Հույսներդ խաշի վրա մի դրեք, բայց խաշից էլ մի հրաժարվեք

ԼԱՅՖ 10 Հոկտեմբեր, 2018 9:12

Մենք գիտենք, որ...

Կոտրվածքների դեպքում հայկական ավանդական խաշ ուտելն օգնում է, որ ոսկորը շուտ կպչի: Եվ ընդհանրապես, խաշն օգնում է ոսկորների ամրացմանը:

Իրականում այդպես չէ:

Խաշը ոչ մի կերպ չի ազդում ոսկրերի վիճակի վրա, և դրա օգտակարության վերաբերյալ պնդումները գիտական ոչ մի հիմք չունեն: Խաշը հայկական խոհանոցի հնագույն տաք ապուրներից է։ Ի սկզբանե այն եղել է աղքատների սնունդ, անասունը պահած աղքատ գյուղացին միսը վաճառել է հարուստներին, իսկ իր ընտանիքին մնացել են ոտքերը, գլուխը և փորոտիքը. այդպես էլ առաջացել է այս ուտեստը: Հետագայում խաշ ուտելը դարձել է յուրօրինակ արարողություն, քանի որ հավաքվել են բարեկամներով, ընկերներով, հարևաններով։

Խաշի պատրաստման մեջ օգտագործվում են տավարի ոտքեր (կարելի է նաև խոզի, ոչխարի կամ նույնիսկ հավի) և փորոտիք։ Հիմնականում խաշ եփելու նախապատրաստական արարողությունը սկսում են երեկոյան, որպեսզի առավոտ վաղ այն մատուցվի։ Խաշն ավանդաբար ուտում են տարվա ցուրտ եղանակին՝ ուշ աշնանը, վաղ գարնանը և ձմռանը, վաղ առավոտյան մինչև նախաճաշը կամ դրա փոխարեն։ Ուտեստի հետ մատուցվում է մանրացրած սխտոր, աղ, կտրատած բողկ, թթու, հանքային ջուր, օղի ։ Խաշը ուտում են լավաշով: Հայաստանի որոշ շրջաններում այն ուտում են ձեռքերով՝ նախապես նրա մեջ բրդելով չոր լավաշ։ Պնակը ծածկում են լավաշով և ուտելու ընթացքում բացելով փոքրիկ անկյուն, լավաշի կտորով հանում են կերակուրը։

Ոսկրերի համար խաշի օգտակարության համոզմունքը ի հայտ է եկել հին ժամանակներում, երբ մարդիկ մտածում էին, որ, օրինակ, խոզի լ յարդն օգտակար է մարդու լ յարդի համար, ուղեղը` ուղեղի, և հետևաբար ոսկրերից ապուրը ոսկրերի համար է օգտակար: Իրականում խաշը, որն առաջանում է ոսկրերը եռացնելուց, բոլորովին չի մարսվում մարդու օրգանիզմի կողմից, որովհետև մարդու օրգանիզմում (ի տարբերություն կենդանիների, որոնք կարող են նաև ոսկորներ ուտել) ուղղակի չկան այնպիսի ֆերմենտներ, որոնք կարողանային մարսել այն: Մեր օրգանիզմը չի մարսում նաև կաշին և ջլերը, որից կազմված է լինում «խաշի միսը»: Ինքը` խաշը, եթե այն ուտեն առանց լավաշի և յուղի, կալորիականություն և սննդային արժեք չունի և արագ դուրս է բերվում օրգանիզմից, որովհետև աղիները չեն կարողանում այն մարսել կամ յուրացնել: Երևի զգացած կլինեք, թե խաշ ուտելուց որոշ ժամանակ անց ինչպես եք քաղց զգում:

Իրականում ոսկորների կոտրվածքների դեպքում սննդակարգը խիստ կարևոր է, քանի որ օրգանիզմը պետք է ստանա այն անհրաժեշտ «շինարարական նյութերը», որոնք անհրաժեշտ են, որ կոտրվածքը շուտ լավանա: Առաջնահերթ կարևոր է, որ հիվանդը ստանա լիարժեք սպիտակուցային սնունդ: Հավանաբար սրանով էլ է բացատրվում համոզմունքը, որ խաշը համարվել է օգտակար ոսկրերի համար, քանի որ խաշը լինում է կաթնագույն, այսինքն՝ իբր «սպիտակուցներով լիքը», ինչը սխալ է: Ամենաշատ սպիտակուցներ պարունակող մթերքներն են միսը, ձուկը, թռչնամիսը: Երկրորդ կարևոր նյութը, որ պետք է ստանա օրգանիզմը, կալցիումն է, որի պարունակությունը շատ է ինչպես կաթնամթերքում, այնպես էլ կանաչեղենում: Իհարկե, կարևոր է նաև վիտամիններով և միկրոէլեմենտներով հարուստ սնունդը: Ի դեպ, կոտրվածքների ժամանակ խորհուրդ չի տրվում օգտագործել քաղցր և ճարպոտ սնունդ, քանի որ սրանք դանդաղեցնում են օրգանիզմին անհրաժեշտ կալցիումի ներծծումը աղիներում: Բացի այդ, պետք է սահմանափակել սուրճի, շոկոլադի, թեյի և ալկոհոլի օգտագործումը: Իսկ ահա գազավորված քաղցր ըմպելիքը ոչ միայն արգելակում է կալցիումի ներծծումը, այլև լվանում է այն աղիներից: Հետևաբար, այն ընդհանրապես պետք է բացառել հիվանդի սննդակարգից:

Խաշն ինքնըստինքյան որպես կերակուր իրենից ոչ մի բան չի էլ ներկայացնում, բայց այստեղ ավելի կարևոր և հաճելի է խաշ ուտելու արարողությունը: Ընդ որում, այդ արարողությունը ունի օրենքներ, որոնք տարբեր վայրերում տարբեր են: Օրինակ՝ ոմանց համոզմամբ, սեղանին նստած կին չպետք է լինի, պետք է խմվի միայն օղի, գդալ չպետք է օգտագործվի, վերջում ձեռքերը պետք է լվանալ գազավորված հանքային ջրով կամ... օղիով, խաշը այնպես պետք է բրդել, որ գդալը ցցված մնա և այլն: Իսկ իրականում խաշի արարողության ամբողջ իմաստը առավոտ վաղ ընկերների, բարեկամների և հարևանների հետ կենդանի շփվելն է, մանավանդ, եթե կանայք չկան...