«Այ, որ տանը նստեիք, գիրք կարդայիք, կիմանայիք», թե ով է իրականում էլեկտրական լամպի գյուտարարը
ԼԱՅՖՄենք գիտենք, որ...
Շիկացման (էլեկտրական) լամպը հայտնագործել է հանրահայտ ամերիկացի գյուտարար Թոմաս Էդիսոնը:
Իրականում դա ճշմարտության միայն մի մասն է:
Էլեկտրական լամպի հայտնագործման պատմության մեջ Էդիսոնից բացի ավանդ ունեն նաև բազմաթիվ այլ գյուտարարներ: Սա եղել է աստիճանական գործընթաց, ժամանակի ընթացքում կատարվել են հայտնագործություններ, որոնցից օգտվելով էլ Էդիսոնը հանրագումարի է բերել՝ ստեղծելով էլեկտրական լամպը և սկսել դրա արդյունաբերական արտադրությունը:
Շիկացման լամպը էլեկտրական լույսի աղբյուր է՝ դժվարահալ մետաղից (սովորաբար՝ վոլֆրամից) թելիկի կամ պարույրի ձևով պատրաստված ճառագայթիչով, որն էլեկտրական հոսանքով շիկանում է և լուսավորում: Մարդիկ էլեկտրական հոսանքի հայտնագործումից հետո մտածել են շրջապատը լուսավորելու մասին:
Շիկացման լամպ ստանալու առաջին փորձերը կատարվել են 1840 թվականին անգլիացի աստղագետ Դե Լա Ռյուի կողմից: Նա վաակուումում ստացավ պլատինե պարույրով լամպ, բայց չշարունակեց հետազոտությունները: 1841 թվականին առաջին արտոնագիրը ստացավ իռլանդացի Ֆրեդերիկ Դե Մոլլենը՝ նույն Ռյուի մեթոդով աշխատող շիկացման լամպի համար: 1844 թվականին ամերիկացի Ջոն Ստարը արտոնագիր է ստացել ածխե թելով լամպի համար: 1854 թվականին «ժամանակակից» լամպ է հայտնագործել գերմանացի Հենրիխ Գյոբելը վակուումային անոթում բամբուկե թելի օգնությամբ, սա առաջին պրակտիկ օգտագործման լամպն էր: 1860 թվականին արտոնագիր է ստացել անգլիացի Ժոզեֆ Սուոնը վակուումում ածխե թելով լամպի համար: Հետագայում 1878 թվականին նա արտոնագիր ստացավ ածխե թելով լամպի համար, որը գտնվում էր թույլ թթվածնային միջավայրում, որը թույլ էր տալիս ստանալ պայծառ լույս: Սուոնին երբեմն համարում են շիկացման լամպի գյուտի համահեղինակ: 1874 թվականին ռուս ինժեներ Ալեքսանդր Լադիգինը արտոնագիր է ստացել վակուումում ածխե թելով լամպի համար: 1875 թվականին Դիդրիքսոնը կատարելագործեց Լադիգինի լամպը՝ լավացնելով վակուում ստանալու գործընթացը և օգտագործելով մի քանի ածխաթելեր:
Թոմաս Էդիսոնը դեռևս 1870–ականների կեսերից էր զբաղվում շիկացման լամպ ստեղծելու ուղղությամբ: Նա շիկացման թելի համար տարբեր նյութեր էր օգտագործում, այդ նպատակով կատարվել են ավելի քան 1500 փորձեր տարբեր նյութերով և մինչև 6000 փորձեր տարբեր բույսերի կարբոնիզացիայի միջոցով շիկացման թել ստանալու ուղղությամբ: 1879 թվականին Էդիսոնը արտոնագիր է ստացել պլատինե թելով լամպի, իսկ 1880–ին ածխե թելովի համար: Նրա ստեղծած լամպերի կյանքի տևողությունը արդեն հասնում էր 40 ժամի, և նա, հիմնելով Edison Electric Light ընկերությունը, որը մի քանի տարի անց վերանվանվեց Edison General Electric–ի, սկսում է շիկացման լամպեր արտադրել: 1990 թվականին Լոդիգինը սկսեց շիկացման թելի համար օգտագործել դժվարահալ մետաղներ՝ վոլֆրամ, մոլիբդեն և տանտալ: 1906 թվականին նա իր ստեղծած վոլֆրամե պարույրով լամպի արտոնագիրը տվեց General Electric ընկերությանը, որը լամպեր էր արտադրում: 1909 թվականին ամերիկացի Իրվինգ Լենգմյուրը արտադրության մեջ մտցրեց լամպեր՝ լցված իներտ գազերով, մասնավորապես արգոնով: 1910 թվականին Ուիլ յամ Կուլիջը կատարելագործեց վոլֆրամե թելի արտադրությունը , որի հետևանքով վոլֆրամը դուրս մղեց մնացած նյութերին լամպերի արտադրությունից:
Էդիսոնին կարելի է համարել ինչպես մեծ գյուտարար, այնպես էլ մեծ գործարար: Պատկերացրեք՝ նա ստեղծում է մի ընկերություն, որը արտադրում է այն, ինչը ոչ մեկին պետք չէ: Միաժամանակ սկսում է արտադրել գեներատորներ, լարեր և այն ամենը, ինչ պետք է էլեկտրական լուսավորության համար, ու աստիճանաբար հասնում նրան, որ շիկացման լամպը արդեն պահանջված լինի: Ընդ որում, սկզբի 4 տարին նրա ձեռնարկությունը վնասով էր աշխատում: Սկզբից 110 ցենտ ինքնարժեքով լամպը նա վաճառում էր 40 ցենտով, աստիճանաբար արտադրանքի ինքնարժեքը իջնում էր, իսկ վաճառքի ծավալները՝ ավելանում, և այդպիսով մի քանի տարի անց, երբ լամպի ինքնարժեքը հավասարվեց 22 ցենտի, իսկ վաճառքը կազմեց մեկ միլիոն հատ, մեկ տարում ծածկվեցին բոլոր ծախսերը:
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Past.am-ը: