Ընդդիմության իրական և ֆորմալ ուժը. փոխխոսնակության «փորացավ»
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆՎերջին շրջանում ակնհայտորեն պասիվ ներքաղաքական քննարկումների ֆոնին հատկապես աչքի է զարնում նորընտիր Ազգային ժողովում երրորդ փոխխոսնակի ընտրության հարցը: Ըստ ԱԺ կանոնակարգ օրենքի, երրորդ փոխխոսնակը պարտադիր պետք է ներկայացնի ընդդիմությանը: Միաժամանակ, սակայն, որպես ընդդիմություն նոր ԱԺ-ում հանդես են գալիս թե՛ «Լուսավոր Հայաստանը», թե՛ ԲՀԿ-ն: Նախորդ գումարումների Ազգային ժողովներում երրորդ փոխխոսնակի պաշտոնը սովորաբար եղել է այն ընդդիմադիր ուժինը, որն ամենաշատ ձայներն է հավաքած եղել: Միաժամանակ այդ պաշտոնի հարցը լուծվել է ԱԺ-ում քվեարկության միջոցով, այսինքն, այն հանգամանքը, որ ամենաշատ ձայներ հավաքած ընդդիմադիր ուժը պետք է ստանա երրորդ փոխխոսնակի մանդատը, սոսկ տեսական է:
Կարծես թե իշխող ուժը ևս հավատարիմ է մնում այս տրամաբանությանը և հավակնում է երրորդ փոխխոսնակի դերում տեսնել ԲՀԿ-ի թեկնածուին: Տեսնել ասելով՝ նկատի է առնվում ԲՀԿ առաջադրած թեկնածուի օգտին քվեարկելը: Այս հանգամանքը էական անհանգստություն է առաջացրել «Լուսավոր Հայաստան» կուսակցության մոտ: Վերջիններս, շարունակելով հետընտրական շրջանում սկսված մարտավարությունը, համառորեն պայքարում են թիվ մեկ ընդդիմության տեղի համար: Այդ դեպքում այդ մարտավարությունը կանգ է առել փոխխոսնակի հարցի շուրջ: Մի դեպքում նրանք հորդորում ու միաժամանակ խնդրում են իշխող կուսակցությանը՝ իրենց թեկնածուին աջակցել փոխխոսնակի տեղի ընտրության համար, մեկ այլ դեպքում էլ առաջարկում են, որպեսզի իշխանությունը փոխխոսնակի իր երկու տեղերից մեկը զիջի ընդդիմությանը ՝ այդպիսով առաջարկելով ոչ-ոքի՝ իրենց ու ԲՀԿ-ի միջև:
Փոխխոսնակության շուրջ տեղի ունեցող այս քննարկումները ուղեկցվում են նոր խորհրդարանում և նոր քաղաքական իրավիճակում ընդդիմության դերակատարության վերաիմաստավորման մասին հիմնավորումներով: Զուգահեռ հասարակական քննարկումներում կարծիքներ են հնչում, որ իշխանությունները պարտավոր են դասեր քաղել անցյալի սխալներից, և օրինակ, փորձեն հնարավորինս շատ լծակներ տալ ընդդիմությանը:
Այն հանգամանքը, որ ստեղծված քաղաքական դիսբալանսի իրավիճակում Հայաստանը կարիք ունի ընդդիմության և հակակշռող ուժի, աներկբա է: Աներկբա է նաև, որ նախորդ իշխանությունները այդ դիսբալանսը թոթափելու որևէ քայլ չէին անում: Բայց միաժամանակ հարկ է նշել, որ քաղաքականության մեջ հակակշիռների հարցը չի լուծվում բացառապես ֆորմալ դրսևորումներով: Ասել է թե, եթե ԼՀԿ-ն կամ ԲՀԿ-ն, կամ տեսականորեն ցանկացած ուժ հավակնում է լինել հակակշիռ քաղաքական սուբյեկտ, ապա փոխխոսնակությամբ չէ, որ պետք է այդ հակակշիռը ձևավորվի:
Իհարկե, լավ կլինի, որ քաղաքական համակարգի բովանդակային և ֆորմալ մասերը ներդաշնակվեն ու իսկապես հակակշիռ ներկայացնող ուժերը, այդ ուժերի ու իշխող ուժերի միջև հարաբերակցությունը ներդաշնակ կերպով արտացոլվեն պետական գործառույթների, հատկապես խորհրդարանի գործառույթների բաշխման ժամանակ: Սակայն իրավիճակի իրական գնահատականը հուշում է, որ ո՛չ ԼՀԿ-ն, ո՛չ ԲՀԿ-ն և ո՛չ էլ որևէ այլ քաղաքական միավոր այս պահին չունեն այնպիսի բովանդակային ուժ, որպեսզի դրան հարիր մանդատներ պահանջեն: Իհարկե, չի բացառվում, որ ինչ-որ մանդատներ իշխանությունն ամեն դեպքում կզիջի՝ կանոնակարգ օրենքից ելնելով կամ, այսպես ասած, դեմոկրատական պատկերը չխաթարելու համար: Բայց դա որևէ կերպ չի նշանակի, թե ընդդիմադիր ուժերը դարձան հակակշիռ:
Այս իմաստով շատ կարևոր է արձանագրել, որ քաղաքականության ֆորմալ կողմն ինչքան էլ կարևոր, բայց միաժամանակ առաջնային չէ ուժերի բալանսը վերականգնելու և հակակշիռներով հագեցած քաղաքական դաշտ ունենալու համար: Կլինի ԼՀԿ-ն, ԲՀԿ-ն, թե մեկ այլ ուժ, օրինակ՝ խորհրդարանից դուրս, քաղաքական հակակշիռ, ընդհանրապես քաղաքական կշիռ ձեռք բերելու միակ ճանապարհը իսկապես բովանդակային, խորքային քաղաքական ասելիք ու անելիք ունենալն է, ոչ թե ֆորմալություններն ու դրանց դիմած դրվող «ծիտիկները»: Հետևաբար առնվազն այս պահին փոխխոսնակության մասին քննարկումները ոչ այլ ինչ են, քան միջկուսակցական դիվիդենտներ շահելու և բովանդակային դատարկությունը ֆորմալություններով քողարկելու փորձեր: