Մայրիշխանություն. ի՞նչ է այն և ինչո՞ւ էին տղամարդիկ «ազատ թռչուն»
ԼԱՅՖՄենք գիտենք, որ...
Քարե դարում տարածված է եղել մայրիշխանությունը, ինչը նշանակում է, որ ցեղի առաջնորդները եղել են կանայք, և նրանք են որոշել ամեն ինչ:
Իրականում այնքան էլ այդպես չէ:
Մայրիշխանությունը կամ գինեկոկրատիան, որպես հասկացություն, իրոք հնում եղել է, բայց դա չի նշանակում, որ կանայք են եղել առաջնորդներ և հարցեր որոշողներ: Ընդամենը սերնդի հաջորդականությունը այն ժամանակ որոշվել է մայրական գծով և ունեցվածքն էլ ժառանգվել է այդկերպ:
Մայրիշխանության՝ որպես պետական կառավարման ձևի վարկածը առաջացել է 18– րդ դարում մի շարք հետազոտողների կողմից (Լիֆատո, Բախոֆեն, Մորգան և այլն): Ըստ վարկածի, ենթադրվում էր, որ քարե դարում հավաքչությունից հողագործության անցնելու վաղ շրջանում աճել է կնոջ դերը, քանի որ սովորաբար կանայք զբաղվել են հավաքչությամբ, իսկ տղամարդիկ՝ որսորդությամբ: Հողագործության զարգացումը բարձրացրել է կնոջ դերը, քանի որ սկզբնական շրջանում հողագործությամբ զբաղվում էին առանց գործիքների, և դա ծանր աշխատանք չէր: Հետագայում հողագործության առավել զարգացումը ստիպել է դրանով զբաղվել տղամարդկանց, որը և իջեցրել է կնոջ դերը: Միևնույն ժամանակ այդ ժամանակաշրջանին վերագրվող բնակատեղերի և գերեզմանների հնէաբանական պեղումները պարզել են, որ կանանց գերեզմանները ավելի ճոխ են, առկա են զարդեր և գործիքներ: Այդ ժամանակաշրջանին վերաբերող համարյա բոլոր փղոսկրյա մանրաքանդակները կանանց են պատկերում և ոչ թե տղամարդկանց. սա ևս հաստատում է մայրիշխանության վարկածը:
Ներկայումս գիտնականները այն կարծիքին են, որ մայրիշխանությունը չի եղել կառավարման ձև, այն ուղղակի կանանց համար նախատեսել է որոշակի առավելություններ. օրինակ, ինչպես նշեցինք, սերնդի հաջորդականությունը և ժառանգությունը որոշվել է մայրական գծով: Իսկ ցեղի կառավարումը իրականացրել են ցեղի առողջ և ուժեղ տղամարդիկ, որոնք էլ որոշել են, թե որտեղ բնակատեղի դնեն, ինչպես և ինչ կենդանի որսան և այլն: Հարցն այն է, որ այն ժամանակ չի եղել ընտանիք՝ կազմված տղամարդուց և կնոջից: Եղել է կա՛մ խմբակային ամուսնություն (ցեղի բոլոր տղամարդիկ կարող էին ամուսնական կապ ունենալ ցեղի բոլոր կանանց հետ), կա՛մ հյուրային ամուսնություն (ցեղի մի տղամարդը որոշակի ժամանակով ամուսնական կապի մեջ է ցեղի մի կնոջ հետ՝ նույնիսկ երեխա ծնվելու դեպքում առանց նրան պահելու պարտավորությունների), կա՛մ էլ պոլիգամիկ ամուսնություն (բազմակնություն՝ մեկ տղամարդը ամուսնացած է մի քանի կանանց հետ, և բազմայրություն՝ մեկ կինը ամուսնացած է մի քանի տղամարդկանց հետ): Փաստորեն այն ժամանակ անհնար էր որոշել, թե ով է երեխայի հայրը, այսինքն՝ սերնդի հաջորդականությունը որոշվում էր մայրական գծով (հրեաների մոտ ևս ներկայումս այդպես է), երեխան մեծանում է և գիտի միայն, թե ով է իր մայրը. նա ներկայանալիս տալիս էր իր և մոր անունները, որ իրեն ճանաչեն, ու պարզ է, որ նա մոր արձանիկը կքանդակեր, իսկ մահվան դեպքում էլ շքեղ հուղարկավորություն կկազմակերպեր: Միևնույն ժամանակ ունեցվածքին տիրապետում էր միայն կինը, տղամարդը ազատ թռչուն էր, նա սերունդ չուներ, որ նրան ունեցվածք ժառանգի, մահից հետո նրա ունեցվածքը մնում էր ցեղին և իմաստ չուներ այն կուտակել: Միևնույն ժամանակ կրոնական հավատալիքների զարգացմանը զուգընթաց տրամաբանորեն առաջին աստվածները պետք է լինեին կնոջ տեսքով: Եվ այդպես էլ եղել է տարբեր ժողովուրդների մոտ՝ գերագույն աստվածը եղել է Մայր–աստվածը:
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Past.am-ը