Երևան, 29.Մարտ.2024,
00
:
00
1 $ = 0 ֏, 1 = 0 ֏, 1 = 0 ֏
ՀՐԱՏԱՊ


Կոմիտաս վարդապետի կյանքի մի քանի խնդրահարույց հարցերի վերաբերյալ

ՄՇԱԿՈՒՅԹ

Անցել է ահա այսքան տասնամյակ: Թվում է ամեն ինչ արդեն գիտենք և ամեն ինչ ասել ենք մեր սրբի մասին: Նրան հասկացել ենք, ընկալել ենք, նրա կերպարը մեր հոգևոր–մտավոր գիտակցության բարձր շերտերի մեջ ենք պահել:

Նրա անունով ազգային պետական երաժշտանոցն ենք կոչել: Մայրաքաղաքի կարևորագույն պողոտաներից մեկն է նրա անունը կրում: Տարբեր մշակութային խմբեր, հաստատություններ են կնքվել նրա անունով: Հազար ու մեկ անգամ խնկարկել ենք նրա հիշատակը: Նրան այլևս դարձրել ենք մեր ինքնության մասը: Իսկ շատերն անգամ` իրենց մարդկային տեսակի բաղկացուցիչը:

Բայց նոր միայն, հազիվհազ համարձակվում ենք մոտենալ նրա կյանքի որոշ հատվածներին ու որոշ հանգամանքներին: Ու թույլ խիզախությամբ փորձում ենք հետ տանել վարագույրը և տեսնել ոչ միայն սրբին ու ավելին իմանալ նրա կյանքի մասին, ըմբռնել նրա ճակատագիրը, այլ փորձում ենք առաջին հերթին տեսնել ինքներս մեզ, մեր ազգային նկարագրի լույսն ու ստվերը:

Ո՞րն է խնդիրը: Կան մի քանի հարցեր, որոնց պատասխանելու համար գուցե չի զորել մեր քաջությունը: Գուցե չի զորում նաև այսօր:

Կոմիտասն իրո՞ք հիվանդ էր այն հիվանդությամբ, որ պետք է իր կյանքի վերջին տասնամյակները անցկացներ հոգեբուժարանում` փակի տակ:

Կոմիտասը ժամանակին գումարներ էր հավաքում, որպեսզի Կոստանդնուպոլսում հիմներ կոնսերվատորիա: Այդ գումարները պահ էին տրվում ինչ–որ հաստատության, ինչ–որ մարդկանց: Այս մասին իր գրքում մանրամասն անդրադառնում է սփյուռքահայ հոգեբան Մելինե Գարագաշյանը «Կոմիտաս. հոգեբանական վերլուծություն» աշխատության մեջ: Նաև վարդապետի մյուս կենսագիրը` Խաչիկ Բադիկյանը:

Եղել են մարդիկ, ովքեր ցանկացել են այցելել հոգեբուժարանում փակված Կոմիտասին, բայց նրանց դա չի արտոնել «Կոմիտասի փրկության կոմիտեն»: Խնամակալ այս հանձնախմբի թույլտվությամբ էին միայն մարդիկ այցելում վարդապետին:
Ովքե՞ր են եղել նրանք, ովքեր չեն ստացել Կոմիտասին այցելելու թույլտվություն: Եվ ինչո՞ւ չեն ստացել: 

Այս հարցն էլ է այսօր Կոմիտասի կյանքն ու գործն ուսումնասիրողների համար դարձել խնդրահարույց:

Հոգեբան Մելինե Գարագաշյանը նշում է, որ Կոմիտասի հիվանդությունը դեպրեսիայի մի տեսակ էր, որը շատ մարդկանց մոտ կարող է նկատվել: Այնպես որ, այս ախտանիշով մարդը պարտադիր չէր, որ փակվեր հոգեբուժարանում ու մինչև կյանի վերջը մնար այնտեղ:

Ի դեպ, այս տարի առաջին անգամ, Կոմիտասի տուն–թանգարանում կազմակերպվեց փառատոն–գիտաժողով, որին հրավիրված էր նաև հոգեբույժ Փարիզի Վիլ–Ժուիֆ հոգեբուժարանից: Խնդիրը կրկին վարդապետի հիվանդությանն էր վերաբերվում: Ըստ երաժշտագետ Մհեր Նավոյանի՝ ֆրանսիացի մասնագետը փաստեց, որ մարդուն հոգեբուժական ախտորոշում կարելի է անել և դրական եզրակացության հանգել մի քանի հստակ ախտանշանների դեպքում: Բանն այն է, որ այդ հստակ ախտանշաններից և ոչ մեկն էլ չի գտնվել Կոմիտասի մոտ: Անշուշտ սա մեկ մասնագետի կարծիք է, կարող են լինել այլ բժիշկներ, որոնք հակառակ տեսակետը կպնդեն:

Կոմիտասին ոչ ոք փակի տակ չէր պահում. ցանկացած ժամանակ նա կարող էր թողնել այդ հաստատությունը և դուրս գալ` այսպես են նշում ուսումնասիրողները: Բայց` հարց. դուրս գար ո՞ւր գնար, որտե՞ղ ապրեր, ինչո՞վ ապրեր: Կոմիտասը կորցրել էր նաև իր սոցիալական ու հոգևոր հենարանը: Գուցե մեծ հայեցողը գիտակցաբա՞ր իրեն դրեց չորս պատերի մեջ, կողպեքի տակ: Նա ազգից ոչինչ չէր ուզում, չէր պահանջում ոչինչ:

Իսկ այդ ազգը պատրա՞ստ էր նրա համար ինչ–որ բան անել: Եվ ի՞նչ անել, ի՞նչ մեխանիզմով անել, ումո՞վ անել, ի վերջո, ի՞նչ կառույցով անել:

Եվ գիտե՞ք, որ հիվանդ Կոմիտասի կենսագրության մեջ կան մի քանի ամիսներ, երբ նա ապրել է պարզապես եկեղեցում: Պարտադրված դուրս է եկել հոգեբուժարանից ու, ապրելու տեղ չունենալով, մի քանի ամիս բնակվել է վանատան սենյակներից մեկում: 

Բայց այս հարցը երբ հնչեցվում է, ու ասում ենք, որ ազգը Կոմիտասի կողքին չի եղել, որովհետև հնարավոր չի եղել դա անել, գալիս է հաջորդ հարցադրումը. համենայնդեպս նա` ազգը, Անդրանիկի համար ինչ–որ բան արեց. Ամերիկայում բնակարան հատկացրին հերոսի համար, խանութ տվեցին, որպեսզի կյանքի վերջին տարիներին կնոջ հետ ապրի:

 Իսկ Կոմիտասի պարագայում ինչո՞ւ բոլորը մնացին լուռ ու անտարբեր: Ոչ ոք. և ո՛չ մի ազգային կառույց, ազգային և ո՛չ մի բարերար ձեռքը գրպանը չտարավ:
Նրա կարիքները հոգալու գործը մնաց «Կոմիտասի փրկության կոմիտեի» վրա: Այս մարդիկ` նրա խնամակալները, գումարներ էին հայթայթում տարբեր միջոցներով: Համերգներ էին կազմակերպում, ինչ–որ բան էին վաճառում, հանգանակություններ էին անում, որպեսզի վճարեն հոգեբուժարանի ծախսերը: 

Ասում են` անգամ փորձել են միջոցներ գտնել և հիվանդին տեղափոխել Վիեննա` բարձրակարգ կլինիկա: Սակայն չեն կարողացել: Նրանց հնարավորությունները ներել են ընդամենը, որպեսզի Կոմիտասին պահեն Փարիզի այդ հաստատությունում: Այսքանն են կարողացել անել այս մարդիկ:

Ի՞նչ եղան այն գումարները, որ Կոմիտասը հավաքում ու պահ էր տալիս Կոստանդնուպոլսում երաժշտանոց հիմնելու իր ծրագիրն իրականացնելու համար: Ոչ ոք չգիտի: Անհայտ է, թե դրանք ինչ եղան, ուր գնացին, ում հասան գուցե թե: Ո՞վ ուներ դրա հետ կապ: Կամ կապ կա՞ր այս ամենի և այն փաստի միջև, որ շրջանառվում է որոշ ուսումնասիրողների ու Կոմիտասի կենսագիրների կողմից, թե ամեն մարդու չէ, որ խնամակալներն արտոնել են այցելել ու հանդիպել նրան: Ոմանց առջև պարզապես արգելք է դրվել:

(Անշուշտ, այս հաստատությունը փակ հաստատություն էր, և բնականաբար, ամեն մարդ չէր կարող սրտի ուզածի չափով ու սրտի ուզածի դեպքում մտնել այնտեղ: Խոսքն այս մասին չէ բնավ):

Սրանք հարցեր են, որ տարիների հեռվից իրենց պատասխանն են պահանջում: Սակայն գուցե այդ պատասխաններն այդպես էլ չլինեն:

Բայց կարևորը պատասխանները չեն այլևս: Կարևորը հարցադրումն է: Իսկ հարցադրումն անհրաժեշտ է ապրողներիս համար: Դրանք ուղղված պետք է լինեն ամբողջ հայությանը, և յուրաքանչյուր հայի` առանձին վերցրած:

Մենք այս հարցերի ու հարցադրումների անդրադարձման մեջ պետք է տեսնենք մեզ: Ինչքան էլ մենք մեզ դուր չգանք, խուսափենք, անգամ խորշենք մեր վարքագծից ու մեր նկարագրից, պարտավոր ենք բաց աչքերով նայել իրականությանը և ասել` մենք սա՛ ենք, այսպիսի՛նն ենք: Ասենք` փոխվելու մտադրությամբ:

Մենք այս ընթացքը պետք է հաղթահարենք ներքին ցավով: Ցա՛վը պետք է ապրենք մեր թերի լինելու: Եվ այն մեզ ուժ կտա, որ կարողանանք հասնել կոմիտասավայել ապրելու ճանապարհի սկզբին: Երբ մերժում ես քո եսը, ու դառնում ես արդեն բոլորինը, ամբողջինը: 
Անշուշտ դա հեշտ չէ: Ի վերջո Արարիչը ոչ բոլորին է տվել նման կարողություն: Բայց պետք է փորձենք: Փորձենք` հայացքներիս ունենալով մեծ սրբի, սուրբ հիվանդի լուսե տեսիլքը:

Գոհար Սարդարյան

Քանի՞ մարդ է թունավորվել ՀայաստանումՄԱԿ-ի դատարանը Իսրայելին պարտավորեցրել է Գազա օգնություն հասցնելու միջոցներ ձեռնարկել Երկար ժամանակով լույս չի լինելու․ հասցեներԶելենսկին նշել է՝ ՌԴ խոշոր հարձակման ժամկետըՍարալանջից դեպի Տերյան փողոց տանող ճանապարհահատվածում օգնության հասած ավտոմեքենայում հրդեհ է բռնկվել Եկեք համախմբվենք մեր ջանքերում՝ պաշտպանելու Արցախի ժողովրդի շահերն ու իրավունքները․ Արտակ ԲեգլարյանՕդի ջերմաստիճանն աստիճանաբար կբարձրանա 8-10 աստիճանովՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարը բարձր պաշտոնի է նշանակել ադրբեջանցի դիվանագետին ՀՀ իշխանությունը ամեն կերպ մոռացության է տալիս Արցախն ու Արցախի հարցը. ՀՅԴ Բյուրոյի հայտարարությունը 4 զn՞հ և թթվածնի պակա՞ս. ի՞նչ է կատարվել «Աերոֆլոտ»-ի՝ Կրասնոյարսկ մեկնող չվերթումԴասարաններում կկրճատվի աշակերտների թիվը․ ԿԳՄՍ նախարար «Պետք է մեկտեղել ջանքերը Հայաստան-Սփյուռք միասնական օրակարգ ձևավորելու հարցում». կայացավ Արման Վարդանյանի և Ամրամ Պետրոսյանի հանդիպումը Ինձ մոտ ձևավորված կարծիք կա, որ վերջնակետն Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրն է. Նաիրի ՍարգսյանՏուգանքի 50 տոկոսը վճարելու դեպքում պարտավորությունը կհամարվի կատարված. ՆԳՆ ԱՄՆ բենզալցակայանում հզոր հրդեհ է բռնկվել (տեսանյութ)Խոշոր ավտովթար՝ Երևանում․ բախվել են «Nissan»-ն ու «Ford Transit»-ը. վարորդները հիվանդանոցում ենՎիճաբանություն և ծեծկռտուք՝ Երևանում․ կռվի մասնակիցների մեծ մասը անչափահասներ են․ կա վիրավոր 5,7 մագնիտուդով երկրաշարժ՝ ԱֆղանստանումՓաշինյանը խմբեր է գործուղում Տավուշի մարզ Բաքուն օկուպացված Ստեփանակերտի մարզամշակութային համալիրը ներկայացրել է որպես «գաղտնի ռազմական համալիր»Քաղբանտարկյալ Նարեկ Սամսոնյանի բաց նամակ-հարցումը Հայաստանում ԱՄՆ դեսպան Քրիստինա Քվինին Եվրոպական խորհրդի քաղաքական և անվտանգության հարցերով կոմիտեի անդամները կայցելեն Հայաստան «Կրոկուսի» վրա հարձակված ահաբեկիչները հոգեմետ նյութերի ազդեցության տակ են եղել Վթարային ջրանջատում Երևանի Մալաթիա Սեբաստիա վարչական շրջանում Պարզվել է 20-ամյա հղի կնոջ մահվան պատճառը. մեղադրանք է ներկայացվել բժշկական կենտրոնի երեք բժշկիԼարսը բաց է Telegram-ը գործիք է դառնում ահաբեկիչների ձեռքում. Պեսկով Փարիզը Բաքվում լրտեսական ցանց է ստեղծում․ Ադրբեջանի Պետական ​​անվտանգության ծառայություն Պեսկովը պատասխանել է Crocus-ում ահաբեկչության վերաբերյալ վարկածների մասին հարցին Ուկրաինան առաջնագծում այժմ լճացման վիճակում է և բացառապես պաշտպանվում է. Զելենսկու գրասենյակ Գազամատակարարման վթարային դադարեցում Գյումրի քաղաքում «Գոյ»-ը պատրաստ է գործունեություն ծավալել որպես անկախ թատրոն Հայաստանից թողել են «տրաֆարետը», որի տակ աշխատում է թուրքական շահերի սպասարկողը. Էդուարդ Շարմազանով Չեմ բացառում, որ այսօր հնչած հայտարարություններից հետո Արցախի պետական և քաղաքական գործիչների նկատմամբ կսկսվի հետապնդումների նոր ալիք. Սաղաթելյան Հրդեհ Խոտ գյուղում․ ի՞նչ է հայտնի Հայկ Մարությանն առաջիկայում կուսակցություն կհիմնի Գործող իշխանությունները գիտակցաբար ստանձնում են զիջողի, հանձնողի կերպարը. Մենուա ՍողոմոնյանՏաք օդային հոսանքներ են ներթափանցում Հայաստան Ինչու՞ են ՀՀ իշխանությունները փաստացի աջակցում ռազմական գործողությունների վերսկսմանը«Գագիկ Ծառուկյան» բարեգործական հիմնադրամի հովանու ներքո իրականացվել է 23-րդ «Արտավազդ» ամենամյա մրցանակաբաշխությունը . ՏոնոյանՉտրվե´լ թշնամական հերթական սադրանքին. «Հայաքվե» Crocus City Hall-ում ահաբեկչություն իրականացնողները եղել են թմրամիջոցների կամ հոգեմետ նյութերի ազդեցության տակ Երևանում երկու անձանց դանակահարած երիտասարդն է ձերբակալվել․ ի՞նչ է հայտնի Իտալիան կառուցում է լողացող հիբրիդային էլեկտրակայանՀետքա՞յլ՝ ԵՄ անդամության դիմումի հարցում «ՎԱԶ-21214»-ի 31-ամյա վարորդը մահացել է Գրիգոր Դանիելյանի որդուն հիվանդանոց են տեղափոխելՄեկ օրում հանրապետությունում արձանագրվել է 16 ՃՏՊ. 3 մարդ զոհվել է, 29-ը՝ վիրավորվել Արտառոց դեպք՝ Գեղարքունիքում․ հայրը կասկածվում է դստերը ծեծելու և սեռական հարաբերության փորձի համար Երբ ռուսական ռազմաբազան դուրս գա, Հայաստանը չի հետաքրքրի ոչ մեկին. Արշակ Կարապետյան