Երկիրը մատնում են բախտի քմահաճույքին. «Փաստ»
ПОЛИТИКА«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Արցախյան պատերազմից հետո հնչող ամենակարևոր հարցն այն է, թե ի՞նչ է լինելու ապագայում։ Խոսքը փաշինյանական «ապագայի» մասին չէ, որի տխուր, ծանր հետևանքներն ամեն օր են զգալի, այլ իրական ապագայի: Եվ այս հարցի շուրջ հնչում են ինչպես հոռետեսական, այնպես էլ լավատեսական պատասխաններ։ Սակայն, ընդհանուր առմամբ, ցավոք, վատատեսությունը կամ հիասթափությունը գերակշռում է։ Իշխանությունները շարունակում են բարձրագոչ հայտարարություններ անել, թե իրենք որդեգրել են երկիրը խաղաղության հասցնելու օրակարգը։
Իսկ խաղաղության օրակարգի անբաժանելի մասը տարածաշրջանային տրանսպորտային ուղիների ապաշրջափակումն է։ Բայց որքա՞ն է իրատեսական տրանսպորտային ուղիների ապաշրջափակումը Հայաստանի համար։ Նախ՝ որևէ երաշխիք չկա, որ Հայաստանը շրջափակումից դուրս է գալու։ Բացի դրանից, եթե նույնիսկ որոշ ճանապարհներ կարող են բացվել, սակայն դա չի նշանակում, թե Հայաստանի նկատմամբ շրջափակումը վերացավ։ Հայ ուղևորների և բեռների տեղափոխման համար առաջին հերթին անվտանգության երաշխիքներ են պետք, այլապես այդպիսի հաղորդակցությունը նշանակելու է շրջափակման շարունակություն։ Օրինակ՝ ներկա վիճակում Թուրքիան ընդհանրապես տրամադրված չէ, որ Հայաստանի հետ ճանապարհները բացվեն՝ չնայած այս թեման օգտագործում է Հայաստանի վրա ճնշում գործադրելու համար։
Եթե Ադրբեջանը Սյունիքով ճանապարհ ստացավ դեպի Նախիջևան, ապա Թուրքիան Նախիջևանի միջոցով կկապվի Ադրբեջանի հետ, դրանով ուղի կբացվի պանթուրքական ծրագրերի իրականացման համար, ու որևէ հատուկ անհրաժեշտություն չկա Հայաստանի հետ սահմանը բացելու։ Մյուս կողմից էլ՝ Հայաստանի զարգացմանը խոչընդոտելու տեսանկյունից մեզանում շատ է ուռճացվել շրջափակման դերակատարությունը։ Ու անընդհատ շրջանառվում է այն թեզը, թե Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից շրջափակման արդյունքում Հայաստանը դուրս է մղվում տարածաշրջանային նախագծերից։ Այնինչ, ժամանակակից գործընթացները ցույց են տալիս, որ հնարավոր է զարգանալ նույնիսկ որոշակի շրջափակման պայմաններում, ուղղակի պետք է ճիշտ գնահատել հնարավորությունները, մտածել նոր լուծումների մասին և գործել։ Իրականում մենք չենք կարողանում օգտվել նույնիսկ եղած նախագծերից, ուր մնաց, որ նոր տարածաշրջանային նախաձեռնությունների մաս կազմենք։ Օրինակ՝ մինչև հիմա ռազմավարական նշանակություն ունեցող «Հյուսիս–Հարավ» ճանապարհի կառուցումը չի ավարտվել, որի միջոցով պետք է ապահովվեր տրանսպորտային կապը Իրանի և Վրաստանի հետ։ Հայաստանը չի կարողանում անգամ պատշաճ հաղորդակցություն ապահովել Իրանի հետ, քանի որ Գորիս-Կապան ճանապարհի մի հատվածի՝ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցնելուց հետո նոր կառուցված այլընտրանքային ճանապարհը ոչ միայն չի համապատասխանում միջազգային չափանիշներին, այլև սկսել է քանդվել։
Եվ այդ ճանապարհով երթևեկությունն այնքան անհարմար է, որ մամուլում հրապարակումներ կան այն մասին, թե իրանցի վարորդներից շատերը նախընտրում են անցնել Գորիս-Կապան ճանապարհի՝ ադրբեջանական վերահսկողության տակ հայտնված ճանապարհով՝ թեկուզ տուրք վճարելով։ Այնինչ, այլընտրանքային ճանապարհը պետք է վաղուց պատշաճ մակարդակով կառուցված լիներ՝ հաշվի առնելով զարգացումների տարբեր սցենարներ, այլ ոչ թե միայն վերջին պահին հայկական կողմը շտապելով կառուցեր։ Եթե մեր երկիրն ի վիճակի չէ պարզ հաղորդակցային և ենթակառուցվածքային խնդիրները լուծել, ապա այդ դեպքում ինչպե՞ս ենք խոսում «Պարսից ծոց-Սև ծով» միջանցքի մասին։
Ու գրեթե միշտ քննարկման թեմա է եղել այն հարցը, որ Իրանից կարելի է էներգետիկ նախագծեր անցկացնել Հայաստանով, նավթավերամշակման գործարան կառուցել, նոր գազամուղ անցկացնել և այլն, բայց այդպես էլ ոչինչ չի արվել։ Շատ դեպքերում Իրանի ուղղությամբ նախաձեռնողականության բացակայությունը պատճառաբանվել է նրանով, թե այդ երկիրը գտնվում է Արևմուտքի պատժամիջոցների տակ։ Բայց ներկա պայմաններում շատ հավանական է, որ Արևմուտքը համաձայնության գա Իրանի հետ միջուկային ծրագրի հարցով, և 2015 թվականին կնքված համաձայնագրի պայմանները վերականգնվեն։ Նման համաձայնության դեպքում Հայաստանը ի՞նչ է պատրաստվում անել, ինչպիսի՞ նախաձեռնություններով է պատրաստվում հանդես գալ։ Այս հարցի պատասխանը մնում է օդից կախված, քանի որ մեր իշխանությունների տեսլականը «խաղաղության օրակարգից» այն կողմ չի անցնում։
Միայն «խաղաղության օրակարգից» կառչելը հայկական կողմին դարձնում է կաղապարված։ Իսկ եթե Հայաստանն ակտիվություն չի դրսևորում տարածաշրջանային մակարդակում, իրավիճակից անմիջապես թուրք-ադրբեջանական տանդեմն է փորձում օգտվել։ Այդ երկու երկրները ՌԴ-ին ու Իրանին համոզում են, որ հաղորդակցության ուղիներն իրենց տարածքով անցնեն։ Եվ պատահական չէ, որ Հյուսիս-Հարավ միջազգային տրանսպորտային միջանցքի իրականացման շրջանակներում Իրանը, Ադրբեջանը և Ռուսաստանը հայտնել են Ռեշտ-Աստարա երկաթուղու նախագծի կառուցման համար համատեղ ներդրումներ կատարելու իրենց մտադրության մասին։ Իսկ այսպիսի ծրագրերի իրականացման արդյունքում ՀՀ-ն կորցնում է իր մրցունակությունը և ստիպված է լինում ուղղակի խնդրել, որ Թուրքիան ու Ադրբեջանը հաղորդակցության ուղիները բացեն։
Տպավորություն է, որ իշխանությունները Հայաստանն ուղղակի թողել են բախտի քմահաճույքին ու չեն ցանկանում նախօրոք պատրաստվել տեղի ունեցող իրադարձություններին՝ հաշվի առնելով ոչ միայն դրական, այլև վատթարագույն սցենարները։
ԱՐՏԱԿ ԳԱԼՍՏՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում