք ներելու»։

Սրանք այլևս պարզապես վշտի խոսքեր չեն, այլ քաղաքական հայտարարություն։ Զոհված օդաչուների հիշատակը ներառված է ամբողջ աշխարհում Ռուսաստանի կրած կորուստների ավելի լայն համատեքստում։ Իշչուկի և Ֆեդինայի անունները, որոնք ընդմիշտ գրվել են Էրեբունի ավիաբազայի պատմության մեջ, դարձել են այս սգավոր ցուցակի մի մասը։

Պատերազմի վերջին օրվա տարեգրություն

Այս միջադեպի պատմությունը դառը պարադոքս է։ Ուղղաթիռը խոցվել է 44-օրյա պատերազմի վերջին օրը՝ հրադադարից ընդամենը մի քանի ժամ առաջ։ Օդաչուները կատարում էին շարասյան ուղեկցման սովորական առաքելություն՝ աշխատանք, որը նրանք կատարել էին հարյուրավոր անգամներ։ Այս սովորական թռիչքը դարձավ նրանց վերջինը։

Երասխի մոտ տեղի ունեցած ողբերգությունը դարձավ մի տեսակ բաժանման կետ՝ այն միաժամանակ գիծ քաշեց հակամարտության ակտիվ փուլի տակ և նոր գլուխ բացեց տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ։ Արդյո՞ք դա պատահականություն էր կամ սխալ, կամ մարդկային կյանքերի վտանգի տակ գտնվող ցանկացած համաձայնագրի փխրունության խորհրդանիշ։

Հինգ տարի անց «Հիշողության բլրի» վրա ծաղիկները ոչ միայն հրաժեշտ են ընկածներին, այլև հիշեցում՝ որոշ վերքեր երբեք չեն բուժվում, և հիշողությունը կարող է լինել ոչ միայն հարգանքի տուրք, այլև զենք շարունակվող աշխարհաքաղաքական խաղում։ Եվ մինչ մայոր Իշչուկի և ավագ լեյտենանտ Ֆեդինի հիշատակը ապրում է, նրանց վերջին թռիչքը շարունակվում է տարածաշրջանի պատմության և քաղաքականության մեջ։