Ինչքան էլ հայտարարես, թե մածունը սև է, դրանից այն սև չի դառնա... եթե մեջը ցեխ չես լցրել․ «Փաստ»
ПОЛИТИКА«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Բանակցային գործընթացում Հայաստանը տարիներ շարունակ առաջ է մղել Արցախի ինքնորոշման իրավունքի իրացման հարցը, սակայն Փաշինյանն իշխանությունը ստանձնելուց հետո ամեն կերպ փորձում էր խուսափել Արցախի ինքնորոշման իրավունքի մասին խոսելուց։ Նայեք նրա բազմաթիվ հայտարարությունները և կհամոզվեք։ Իսկ 44-օրյա Արցախյան պատերազմից որոշ ժամանակ անց Փաշինյանն ուղղակի պաշտոնապես հրաժարվեց ինքնորոշման իրավունքի արծարծումից։ Եվ անցյալ տարվա հոկտեմբերին նա ստորագրեց Պրահայի հայտարարությունը, որով Հայաստանը ճանաչում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը 1991 թ.-ին ընդունված ԱլմաԱթայի հռչակագրին համապատասխան։
Դրա արդյունքում է, որ Փաշինյանն ու իր մյուս պաշտոնյաները խոսում են միայն Արցախի իրավունքներից ու անվտանգությունից։ Նույնիսկ Արցախի խորհրդարանական խմբակցությունները հայտարարություն տարածեցին՝ պահանջելով Հայաստանի իշխանություններից կասկածի տակ չդնել Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը։ Սակայն դա ևս ոչինչ չփոխեց Փաշինյանի մոտեցումներում, չնայած նրանք շեշտում էին, որ արտահայտում են Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի կամքն ու դիրքորոշումը։ Իսկ դա նշանակում է, որ ՀՀ իշխանությունների դիրքորոշման համաձայն՝ արցախահայության անվտանգության ու իրավունքների հարցերին լուծում պետք է տրվի արդեն Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության շրջանակներում։ Այլ կերպ ասած՝ Արցախին կարգավիճակ տալու հարցն ուղղակի հանվում է բանակցային օրակարգից։
Երևի կհիշեք, որ Փաշինյանն Արցախն Ադրբեջանի կազմում թողնելու իր մոտեցումը հիմնավորում էր նրանով, որ միջազգային հանրությունը հայկական կողմից պահանջում է Արցախի կարգավիճակի հարցում նշաձողի իջեցում։ Ուստի այս տրամաբանությամբ բացառված չէ, որ որոշ ժամանակ անց էլ նա նույն կերպ կարող է նշել, թե միջազգային հանրությունն այս անգամ էլ պահանջում է իջեցնել նշաձողը Արցախի անվտանգության և իրավունքների հարցում։ Նախկինում երբեք հայկական կողմն իր օրակարգը այսքան չի նեղացրել ու նշաձող իջեցրել, սակայն Փաշինյանը երկու ոտքը մի կոշիկի մեջ է դրել ու, փաստերին դեմ գնալով, փորձում է հակառակն ապացուցել։ Հասկանալի է՝ պատճառն այն է, որ այդպիսով նա ցանկանում է ազատվել այն պիտակից, որ բանակցային գործընթացում ինքն է Արցախի ինքնորոշման իրավունքը թաղողը։
Դրա համար էլ վերջերս ԱԺ-կառավարություն հարցուպատասխանի ժամանակ Փաշինյանը պնդեց, թե իբր դեռևս Մադրիդյան սկզբունքներով է Հայաստանն Արցախը ճանաչել որպես Ադրբեջանի մաս։ Այդպիսով նա ցանկանում է ցույց տալ, թե իբր դեռևս իր նախորդներն են հրաժարվել ինքնորոշման իրավունքից, ու դա իր ձեռքի գործը չէ։ Ըստ Փաշինյանի, դրա վկայությունն է այն, որ Մադրիդյան սկզբունքների ընդունման պարագայում Արցախի կարգավիճակի հարցը պետք է համաձայնեցվեր Ադրբեջանի հետ, իսկ դա նշանակում է, որ հայկական կողմն ընդունել է, թե Արցախն Ադրբեջանի մաս է։ Հանրության որոշ հատված, որն ընդհանրապես գաղափար չունի Արցախի շուրջ տեղի ունեցող գործընթացներից, կարող է հավատալ Փաշինյանի ասածներին, բայց փաստական առումով ավելի աբսուրդային բացատրություն թերևս դժվար էր գտնել։ Մասնագետներն արդեն ոչ մեկ անգամ անդրադարձել են այս հարցին:
Ի մասնավորի, իրավաբան Գևորգ Դանիել յանը գրում է. «Իրականում Արցախի կարգավիճակի առնչությամբ որևէ նախագծով Արցախը երբևէ չի ճանաչվել Ադրբեջանի կազմում: Այս համատեքստում բարդ կամ մեկնաբանության կարոտ խնդիր չկա: Խոսքը բացառապես վերաբերել է ստատուս քվոյին, որի պարագայում Արցախի կարգավիճակն առկախվել է մինչև փոխհամաձայնեցված ընթացակարգով ԻՆՔՆՈՐՈՇՄԱՆ ՀԱՆՐԱՔՎԵ ՆԱԽԱՁԵՌՆԵԼԸ, իսկ ստատուս քվոն պահպանելը, առանց որևէ պետության կազմում Արցախը ներառելով, թելադրված է եղել հենց 1991 թ. դեկտեմբերի 10-ի հանրաքվեի ուժով: Սա շատ լավ հասկացել են ադրբեջանցիները, ուստի մշտապես փորձել են մերժել այդ փաստաթղթերը: Արդեն քանիցս կրկնում եմ, որ տարածքային ամբողջականությունը ճանաչվել է բացառապես այս առանցքային վերապահումով»:
Հասկանալի է, որ Արցախի հարցը պետք էր փոխհամաձայնեցնել Ադրբեջանի հետ՝ հիմնախնդրի փոխզիջումային լուծման տարբերակ գտնելու համար մոտեցումից ելնելով։ Իսկ Մադրիդյան սկզբունքները պայմաններ էին ստեղծում դրա համար։ Եվ դրանց համապատասխան՝ ընդունելի էր երեք սկզբունք՝ «ուժի չկիրառում և ուժի կիրառման սպառնալիքի բացառում», «տարածքային ամբողջականություն» և «ինքնորոշման իրավունք»։ Այսինքն, Մադրիդյան սկզբունքներով հիմնահարցի համապարփակ լուծում էր նախատեսվում նշված երեք սկզբունքների հիման վրա, և այդ համատեքստում միջնորդները ևս ընդգծում էին ինքնորոշման իրավունքի իրացման կարևորությունը։ Նույնիսկ նախքան Արցախյան պատերազմը Փաշինյանը երբեք չի հայտարարել, թե Մադրիդյան սկզբունքները լիովին անընդունելի են, քանի որ դրանցով իբր Արցախը ճանաչվում է որպես Ադրբեջանի մաս։
Մյուս կողմից էլ, եթե նույնիսկ հիպոթետիկ ձևով ընդունենք, որ այդ սկզբունքներով Արցախը թողնվում էր Ադրբեջանի կազմում, ապա հարցն այն է, թե ինչո՞ւ Ադրբեջանն իսկույն չէր համաձայնում դրա շրջանակներում հիմնախնդրի լուծումը գտնելու հարցում։ Թերևս Մադրիդյան սկզբունքների շուրջ բանակցային էվոլ յուցիայի արդյունքում էր, որ Կազանում նախատեսվում էր ընդունել հակամարտության կարգավորումը նախանշող փաստաթուղթ, բայց վերջին պահին Ադրբեջանը տապալեց այն։ Պարզից էլ պարզ էր, որ Բաքուն վախեր ուներ Մադրիդյան սկզբունքներով նախատեսվող երկու հիմնական բաղադրիչների՝ «ուժի կամ ուժի սպառնալիքի չկիրառման» և «ինքնորոշման իրավունքի» հետ կապված, դրա համար էլ զարգացրեց Արցախյան հիմնախնդրի ռազմական լուծման տարբերակը։
Իսկ հիմա, ի տարբերություն Մադրիդյան սկզբունքների շուրջ ընթացող բանակցությունների, բանակցային սեղանին մնացել է միայն մեկ սկզբունք՝ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը։ Եվ Փաշինյանի կողմից նշաձող իջեցնելը հենց միայն այդ սկզբունքի շուրջ բանակցելու մասին էր։ Այլ հարց է, որ էժան մանիպուլ յացիաներով Փաշինյանը ցանկանում է մնալ ջրի երեսին։ Բայց, դե, մեծ հաշվով, ինչքան էլ հայտարարես, թե մածունը սև է, դրանից այն սև չի դառնա։ Եթե մեջը ցեխ չես լցրել:
ԱՐԹՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում