Էյնշտեյն. հանճարեղ գիտնականն ու «ծույլիկ» աշակերտի ֆենոմենը
ԼԱՅՖՄենք գիտենք, որ...
Ալբերտ Էյնշտեյնը իբր դպրոցում լավ չի սովորել և շատ առարկաներից ստացել է ցածր, անգամ «անբավարար» գնահատականներ:
Իրականում այդպես չէ:
Կարելի է ուղղակի նայել Էյնշտեյնի ավարտական վկայականը, որը նա ստացել է 1896 թվականին 17 տարեկան հասակում՝ Առաուի (Շվեյցարիա) դպրոցում: Այն ժամանակ օգտագործվում էր գնահատման 6 բալային համակարգ: Ըստ վկայականի, նա այսպիսի ավարտական գնահատականներ է ունեցել. երկրաչափություն–6, գերմաներեն–5, ֆրանսերեն–3, անգլերեն–0, իտալերեն–5. պատմություն–6, աշխարհագրություն–4, մաթեմատիկա–6, ֆիզիկա–6, քիմիա–5, աստվածաբանություն–5, նկարչություն–4 և այլն: Ինչպես տեսնում ենք, Էյնշտեյնը փայլուն գիտելիքներ է ունեցել ճշգրիտ գիտություններից, բայց և այլ առարկաներից էլ չի կաղացել: Փաստացի նա պրոբլեմներ է ունեցել լեզուներ սովորելու հարցում, մասնավորապես ամենացածր բալը՝ 3, առկա է ֆրանսերենից, իսկ անգլերենը ընդհանրապես չի կարողացել հանձնել: Ալբերտ Էյնշտեյնը նախնական կրթությունը ստացել է Մյունխենում՝ տեղի կաթոլիկ գիմնազիայում։ 12 տարեկան հասակում նա ամբողջությամբ տրվել է կրոնին, սակայն շուտով գիտահանրամատչելի գրականություն ընթերցելով՝ դարձել է ազատամիտ և թերահավատորեն վերաբերվել կրոնական հեղինակություններին: Գիմնազիայում նա չէր փայլում գիտելիքներով (բացառություն էին մաթեմատիկան և լատիներենը)։ Աշակերտների կողմից նյութի մեխանիկական սերտման արմատացած համակարգը (որն, ըստ նրա, վնասում էր ուսուցմանը և ստեղծագործական մտքին), ինչպես նաև ուսուցիչների իշխող վերաբերմունքն աշակերտների նկատմամբ Էյնշտեյնին տհաճ էին, այդ իսկ պատճառով նա հաճախ էր վիճում ուսուցիչների հետ։ Արդեն 6–րդ դասարանում Ալբերտը լուրջ կոնֆլիկտներ ուներ որոշ ուսուցիչների հետ, քանի որ անընդհատ պահանջում էր ապացուցել կրոնի դոգմաները: Չմոռանանք, որ գիմնազիան կաթոլիկ էր, և աշակերտի նման պահվածք հազվադեպ էր հանդիպում: Այսպիսով, Էյնշտեյնը իրականում վատ աշակերտ էր միայն վարքով: Այդպես էլ չստանալով հասունության վկայական՝ 1895 թվականին նա մեկնում է Պավիա տեղափոխված իր ընտանիքի մոտ: Էյնշտեյնին խորհուրդ են տալիս դիմել Արաուի (Շվեյցարիա) դպրոցի ավարտական դասարան, որպեսզի վկայական ստանա և փորձի ընդունվել Ցյուրիխի տեխնիկական բարձրագույն դպրոց, որը և նա կատարում է։ «Երկուսներ ստացող» Էյնշտեյնի մասին մոլորության ի հայտ գալու մեջ ոչ պակաս դերակատարում է ունեցել նաև նրա առաջին կենսագիրներից մեկը, որը չի իմացել, որ շվեյցարական 6 բալային գնահատման համակարգը տարբեր է գերմանական 6 բալային գնահատման համակարգից: Բանն այն է, որ Գերմանիայում լավագույն գնահատականը 1–ն է, իսկ վատագույնը 6–ը, իսկ Շվեյցարիայում՝ հակառակը, որի արդյունքում տպավորություն է ստացվել, որ Էյնշտեյնը առարկաների մեծ մասից «անբավարար» է ստացել:
Ի դեպ, այնպես չէ, որ Ցյուրիխի տեխնիկական բարձրագույն դպրոցում Ալբերտ Էյնշտեյնը գերազանցիկ էր: Այստեղ էլ էր նա բացակայում դասերից , սովորում միայն այն, ինչն իրեն դուր էր գալիս: Ընդհանրապես, Էյնշտեյնը հրեշտակ չէր, օրինակ, նա հրաժարվել է գերմանական քաղաքացիությունից մի պարզ պատճառով՝ որպեսզի չծառայի բանակում: Այնուամենայնիվ, նա տաղանդ էր: Նրա առաջին գիտական հոդվածը լույս է տեսել 16 տարեկան հասակում և կոչվում էր «Եթերի վիճակը մագնիսական դաշտում»:
Կամո Խաչիկյան