Թիթեռների և լույսի առասպելն ու վարկածները
ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆԹիթեռները թռչում են դեպի բոցը:
Իրականում այդպես չէ:
Հաճախ կարելի է ամռանը երեկոյան տեսնել, թե ինչպես են միջատները, հատկապես՝ թիթեռները, հավաքվում վառվող լամպի շուրջ: Նրանք անվերջ պտտվում են լամպի շուրջը, անգամ վառում թևերը, հետ թռչում լամպից, ապա կրկին մոտենում: Իրականում նրանք դեպի լույսի աղբյուրը, կրակը, բոցը չեն թռչում, այլ փորձում են շրջանցել այն: Գիտությունը նույնիսկ հիմա մինչև վերջ չգիտի, թե ինչու է այդպես: Կան մի քանի վարկածներ:
Ամենահավանական վարկածն այն է, որ սովորաբար միջատների տեսակների մի մասը բնական լույսի աղբյուրները (արև և լուսին) օգտագործում են տարածքում կողմնորոշվելու և թռիչքը հաշվարկելու համար, այսինքն՝ լույսի աղբյուրը նրանց համար փարոս է: Այս երևույթը կոչվում է ֆոտոտաքսիս: Լույսի բնական աղբյուրները շատ հեռու են երկրից և նրանց լույսի ճառագայթները պրակտիկորեն զուգահեռներ են երկրի նկատմամբ: Թիթեռը ուղիղ թռչելու համար որոշակի կայուն անկյուն է պահում այդ լույսի ճառագայթի և իր թռիչքի ուղղության միջև: Ցանկացած դեպքում նա դեպի լույսը չի թռչում, այլ թռչում է որոշակի ուղիղ գծով և այդ ուղղությունը նա կարող է փոխել, եթե փոխի իր պահած անկյունի մեծությունը: Իսկ արհեստական լույսի աղբյուրի լույսի ճառագայթները զուգահեռներ չեն, նրանք տարածվում են բոլոր ուղղություններով, և ահա թիթեռը, նկատելով ավելի վառ այդ լույսի աղբյուրը, այն է վերցնում որպես փարոս և նրա նկատմամբ անկյուն պահելու դեպքում ստացվում է, որ սկսում է թռչել ոչ թե ուղիղ, այլ լոգարիթմական (աղեղնաձև), արդյունքում նա մոտենում է լույսի աղբյուրին և սկսում անընդհատ նրա շուրջը շրջանաձև կամ պարույրաձև պտտվել՝ հաստատուն անկյունը պահելու համար:
Հետաքրքիր վարկած է նաև այն, որ ըստ ենթադրության, թիթեռները լույսի աղբյուրը համարում են «թունելի վերջը»: Իմաստն այն է, որ նրանք չեն սիրում փակ տարածքներ (փակ տարածքներում չկա ծաղկափոշի, անհնար է բազմանալ և հեշտ է կեր դառնալ սարդերին) : Այդ իսկ պատճառով գիշերը նրանց թվում է, թե գտնվում են փակ տարածքում և բնազդաբար բաց տարածք դուրս գալու համար սկսում են դեպի լույսը թռչել, քանի որ նրանց թվում է, թե դա բաց տարածքի ճանապարհն է՝ «թունելի վերջը»:
Մեկ այլ վարկածի հեղինակներ ենթադրում են, որ թիթեռները ենթարկվում են Մախի օպտիկական խաբկանքին: Լույսի սահուն անցումը մթին աչքի կողմից ընկալվում է որպես շերտեր: Այս խաբկանքի առաջացման պատճառը աչքի ցանցաթաղանթի լատերալ արգելակումն է և կոչվում է Մախի օպտիկական խաբկանք: Ենթադրվում է, որ թիթեռը փնտրում է ամենամութ տեղը՝ թաքնվելու համար, իսկ այդ տեղը լամպի շուրջն է, այն ավելի մուգ տեղը, որտեղ և նա շրջաններ է գծում:
Մեր որոշ հայրենակիցներ ևս ենթակա են Մախի օպտիկական խաբկանքին: Իհարկե, նրանք իրավունք ունեն ընտրելու՝ սևը, թե ավելի բաց գույնը՝ կարմիրը, բայց այդ ընտրությունը էական տարբերություն չի տալիս: Միջատների նման նրանք ևս փորձում են վառվող, փայլփլուն լույսերը օգտագործել որպես փարոս և գնում են այնտեղ (ըստ առաջին վարկածի), նրանց թվում է, թե դա իրենց վիճակի համար «լույս է թունելի վերջում» (ըստ հաջորդ վարկածի), իսկ ստացվում է , որ պտույտներ գծող գնդիկը ընդամենը խաբկանք է ստեղծում (ըստ վերջին վարկածի): Արդյունքում նրանք ստիպված են լինում խաղատանը պտտախաղ (рулетка) խաղալու փոխարեն մեն մենակ խաղալ ռուսական պտտախաղ (русская рулетка):
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Past.am-ը