Արևմուտքի «կանաչ լույսն» ու ադրբեջանական նոր հավակնությունները. «Փաստ»
ПОЛИТИКА«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Արցախյան երկրորդ պատերազմի արդյունքում հիմք է դրվել տարածաշրջանում ուժային հավասարակշռության խախտման համար։ Արցախը բռնի հայաթափման է ենթարկվել, ու այդ տարածքի վրա հաստատվել է Ադրբեջանի լիակատար վերահսկողությունը, հիմա էլ ակտիվորեն խոսվում է այն մասին, որ Բաքուն ռազմական ագրեսիայի կարող է դիմել արդեն Հայաստանի դեմ: Նպատակն առաջին հերթին, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքն» է, որի միջոցով ուղիղ ցամաքային կապի ադյունքում Ադրբեջանը կկապվի Նախիջևանի ու Թուրքիայի հետ, ու պայմաններ կստեղծվեն պանթուրքական ծրագրերի իրականացման համար։ Պատահական չէ, որ դեռևս 2019 թվականին Բաքվում անցկացվող Թյուրքալեզու պետությունների համագործակցության խորհրդի 7-րդ համաժողովի ընթացքում Ալիևը հայտարարում էր. «Ինչպես գիտեք, Նախիջևանն առանձնացվել է Ադրբեջանի ցամաքային հատվածից:
Նրանց միջև ընկած է Զանգեզուրը՝ հնագույն ադրբեջանական տարածք: Զանգեզուրի հանձնումը Հայաստանին աշխարհագրորեն պառակտել է թյուրքական աշխարհը»: Այսինքն, Սյունիքին տիրանալու պլանները կազմվել են դեռևս 44օրյա պատերազմից առաջ։ Իսկ Արցախի հայաթափումից հետո տարբեր փորձագետներ մեծ են համարում հավանականությունը, որ Ադրբեջանը Հայաստանի դեմ բացահայտ ռազմական ագրեսիայի կարող է գնալ, ընդ որում՝ ոչ հեռու ապագայում։ Նույնիսկ ամերիկյան մամուլում տեղեկություններ տարածվեցին այն մասին, որ ԱՄՆ պետքարտուղար Բլինքենն օրենսդիրներին ասել է, թե Ադրբեջանն առաջիկա շաբաթների ընթացքում կարող է ներխուժել Հայաստան, չնայած Պետդեպարտամենտը հետո փորձեց հերքել այդ տեղեկությունը։ Մյուս կողմից էլ՝ պետք է հաշվի առնել, որ խոշոր արտաքին խաղացողներն ուղղակի կանաչ լույս վառեցին Արցախում Ադրբեջանի ցեղասպանական գործողությունների առաջ։
Ճիշտ է՝ Արևմուտքից Բաքվի գործողությունները դատապարտող որոշ հայտարարություններ հնչում են (օրինակ՝ Ավստրիայի խորհրդարանը անգամ ընդունեց Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի դեմ Ադրբեջանի կողմից իրականացված էթնիկ զտումը դատապարտող բանաձև), սակայն դրանց չեն հետևում Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցների գործնական քայլեր, ինչի արդյունքում Արևմուտքից փաստացի հույս են տալիս Ալիևին, որ ամեն անգամ կարող է անպատիժ գործել ու մի պատերազմական հանցագործությունից անցնել մյուսին։ Ավելին, Politico պարբերականը, հղում անելով իր աղբյուրներին, գրել էր, որ սեպտեմբերի 17-ին՝ մինչ Արցախի վրա Ադրբեջանի հարձակումը, ԱՄՆ-ի, Եվրամիության ու Ռուսաստանի բարձրաստիճան պաշտոնյաները Ստամբուլում Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի շուրջ գաղտնի բանակցություններ են վարել։ Այս հանդիպման մասին տեղեկությունը, ըստ էության, աշխարհաքաղաքական այս կենտրոններից ոչ մեկի կողմից չհերքվեց։ Ու հաշվի առնելով Արևմուտքի ու Ռուսաստանի միջև հարաբերությունների լարվածությունը՝ երեք ուժերի ներկայացուցիչների միջև հանդիպման փաստն ինքնին խոսուն է։
Սակայն այդ հանդիպումից երկու օր հետո Արցախի վրա Ադրբեջանի հարձակումը վկայում է այն մասին, որ Ալիևը վստահ է եղել, թե իր գործողությունները միջազգային դիմադրության չեն արժանանա, ԱՄՆ-ը, ԵՄ-ն ու Ռուսաստանը դեմ չեն լինի, դրա համար էլ գնացել է այդ քայլին։ Ուստի, Բաքուն այս անգամ էլ արդեն Հայաստանի դեմ ագրեսիա կարող է իրականացնել՝ այն հույսով, որ դա էլ կմարսի՝ ռազմական գործողությունների համար որպես հիմնավորում բերելով հազար ու մի «պատճառ»։ Իսկ Անկարայից ու Բաքվից հնչող այն հայտարարությունները, որ եթե Հայաստանը չհամաձայնի, ապա «Զանգեզուրի միջանցքը» կանցնի Իրանով, ուղղակի միջազգային հանրությանը մոլորեցնելու փորձ է։ Եթե Իրանով կարող է անցնել այդ ճանապարհը, ապա այդ երկրով էլ թող անցնի, ինչո՞ւ են Անկարան ու Բաքուն կոնկրետ միջանցք պահանջում Երևանից։
Իսկ եթե Հայաստանի դեմ նոր ագրեսիայի մտադրություն չկա, ապա ինչո՞ւ են Նախիջևանում և օկուպացված Արցախում այս օրերին ընթացող թուրքադրբեջանական համատեղ զորավարժություններում խաղարկվում նաև թշնամու տարածք ներթափանցում իրականացնելու սցենարներ։ Մյուս կողմից էլ՝ Թուրքիան ու Ադրբեջանը կարող են օգտվել այն հանգամանքից, որ իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունը կարող է տարածվել Մերձավոր Արևելքում և նոր խոշոր պատերազմի պատճառ դառնալ, որի մեջ կարող են ներգրավվել պրոիրանական ուժերը, ինչու չէ՝ նաև հենց Իրանը։
Պատահական չէ, որ մամուլում տեղեկություններ են հրապարակվում այն մասին, որ նույնիսկ պատերազմական վիճակի մեջ գտնվելով՝ Իսրայելը շարունակում է սպառազինություններ մատակարարել Ադրբեջանին, իսկ վերջինս էլ իր հերթին մեծ քանակությամբ նավթ է մատակարարում Իսրայելին, որի հարաբերությունները լարվել են իրեն նավթ մատակարարող արաբական երկրների հետ։ Նույնիսկ նշվում է, թե Բաքուն Մոսադին թույլ է տվել իր տարածքում ստեղծել կայան Իրանի ներսում գործողությունների անցկացման համար։ Իսկ երբ Իրանը ոչ անմիջականորեն և միայն իրեն հարող պրոքսի ուժերի միջոցով ներգրավվի Իսրայելի դեմ գործողություններին, ապա Բաքուն կարող է օգտվել Թեհրանի գերլարված իրավիճակից ու փորձ ձեռնարկել կտրել Իրան-Հայաստան ճանապարհը։ Ըստ երևույթին, Արևմուտքը Բաքվի դեմ շատ կոշտ քայլերի չի գնա, քանի որ Ադրբեջանը ոչ միայն էներգակիրներ է մատակարարում Եվրոպային, այլև համագործակցում է ԱՄՆ-ի առանցքային դաշնակից Իսրայելի հետ։
Թուրքիայի և Ադրբեջանի հիմնական խնդիրը Ֆրանսիայի հետ է, սակայն Փարիզը տարածաշրջանում մեծ ներգործության հնարավորություններ չունի։ Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանին, ապա Մոսկվան կարող է հույսեր ունենալ, որ կարող է խաղաղապահների միջոցով վերահսկել Ադրբեջանից Նախիջևան անցնող ուղին, սակայն Ռուսաստանը մտահոգվելու մեծ տեղ ունի։ Թուրք-ադրբեջանական տանդեմը Հայաստանի դեմ ագրեսիայի հարցում մեծ հաջողություններ գրանցելու դեպքում հաջորդ քայլով ուղղակի կարող է խնդիր դնել իր առաջ՝ դուրս մղել Ռուսաստանին մեր տարածաշրջանից, որի դիրքերն առանց այն էլ թուլացած են։
ԱՐԹՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում