Ինքնանպատակ օպտիմալացում
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ
Փետրվարի 1-ին ԵՊՀ 450 աշխատակից ծանուցվել է, որ մարտի 31-ից ազատվում է աշխատանքից: Միաժամանակ կրճատվել կամ օպտիմալացվել են մի շարք փորձագիտական, վերլուծական բնույթի կառույցներ, որոնք մասամբ կամ ամբողջովին ֆինանսավորվում էին պետբյուջեից: Զուգահեռ էլ օդում դեռևս կախված է կառավարության կազմի կառուցվածքային փոփոխությունների հարցը: Ընդհանուր առմամբ, սակայն, պարզ է, որ նոր իշխանությունները գնում են համապարփակ և ընդլայնված օպտիմալացման:
Թե իշխանափոխությունից առաջ, թե իշխանափոխությունից հետո, և թե նախընտրական շրջանում պետական ապարատի ուռճացված լինելու խնդիրն ու այդ խնդիրը օպտիմալացման եղանակով լուծելու տարբերակը անընդհատ քննարկվել է: Ավելին ՝ օպտիմալացման թեման նոր չէ, նախորդ կառավարությունում ևս այն զբաղեցնում էր առանցքային տեղ, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով, ենթադրվում է, որ հասարակության դժգոհությունը չհարուցելու, այդ օպտիմալացումը լայն ծավալներ չկրեց: Ներկայիս իշխանությունները, ունենալով աննախադեպ հանրային վստահություն, չունեն հասարակական դժգոհության վախ և խորքային օպտիմալացման գնալու որոշում ամեն դեպքում կայացրել են:
Օպտիմալացումը, սակայն, ինքնանպատակ լինել չի կարող: Այսինքն, ինքն իրենով այն ընդամենը գործիք է, միջոց: Ըստ այդմ առավել կարևոր է հասկանալ, թե ինչ նպատակի է ծառայելու այդ միջոցը: Այն, որ պետական ապարատը ոռւճացված է եղել, ավելին ՝ պետբյուջեից սնվել են բազմաթիվ կառույցներ, կենտրոններ, որոնք մեղմ ասած արդյունավետ չեն եղել, տեսանելի փաստ է: Այդ ուռճացվածության հիմնական պատճառն այն էր, որ չկարողանալով մի կողմից ստեղծել արդյունավետ մասնավոր սեկտոր, մյուս կողմից ունենալով լեգիտիմության խնդիրներ, իշխանությունը ստեղծում կամ ֆինանսավորում էր ահռելի քանակով աշխատատեղեր, որպեսզի մի կողմից լուծի բնակչության մի հատվածի սոցիալական խնդիրները, մյուս կողմից իրեն պաշտպանի որոշակի քանակի մարդկանց լոյալությամբ:
Նոր իշխանությունը, բնական է, որ այդ լոյալության խնդիրը չունի, որովհետև չունի լեգիտիմության դեֆիցիտ: Միաժամանակ ունի պետական համակարգի արդյունավետության բարձրացման խնդիր, որովհետև խոստացել է թռիչքաձև զարգացում: Այս իմաստով ընթացիկ օպտիմալացման գաղափարը միանգամայն ընդունելի է: Սակայն ընդունելի լինելով որպես միջոց, ամեն դեպքում հարցեր են ծագում նպատակի շուրջ, որը ձևակերպված չէ:
Մի կողմ թողնենք խնդրի տնտեսական կողմը, հատկապես այն հանգամանքը, որ աշխատանքից զրկվող մարդիկ բեռ են դառնալու հենց կառավարության համար, հատկապես, երբ տնտեսության ու մասնավոր սեկտորում դրական շարժ նկատելի չէ: Առավել կարևոր է խնդրի քաղաքական կողմը: Վերցնենք նույն մշակույթի նախարարությունը: Առանց մշակույթի նախարարության հնարավոր է ապրել, բազմաթիվ զարգացած երկրներ չունեն մշակույթի նախարարություն, բայց ունեն մշակութային հստակ քաղաքականություն: Հարց է ծագում ՝ մշակույթի նախարարությունը կրճատելով կամ միացնելով այլ նախարարության, ենթադրյալ խնայվող ռեսուրսներն ինչպե՞ս են նպաստելու մշակութային նոր քաղաքականության մշակմանը: Կամ մեկ այլ օրինակ ՝ կրճատվում են մի շարք լաբորատորիաներ, հետազոտական կենտրոններ, ոչ միայն ԵՊՀ-ում, այլև պետությանը կից այլ փորձագիտական կենտրոններում: Կրկին հարց ՝ խնայվող ռեսուրսները ինչպե՞ս են նպաստելու մի կողմից կրթական քաղաքականության թարմացմանը, մեկ այլ կողմից պետությանն այդքան անհրաժեշտ վերլուծական, հումանիտար մտքի դպրոցների, կամ ուղեղային կենտրոնների ստեղծմանը: Կա՞ ընդհանրապես նախատեսված նման սցենար, թե ոչ:
Նմանատիպ օրինակները բազմաթիվ են ու դրանց թվարկումը կարելի է երկար շարունակել: Բայց հիմնական խնդիրը ոչ այնքան կոնկրետ է, որքան ընդհանրական ու մեթոդաբանական: Ո՞րն է օպտիմալացման նպատակը, որտե՞ղ է այն ձևակերպված: Իշխանությունն, իհարկե, ճիշտ է ախտորոշել խնդիրը ՝ իսկապես կան պետական բյուջեից սնվող բազմաթիվ անարդյունավետ կառույցներ: Բայց արդյո՞ք ճիշտ է բուժման մեթոդը, որն առավելապես հիշեցնում է գլխացավը գիլյոտինով բուժելու մասին հայտնի ասույթը: Քանի դեռ այս հարցի պատասխանը տրված չէ, օպտիմալացումը շարունակվելու է դիտվել որպես ինքնանպատակ ու բնականաբար ծնելու է որոշակի սոցիալական դժգոհություն: