ՀՀ-ի գործարար միջավայրի հետ կապված գույներն ավելորդ խտացնելն արդարացի չէ. Վարտան Սիրմակեսն ու Սևակ Արծրունին՝ հայրենադարձության և իրենց նախաձեռնության մասին
ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆՇվեյցարահայ գործարար, «Franck Muller» ժամագործական ընկերության սեփականատեր Վարտան Սիրմակեսը և «Եռանավ» ՍՊԸ-ի հիմնադիր տնօրեն Սևակ Արծրունին դեռևս մայիս ամսից հայտարարել են «Կառուցի՛ր Հայաստան» լայնամասշտաբ հայրենադարձության ծրագրի մասին:
Ըստ նրանց՝ հայրենադարձությունը «Կառուցի՛ր Հայաստան»-ի միակ նպատակը չէ: Հիմնադրամի բիզնես ծրագրերն առաջին հերթին պիտի նպաստեն ՀՀ արդյունաբերության զարգացմանն ու ռազմավարական տարաբնակեցմանը՝ համախմբելով հայության ժողովրդագրական, ֆինանսական ու «ուղեղային» հայրենադարձության պոտենցիալը:
Tert.am-ը զրուցել է նրանց երկուսի հետ: Սևակ Արծրունին ներկայացրել է, թե ինչ փուլում է նախաձեռնությունը, ինչպես են պատկերացնում դրա լիարժեք իրականացումը, Հայաստանի իշխանությունների հետ նրանց հնարավոր համագործակցության մասին իրենց պատկերացումները, իսկ Վարտան Սիրմակեսը, բազմազբաղ լինելու պատճառով, պատասխանել է միայն մեկ՝ մշտապես քննարկվող, Սփյուռքի՝ մայր հայրենիքի նկատմամբ «վստահության պակասին» վերաբերող հարցին:
-Պարո՛ն Արծրունի, հուլիսին հայտարարվեց «Կառուցի՛ր Հայաստան» լայնամասշտաբ հայրենադարձության ծրագրի մասին: Տասնյակից ավելի սփյուռքահայ գործարարներ որոշել են ստեղծել հարթակ, որը պետք է ապահովի հայրենադարձությունը խթանող լայնածավալ ներդրումների հոսք դեպի Հայաստան, ստեղծի սոցիալ-տնտեսական նպաստավոր միջավայր, որը համապատասխան ենթակառուցվածքների հիման վրա ի վիճակի կլինի ընդունել հայրենադարձության ինքնահոս ալիքը: Կցանկանայի իմանալ՝ ի՞նչ փուլում է հիմա նախաձեռնությունը:
- Նախաձեռնության հեղինակներն ի սկզբանե հայտարարեցին, որ պատրաստվում են իրականացնել մասշտաբով, տարողությամբ ու բովանդակությամբ հսկայածավալ մի նախագիծ, որի պաշտոնական մեկնարկի մասին վկայող համաժողովը կկայանա 2019-ի գարնանը Ֆրանսիայում:
Նման նախագծի ու, առհասարակ, նախաձեռնության ճակատագիրը կախված է նախապատրաստական աշխատանքների հարցում մեր դրսևորած կարգապահությունից: Այս հանգրվանում ամենաէականը կառուցվածքային ու կոնցեպտուալ մոտեցումները լուրջ հիմքերի վրա դնելն ու ծանրակշիռ ծրագիր մշակելն է: Իրատեսական այդ հայեցակարգերի պատրաստման ու մշակման գործում պետք է լինենք հետևողական, առաջարկվող գաղափարներն էլ պետք է լինեն կիրառելի՝ հաշվի առնելով մասնագիտական շուկայի նրբություններն ու փոփոխությունները:
Վարդան Սիրմակեսն ու ես՝ որպես համահիմնադիրներ, ստեղծել ենք «Կառուցի՛ր Հայաստան» հիմնադրամը: Այն այս տարվա մայիսից մեկ տասնյակ մասնագետի հանձնարարել-պատվիրել է՝ կատարել համապատասխան հետազոտություններ ու տալ փորձագիտական եզրակացություն, որի վրա էլ կհիմնվի մեր նախագիծը:
Հայրենադարձությունը, կուզեի շեշտել, «Կառուցի՛ր Հայաստան»-ի միակ նպատակը չէ: Հիմնադրամի բիզնես ծրագրերն առաջին հերթին պիտի նպաստեն ՀՀ արդյունաբերության զարգացմանն ու ռազմավարական տարաբնակեցմանը՝ իհարկե, համախմբելով հայության ժողովրդագրական, ֆինանսական ու «ուղեղային» հայրենադարձության պոտենցիալը: Այդ ծրագիրը՝ հիմնված մասնագիտական հետազոտությունների ու փորձագիտական եզրակացությունների վրա, պատրաստ կլինի մինչև տարեվերջ, և այն կդառնա գործարարների փարիզյան համաժողովի համար լավագույն բիզնես նախագիծը:
-Պարո՛ն Արծրունի, բավականին բուռն արձագանքի արժանացավ պարոն Վարդան Սիրմակեսի հայտարարությունն այն մասին, որ նախաձեռնության շրջանակներում Հայաստանում պետք է ապահովվեն 100 միլիոն դոլարի չափ ներդրումներ: Պարոն Սիրմակեսը նաև հույս էր հայտնել, որ այդ ներդրումները հետագայում կավելանան: Կարո՞ղ ենք արդեն խոսել ներդրումների ծավալի մասին. որքա՞ն է հավաքվել, ե՞րբ և ո՞ր ոլորտներում կտեսնենք 100 միլիոն դոլարի ներդրում Հայաստանում:
-Լավ կլիներ, որ բոլորս այդպես մտածեինք՝ պարոն Սիրմակեսի նման: Սա մարդասիրական ծրագիր չէ, այլ համազգային բիզնես ծրագիր: Որպես արհեստավարժ գործարար՝ պրն Սիրմակեսը հարցը դնում է հետևյալ կերպ՝ որքա՞ն գումար է պետք նախագծի մեկնարկի համար. 100 միլիոն դոլար, որը կտրամադրվի, եթե «Կառուցի՛ր Հայաստան» նախագիծն ունենա իր առաքելությանը համաչափ մեկնարկ և կայանա:
«Կառուցի՛ր Հայաստան»-ը համահայկական բիզնես-ներդրումների շարժում է, որը կստեղծի մասնագիտական և փորձագիտական know how-ներով հագեցած նախագիծ, բազմաշերտ ուղղություններով պատրաստված բիզնես ծրագիր, որի ընդհանուր նպատակը Հայաստանում արդյունաբերական ավանների հիմնումն է, որոնք կկառուցվեն կայուն կանաչ թաղամասերում: Այստեղ կարող են ապրել ՀՀ և Սփյուռքի լավագույն մասնագետները: Այնուհետև բազմաթիվ բիզնես պլաններից կազմված ծրագիրը կներկայացվի հայ և օտար գործարարներին, որոնք, ըստ ծրագրերի շահութաբերության, ներդրումների անվտանգության, կսկսեն ֆինանսավորել կամ ստանձնել այդ բիզնես նախագծերը:
-Պարո՛ն Արծրունի, ի՞նչ արձագանքներ կան Սփյուռքից ընդհանրապես. հայրենիք վերադառնալ ցանկացողներ շա՞տ կան, ի՞նչ ծավալի հայրենադարձության եք սպասում և որտեղի՞ց հատկապես: Հայտնի փաստ է, որ Սփյուռքը միատարր չէ, այստեղ տարբեր մշակույթներ կրող, տարբեր լեզուների տիրապետող և կենցաղ ունեցող մարդիկ են: Ինչպե՞ս եք փորձելու կանխել այդ տարբերությունների բախումը, հակասությունների հնարավոր առաջացումը: Ունե՞ք այդ մասին մտորումներ:
- Հայրենադարձությունը կարելի է հաջողել, տեմպերն էլ մեծացնել, եթե այդ խնդրին նայենք Սփյուռքի հայության սոցիալ-տնտեսական տրամադրությունների և ակնկալիքների դիտանկյունից: Հայրենադարձության մեծ հոսք կունենանք, եթե Հայաստանում ստեղծենք տնտեսական էմիգրացիայի պայմաններ: Եթե սփյուռքահայը հասկանա, որ Հայաստանում կապրի ավելի բարեկեցիկ, ավելի երջանիկ, քան օտարության մեջ, կհայրենադարձվի: Իսկ դրա նախադրյալները ՀՀ-ում կան:
Սփյուռքահայության մեծամասնությունը բարոյապես հակված է ապրել Հայաստանում, եթե ունենա իր մասնագիտությանը համապատասխան աշխատանք, անվտանգ ու հարմարավետ բնակավայր: Սա այն է, ինչ դուրս է լոզունգներից ու քարոզչությունից: Աշխարհում տնտեսական, անվտանգության, կյանքի որակազրկման, աշխատաշուկայի, գործազրկության ճգնաժամ է: Եթե հաջողենք Հայաստանում ստեղծել կյանքի և տնտեսության բարելավված պայմաններ, ապա ցանկացած հայ կցանկանա հայրենադարձվել և այստեղ իրականություն դարձնել իր և իր ընտանիքի երազանքը:
Իսկ մշակութային, լեզվական, էթիկայի հարցում տարբերությունները կհարստացնեն մեր պոտենցիալը: ՀՀ-ն ազգային պետություն է, գրեթե մոնոէթնիկ, իսկ հայության՝ տարբեր մշակույթների, արժեքների, փորձի ու բազմաշերտ լինելու փաստը միայն կօգնի զարգացնել մեր տնտեսությունը, մասնավորապես՝ տուրիզմը:
-Պարո՛ն Արծրունի, ՀՀ նոր իշխանություններն անընդհատ հայտարարում էին հայրենադարձության կարևորության մասին և շեշտադրում էին, որ այլևս Սփյուռքից ակնկալում են ոչ թե նյութական, այլ մտավոր ռեսուրսների ներդրում: Արդեն կես տարի է անցել հեղափոխությունից, նկատու՞մ եք հայտարարություններից զատ, գործնական քայլեր՝ Սփյուռքի ներուժն օգտագործելու հարցում: Հայրենադարձություն կազմակերպելու համար, այն էլ լայնամասշտաբ, ակնկալվում է, որ պետք է գործի դրվեն պետական բոլոր ինստիտուտները, օրենսդրական դաշտը բարեփոխվի:
- ՀՀ նոր իշխանություններն ստեղծել են հայրենադարձության բարենպաստ մթնոլորտ, և մենք դա ողջունում ու խիստ կարևորում ենք: Գործարարը, մանավանդ՝ օտարերկրյա ներդրողը, երկրի իշխանությունից ու պետությունից ակնկալում է երեք բան՝ գործակցելու պատրաստակամություն, քաղաքական կայունություն, անվտանգություն և գործող, բարենպաստ օրենսդրական դաշտ:
Հեղափոխությունից հետո մենք զգացել ենք համագործակցելու պատրաստակամություն: Դեկտեմբերի ընտրություններից հետո, համոզված ենք, մեր երկիրը կմտնի քաղաքական կայունության ժամանակաշրջան: Կարևորում եմ հատկապես գործող և բարենպաստ օրենսդրական դաշտի ձևավորման հարցը, որը կապահովի տնտեսական ներդրումների անվտանգությունն ու շահութաբերությունը:
Մենք պատրաստվում ենք պետական շրջանակների հետ քննարկել մեր ակնկալած բարեփոխումների և արտոնությունների փաթեթը: Արդյունաբերական կայուն և կանաչ ավաններում իրականացվելու են շինարարական լայնամասշտաբ աշխատանքներ, իսկ ցանկացած շինարարական նախագիծ առաջին հերթին պետք է հավանություն ստանա գործող իշխանությունների կողմից:
Ամեն քայլափոխի մեր ծրագրերը հանդիպելու են պետական գերատեսչությունների միջամտությանը, այսինքն՝ մենք այդ գերատեսչությունների աջակցության կարիքն ենք ունենալու: Քաղաքաշինական, կադաստրային, հարկային և բազմաթիվ այլ ուղղություններով նոր իշխանությունները մտցնում են կարգուկանոն, և բնականաբար անիշխանականության և օրենքի չգործելու պայմաններում ներդրողը հաջողության չի հասնի: Միևնույն ժամանակ, հարկավոր է, որ նոր իշխանությունները հավասարակշռված մոտեցում ցուցաբերեն հիմնադրվող նախագծերի իրականացման հարցում: Մենք հայրենադարձությունը և երկրի հզորացումը տեսնում ենք բացառապես տնտեսական զարգացման պայմաններում: Իսկ այդ դեպքում իշխանությունը պետք է դառնա մեր առաջին գործընկերը, վերջապես մեր ծրագրերի շահութաբերությունից և նրա կողմից ստեղծվող միջոցների հզոր շրջանառությունից էլ կստեղծվեն պետության հզորացման նախապայմանները:
Եթե նոր իշխանությունները, թեկուզ հանուն երկրի սոցիալ-տնտեսական դաշտի կանոնակարգման, ամեն քայլափոխի դժվարություններ, արգելքներ և բարդություններ ստեղծեն, ապա ներդրողներն ու գործարար շրջանակները կհիասթափվեն: Հուսանք՝ նոր իշխանությունները դեկտեմբերի ընտրություններից հետո կկարողանան լինել շրջահայաց, ինքնավստահ և ձերբազատված անցյալի բարդույթներից: Հարկավոր է նայել ապագային և ստեղծել թռիչքաձև զարգացման պայմաններ, իսկ նման պայմաններ կստեղծվեն, եթե լինի գործարար-իշխանավոր համագործակցության ներդաշնակություն:
Իշխանությունը գործարարին պետք է դիտարկի այնպես, ինչպես դիտարկում է սահմանապահ զինվորին, այսպես ասած՝ «փայփայի» նրա կողմից ներդրվող ֆինանսական և մասնագիտական միջոցները, իսկ գործարարը պետության մեջ պետք է տեսնի իր անվտանգությունն ու կայունությունը ապահովող գործընկերոջ:
Համոզված եմ, որ հետագա ամիսներին մենք կկարողանանք «Կառուցի՛ր Հայաստանի» և նոր իշխանությունների միջև ձևավորել վստահության և գործընկերության նման դաշտ:
-Պարո՛ն Սիրմակես, շատ է խոսվել Հայաստանի և Սփյուռքի միջև առկա խնդիրների, մասնավորապես՝ միմյանց նկատմամբ վստահության բացակայության կամ պակասի մասին: Երկար տարիներ են՝ Հայաստանում ակտիվ ներդրումներով զբաղվող սփյուռքահայ գործարար եք, կուզեինք Ձեզնից լսել կարծիք՝ ինչպե՞ս ամբողջությամբ վերականգնել վստահությունը:
- Այս չակերտավոր անվստահության հարցը չափազանց շատ է ծեծվում: Եթե գործարարն իսկապես ուզում է ներդրում անել և արդյունքի հասնել, ապա պիտի այդ գործին տեր կանգնի: Տեր կանգնել՝ նշանակում է կա՛մ անմիջապես լինել գործի գլխին, կա՛մ ստեղծել համապատասխան կորպորատիվ կառավարման մեխանիզմ: Մի՛ մտածեք, թե այս տեսակ խնդիրներ միայն Հայաստանին են բնորոշ: Այսօր Փարիզից Մարսել կամ Ժնևից Լոզան ներդրումն էլ դժվար է կառավարել: Օտար ազգերի մեջ բիզնեսում նույնիսկ եղբայրը եղբոր նկատմամբ պիտի ուշադիր լինի: Այդ պատճառով Հայաստանի գործարար միջավայրի հետ կապված գույներն ավելորդ խտացնելն արդարացի չեմ համարում: