Որքանով է ՀՀ քաղաքացին պատրաստ պատերազմի

Մենք պատերազմող երկիր ենք: Պատերազմի մեջ ենք թերևս 1989-90թ.-ից: Եթե պայմանականորեն համարենք, որ 1994-ից հետո զինադադար է կնքվել, ապա այսօր կարող ենք ասել, որ այդ զինադադարից ոչինչ գործնականում չի մնացել: ՀՀ-ի մասով ունենք Ադրբեջանի հետ սահմաններ, որտեղ հաճախ են կրակահերթեր լսվում, որոնց զոհ են գնում ՀՀ քաղաքացիներ: ԼՂՀ-ի մասով ունենք շփման գիծ, ուր գործնականում վաղուց պատերազմ է: Ադրբեջանը մեր կողմ է կրակում, մենք՝ նրանց: Դիվերսիաներ, կոնտրդիվերսիաներ, պատժիչ գործողություններ, դրանց տեսանկարված տարբերակներ, կրակ տարբեր տրամաչափի հրետանային զինատեսակներից, իսկ նախորդ օրը՝ նաև տանկից: Մի խոսքով պատերազմը էլ ոնց է լինում: Այս պահի դրությամբ դեռևս բացակայում են միայն շփման գծի երկայնքով ճակատային զանգվածային մարտերը: Սակայն, եթե այսպես շարունակվի դրանց մեկնարկը միայն ժամանակի խնդիր կարող է լինել:

Ունենալով նման իրավիճակ՝ առանցքային հարցը այն է, թե որքանո՞վ ենք մենք պատրաստ պատերազմի: Զինտեխնիկայի ու զինված ուժերի մասով ՀՀ/ԼՂՀ-ԱՀ հարաբերակցությանն անդրադարձել ենք ոչ մեկ անգամ: Ներկա հարցադրումը ավելի շատ վերաբերում է ՀՀ քաղաքացուն. մարդուն, ով ապրում է ոչ սահմանամերձ գոտում, ապրում է քաղաքացիական կենցաղով ու նրան երբեմն թվում է, թե պատերազմը իրենից շատ հեռու է, ու իր հետ կապ չունի: Որպես հակափաստարկ՝ այս պարագայում այդ մարդիկ նշում են, թե պատերազմը ՀՀ զինված ուժերի գործն է, ուստի շատ մտածելու բան չունենք: Իհարկե ՀՀ ԶՈՒ-ը դրա համար են ստեղծված, սակայն պատերազմական մոբիլիզացիան բոլորին է վերաբերելու, քանի որ պատերազմի պարագայում պետությունը լարում է իր բոլոր` այդ թվում հատկապես մարդկային ռեսուրսները:

Հնարավոր պատերազմը մեր բոլորի գործն է, այն կմտնի ամեն մեկի տուն, այն ամեն մեկի տնտեսական վիճակի, անվտանգության մակարդակի, ընդհանուր մթնոլորտի վրա էական ազդեցություն կունենա: Դռնապանից, մինչև չինովնիկ, հաշվի առնելով մեր պետության՝ օբյեկտիվ ցուցիչները, կներգրավվեն պատերազմում՝ պաշտպանելու մեր ազգային անվտանգությունը, մեր ֆիզիկական գոյության իրավունքը:

Պատերազմը շատ նյութական ու առարկայական երևույթ է, ուր չեն գործում «վիրտուալ ֆեյսբուքյան հաղթանակների» կամ «ռազմահայրենասիրական կենացների» կանոները: Պատերազմը միս ու արյուն է, վառոդի հոտ ու ցեխ, ուր քո ամենալավ բարեկամը ԱԿՍ ինքնաձիգն է, ու խրամատիդ ընկերը: Իսկ պատերազմում հաղթելու համար քաղաքացին պետք է կրակել իմանա, որոշակի ֆիզիկական պատրաստվածություն ու բարոյահոգեբանական հենք, կամային հատկանիշներ ունենա: Ճառեր արտասանելով պատերազմում չես հաղթի:

Այսօր մեր հասարակության մի մասը, ով այս կամ այն օբյեկտիվ/սուբյեկտիվ հանգամանքի բերումով զինծառայություն չի անցել, երբեմն տարրական գիտելիքներ անգամ չունի ռազմական գործի, պատրաստվածության վերաբերյալ: Կա կարծիք, թե պարտադիր զինծառայությունն է միայն այդ իրավիճակի շտկողը: Իհարկե դա լուրջ փաստարկ է, սակայն միաժամանակ այդ մոտեցումը միանշանակ չէ, քանզի «զինծառայությունը» նորանկախ ՀՀ-ի պատմության մեջ զարգացման շատ տարբեր փուլեր է անցել: Եթե «այսօր» զինվորը միգուցե ստանում է բավարար գիտելիքներ, ապա «երեկ» օբյեկտիվ/սուբյեկտիվ հանգամանքերի զորու միգուցե անհրաժեշտ բավարար չափով այդ նույն գիտելիքները չի ստացել (կամ հակառակը): Բանակը փուլային զարգացող օրգանիզմ է, համակարգ, որն անընդհատ փոփոխվում է, ուստի միանշանակ կարծիք կամ պնդում անելը հիմնավոր չէ:

Հիմա ունենք մի վիճակ, որի պայմաններում դպրոցի շրջանակներում ռազմագիտության դասերը օբյեկտիվորեն որևէ կերպ չեն կարող լրացնել զինծառայություն չանցած մարդկանց ռազմական ոլորտում հմտությունների բացը: Ուստի դա բավական մեծ խնդիր է: Եթե մարդը ռազմական գիտելիք, գործնական հմտություն չունի, նա կարող է լինել դոկտոր-պրոֆեսոր, սակայն պատերազմի ժամանակ, մեծ հաշվով պիտանի չլինել: Այսօր ՀՀ ընդհանուր մասնագիտական ԲՈՒՀ-երում ռազմական որևէ առարկա չի դասավանդվում: «Սովետ»-ից մնացած ռազմական ամբիոններ այլևս չկան: Պատերազի մեջ գտնվող երկրում գիտնական-դասախոս իրենց համարող մարդիկ կիլոմետրով հեռու են զինվորական պատրաստվածությունից (իհարկե նրանց մի մասը հենց դրա համար էլ դարձել են «գիտնական-դասախոս»): Հիմա ունենք այն, ինչ ունենք և դա խնդիր է:

Ունենք նաև ԲՈՒՀ-երում սովորող մի քանի տասնյակ հազար ուսանող, որոնց մի մասը վաղը պետք է գնա բանակ, մյուս մասը՝ ապրի պատերազմի մեջ գտնվող երկրում քաղաքացիական կյանքով: Ու նրանք նույնպես անպատարաստ են ռազմական գրագիտության տեսանկյունից առկա մարտահրավերներին: Իհարկե որոշ Հ/Կ-ներ, վերջերս նաև ԵԿՄ-ն, որոշ ԲՈՒՀ-եր մասնակի կերպով «բանակ-հասարակություն» կապի ամրապնդման շրջանակներում փորձում են այս հարցին որոշակի լուծում տալ, բայց դա սեգմենտար լուծում է (իրականում լուծում չի):

Այս ամենի հիմքով, կարծում եմ, պատկան մարմինները պետք է որոշակի քայլեր ձեռնարկեն այս մասին մտածելու, իրավիճակը հետազոտելու, միգուցե ռազմական ամբիոնները վերականգնելու ու դասախոսական/ուսանողական շրջանակներում պատշաճ ուսումնագործնական հմտությունները զարգացնելու ուղղությամբ:

Պատերազմի մեջ գտնվող երկրի քաղաքացին պետք է կրակել իմանա, ու ոչ միայն կրակել