Պատմության դասեր. Պապ թագավորից մինչև Փաշինյան
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆՊապ թագավորի մասին Նիկոլ Փաշինյանի հիշատակումները Ազգային ժողովում կառավարության ծրագրի, այնուհետ էլ հանգստյան օրերին իր գրքի քննարկման ժամանակ, բավական ակտիվ քննարկումներ են հարուցել: Քննարկումներում հիմնական առանցքը Պապ թագավորի և Նիկոլ Փաշինյանի կերպարների համեմատությունն է: Տարբեր դիտանկյուններից համեմատության փորձերն, իհարկե, հաճախ անցնում են իրատեսության սահմանները, հաճախ դառնում պարզապես այն կամ այն կողմի քարոզչական հերթական տեխնոլոգիայի համար պարարտ նյութ:
Մեծ հաշվով, սակայն, կարևորն այստեղ այլ բան է: Խոսելով Պապ թագավորի մասին՝ Նիկոլ Փաշինյանն ակամայից դաշտ է բացում պատմական դասերի շուրջ քննարկման համար: Մի բան, որի պակասը մեր կյանքում կա: Պատմությունն, իհարկե, այս կամ այն կերպ մեր կյանքում ներկա է, սակայն, ցավոք, միայն դրա հերոսական, վիպական, էպիկական հատվածը, առավել ևս՝ գեղարվեստական հատվածի գերակշռումը: Պատմությունը, որպես անցյալի քաղաքականության մասին գիտություն, Հայաստանում զարգացած չէ ո՛չ գիտական իմաստով, ո՛չ հասարակական ընկալումների:
Այս իմաստով կենսական է ոչ թե այս կամ այն գործչին պատմական դեմքերի հետ անխտրական չափորոշիչներով համեմատելը, այլ իսկապես հասկանալը, թե մեր պատմությունից մեզ ինչ դասեր են մնում: Ընդ որում, այդ դասերը միշտ չէ, որ դրական են, ու միշտ չէ, որ միանշանակ են: Նույնն, օրինակ, Պապ թագավորի դեպքում, որի կերպարը գեղարվեստականացվել է ու պատմական հիշողությունները նրա մասին շատ հաճախ հենց գեղարվեստական գրականության վրա են հիմնված: Կարո՞ղ ենք մենք, որպես հասարակություն, և կարո՞ղ է արդյոք հաաստանյան պատմագիտությունը կոնկրետ այս ու ընդհանրապես մյուս բոլոր դեպքերում զատել չոր պատմական–քաղաքականը վիպականից:
Այս իմաստով Փաշինյանի կողմից հարուցված թեման իսկապես հետաքրքրաշարժ է: Հուսանք՝ այն չի մնա բացառապես քաղաքական հռետորաբանության և դրա բացառապես քարոզչական ընկալման տիրույթում, և ի վերջո դաշտ կբացի պատմությունը ռացիոնալ տեսանկյունից վերանայելու համար: