Եղած տեմպերը պահելու համար ուղղակի հիմքեր չկան. «աննախադեպ» աճի ժամանակավոր էֆեկտը․ «Փաստ»
ПОЛИТИКА«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Հայաստանում չորս տարի շարունակ քարոզվող աննախադեպիզմի երևույթը նոր դրսևորումներ է գրանցում։ Հիմա էլ ՀՀ իշխանությունները մատի փաթաթան են դարձրել 2022 թ. առաջին ինը ամիսների ընթացքում գրանցված 14,1 % աճը։ Այն տնտեսական ոլորտի պատասխանատուները ներկայացնում են որպես մի առանձնահատուկ երևույթ այն համատեքստում, թե իբր 2000-ականներից հետո երկնիշ թվով նման աճ չի գրանցվել, ապա փորձում են այդ փաստը հանրությանը մատուցել որպես իշխանությունների հետևողական ջանքերի արդյունք։ Իրականում տվյալ դեպքում երկնիշ թվով աճն ընդհանրապես իշխանությունների գործունեության հետ կապ չունի և ստացվել է նրանց կամքից անկախ։ Խնդիրն այն է, որ իշխանությունները որևէ առանձնահատուկ բարեփոխում չեն նախաձեռնել, արդեն մի քանի տարի է, ինչ շարունակում են իրենց նույն անհեռանկար տնտեսական քաղաքականությունը:
Եվ աշխարհաքաղաքական տեղաշարժերի արդյունքում է, որ, պաշտոնական վիճակագրության համաձայն, այս տարվա առաջին 9 ամիսներին Հայաստանում հաստատվել է Ռուսաստանի ավելի քան 40 հազար քաղաքացի, որի արդյունքում առևտուրն ու ծառայությունները հսկայական չափով աճել են։ Ըստ ԿԲ-ի տվյալների, այդ մարդիկ իրենց հետ Հայաստան են բերել 1,7 մլրդ դոլար։ Սա մի կողմից՝ վկայում է այն մասին, որ Հայաստանում տնտեսության ծավալն ու հագեցվածությունն այնքան փոքր են, որ դրսից եկած որոշ քանակության մարդկանց առկայությունը կարող է մեծ եղանակ փոխել, մյուս կողմից էլ՝ փաստում է այն մասին, որ գրանցված աճը ժամանակավոր էֆեկտ է ունենալու և երկարաժամկետ հեռանկարում տնտեսության իրական հատվածի վրա ավելի քիչ դրական էֆեկտ է ունենալու, քան ակնկալվում էր։
Պետք է նաև հաշվի առնել, որ գրանցված աճի ազդեցությունը չեզոքացվում է գնաճի արդյունքում, քանի որ թանկացումները շարունակվում են, և դա այն պարագայում, երբ դոլարի փոխարժեքը շարունակում է իջնել։ Բնական է, որ դոլարի ցածր փոխարժեքի պարագայում ներկրվող ապրանքների գները պետք է իջնեին, բայց դա տեղի չի ունենում՝ ըստ երևույթին այն պատճառով, որ ներկրողները գերշահույթներ են ստանում։ Իսկ գերշահույթներ ստանալու հարցում ներկրողների ախորժակը զսպելու խնդիրը իշխանությունների կողմից երբևէ քննարկման առարկա չի դառնում։ Դրա փոխարեն գնաճի դեմ պայքարի դրոշի ներքո ԿԲ-ն բարձրացնում է վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը, իսկ ԿԲ նախագահ Մարտին Գալստյանը հայտարարում է, թե գնաճային սպասումները պահպանվելու են։
Նման դիրքորոշումը հիմք է տալիս ենթադրելու, որ միգուցե իշխանություններն առկա իրավիճակում ունեն նաև իրենց շահագրգռվածությունը, քանի որ ներկրողների գերշահույթներից ունեն իրենց մասնաբաժինը։ Լուրջ խնդիր է նաև այն, որ գրանցված աճը հավասարաչափ բաշխված չէ։ Այսինքն, մի ոլորտում անոմալ աճ է գրանցվում, որի տեմպը հետագայում դժվար է պահել, իսկ մյուս ոլորտում անկում է գրանցվում, որը հետագայում դժվար է լինելու աճի վերածելը։ Օրինակ՝ գյուղատնտեսությունում 0,7 տոկոս անկում է գրանցվել։ Դոլարի փոխարժեքի նվազման արդյունքում մեծապես տուժում է արտահանումը։ Բարդ է իրադրությունը նաև ՏՏ ոլորտում, որի շրջանակներում գործունեություն ծավալող ընկերությունները մեծ վնասներ են կրում։ Իշխանավորները ամեն առիթի հպարտանում են բյուջե մուտքերի ավելացմամբ, բայց չեն ցանկանում սուբսիդավորել այն ուղղությունները, որտեղ այս պահին դժվարություններ են նկատվում։
Մարտին Գալստյանը նշում է, թե ԿԲ-ն փորձում է աջակցել դոլարի փոխարժեքի նվազումից առավել տուժող ոլորտներին, բայց պետք է նշել, որ շոշափելի քայլեր այդպես էլ չեն ձեռնարկվում։ Ավելի ստույգ՝ ոչինչ չի արվում: Մի շարք ոլորտներ էլ ահռելի աճի արդյունքում այնքան են արհեստական գերտաքացել, որ եթե այն չզսպվի, ապա շատ շուտով հնարավոր է, որ միանգամից փլուզում տեղի ունենա։ Օրինակ՝ Փաշինյանը հայտարարում է, թե ՀՀ-ում այնպիսի չափերի շինարարություն է սկսվել, որ արտադրողները չեն հասցնում ցեմենտով ապահովել։ Բայց տեսնում ենք, որ անշարժ գույքի և շինարարության ոլորտի աճը ոչ թե բնականոն պահանջարկի արդյունք է, այլ պայմանավորված է ընդամենը արտասահմանցիների հոսքով, ու եթե այդ մարդիկ մի օր էլ հանկարծ նույն աշխարհաքաղաքական գործոններով պայմանավորված հեռանան ՀՀ-ից, ապա անշարժ գույքի շուկան կգահավիժի, գները սրընթաց կընկնեն, ու կառուցապատողները ահռելի վնասներ կկրեն կամ էլ կկանգնեն սնանկացման եզրին։
Ի վերջո, եթե տնտեսական առաջընթացն իրական հիմքերի վրա է, ապա ինչո՞ւ են մասնագիտացված կառույցները Հայաստանում աղքատության մակարդակի ավելացում կանխատեսում։ Այլ կերպ ասած՝ գրանցված աճը փուչիկ է, և եղած տեմպերը պահելու համար ուղղակի հիմքեր չկան։
ԱՐՏԱԿ ԳԱԼՍՏՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում