Իսկական «ոդիսական». ո՞վ է եղել Հոմերոսը և եղե՞լ է արդյոք ընդհանրապես
ՀԱՆՐԱՀԱՅՏ ՄՈԼՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՄենք գիտենք, որ...
Հոմերոսը հին հունական պոետ է, և նրա գրչին են պատկանում համաշխարհային գրականության այնպիսի գլուխգործոցներ, ինչպիսին են «Իլիականը» և «Ոդիսականը»:
Իրականում ամեն ինչ այնքան էլ միանշանակ չէ:
Ավելի շուտ, կարելի է ասել՝ անհայտ է՝ արդյոք գոյություն ունեցե՞լ է Հոմերոս անունով կույր պոետ և, եթե գոյություն ունեցել է, արդյոք «Իլիականը» և «Ոդիսականը» պատկանո՞ւմ են նրա գրչին: Համարվում է, որ Հոմերոսը հին հույն էպոսագիր բանաստեղծ է, ըստ ավանդության՝ կույր թափառական երգիչ։ Հոմերոսի գրչին է վերագրվում անտիկ գրականության առաջին և ամենանշանավոր հուշարձանների՝ էպիկական պոեմների ստեղծումը։ «Իլիականը» պատմում է «Տրոյական պատերազմի», իսկ «Ոդիսականը»՝ Իթակեի արքա Ոդիսևսի՝ Տրոյայի անկումից հետո հայրենի երկիր վերադառնալու մասին։ Հոմերոսի կյանքի մասին բազմաթիվ պատմություններ են տարածված եղել հնագույն ժամանակաշրջանում։ Ամենատարածվածն այն է, որ նա եղել է կույր երգիչ և ապրել է Հոնիայում, որը գտնվում է Անատոլիայի կենտրոնական մասում՝ ներկայիս Թուրքիայի տարածքում։ Ժամանակակից գիտնականները դրանք լեգենդներ են համարում։ Հնում 7 քաղաք՝ Սմիրնա, Քիոս, Կոլոֆոն, Սալամիս, Հռոդոս, Արգոս, Աթենք, վիճարկում էին նրա ծննդավայր լինելու պատիվը: Այսինքն, անհայտ է նրա ծննդավայրը: Հոմերոսի ապրելու ժամանակահատվածը ժամանակակից գիտությունը թվագրում է մ.թ.ա. 8–րդ դարին։
Հերոդոտոսի խոսքերով, Հոմերոսը ապրել է իրենից 400 տարի առաջ, ինչն էլ մատնանշում է մ.թ.ա. 850 թվականը։ Անհայտ մի պատմիչ իր աշխատությունում նշել է, որ Հոմերոսն ապրել է Քսերքսեից 22 տարի առաջ. սա էլ մատնանշում է մ.թ.ա. 1102 թվականը։ Այլ հին պատմական աղբյուրներում գրված է, որ Հոմերոսն ապրել է Տրոյական պատերազմի ժամանակ։ Այսինքն, անհայտ է նաև նրա ապրելու ժամանակաշրջանը: Ավանդաբար Հոմերոսը նկարագրվում է որպես կույր։ Ամենայն հավանականությամբ, այս տեսակետը կապ չունի իրականության հետ, այլ իրենից ներկայացնում է անտիկ կենսագրության պոետացում։ «Հոմերոս» բառը նշանակում է «չի տեսնում»։ Քանի որ շատ հայտնի լեգենդար մարգարեներ ու երգիչներ կույր են եղել (օրինակ՝ Թիրեսիասը), ըստ հին տրամաբանության, մարգարեական և բանաստեղծական շնորհք ունեցող Հոմերոսը պետք է նաև կույր լիներ: Բացի այդ, «Ոդիսականում» երգիչ Դեմոդոկոսը կույր է ծնվում, որը նույնպես կարող է ընկալվել որպես ապացույց, որ արհեստածին Հոմերոսը պետք է կույր լիներ։ Հոմերոսական բարբառը ճշգրիտ տեղեկություններ չի տալիս Հոմերոսի ցեղային պատկանելիության մասին, քանի որ այն հին հունարենում իոնական և էոլիական բարբառների խառնուրդ է։ Անհայտ է նաև Հոմերոսի վախճանման վայրը: Միայն հույն հեղինակ Հերոդոտոսն է գրում, որ նա վախճանվել է Կիկլադյան կղզիների Իոս կղզում։ Ասենք, որ Հոմերոսի ոչ մի նկար կամ քանդակ չկա, և չկա տեղեկություն նրա արտաքինի մասին, միայն նշվում է, որ նա թափառական երգիչ է եղել: Ժամանակակից գիտության մեջ գոյություն ունի, այսպես կոչված, «Հոմերոսյան հարցը»: Գիտնականները շարունակում են վիճել, թե ում կողմից, երբ, որտեղ և ինչ պայմաններում են ստեղծվել «Իլիականը» և «Ոդիսականը»։ Ընդհանուր առմամբ, ժամանակակից գիտական կարծիքները բաժանվում են երկու խմբի։ Մի մասը կարծում է, որ «Իլիականը» (որոշ տվյալների համաձայն՝ նաև «Ոդիսականը») մի հանճարեղ գրողի ձեռքի գործ է։ Մյուսները գտնում են, որ այդ ստեղծագործությունները բազմաթիվ գրողների աշխատանքի արդյունք են, և որ «Հոմերոսը» ընդամենը նրանց հավաքական անվանումն է: Կարծիքներ կան նաև, որ պոեմները երկու տարբեր մարդիկ են գրել: Բազմաթիվ հետազոտողներ կարծում են, որ պոեմները սկզբնապես սերնդեսերունդ փոխանցվել են բանավոր կերպով։
«Հոմերոսյան հարցը» այնքան է քննարկվել, որ գործին անգամ կանայք են խառնվել: Մի շարք գիտնականների կարծիքով, «Իլիականի» հեղինակը կին է եղել, քանի որ պոեմում շատ մանրամասն պատմվում է ընտանեկան կենցաղի մասին: Իսկ նման կերպ կարող է գրել միայն կինը: Որպես ապացույց բերվում է մեր թվարկությունից առաջ 12–րդ դարում ապրած մի կնոջ՝ Ֆանտասիային, որը հիշատակվում է որպես Տրոյական պատերազմի և Ոդիսևսի արկածների պատմիչ:
Կամո Խաչիկյան