«Հավանաբար դեռ բավական ժամանակ երկար փողերի ինստիտուտ չենք կարողանա ձևավորել»
ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑԵրկար տարիների ընթացքում երկրում ստեղծված բարոյատնտեսահոգեբանական իրավիճակից ելնելով՝ շատ– շատերը բավարարվել են միայն այս կամ այն ընկերությունում աշխատանք գտնելով: Քաջ իմանալով, որ եթե վերևներում քեռի, մորաքույր կամ խնամի–բարեկամ չունես, ապա, մեծ հաշվով, բիզնես հաջողություն էլ չես կարող ունենալ:
Հիմա պայմանները փոխվել են, և ինչպես իշխանություններն են վստահեցնում, այլևս պետք չէ նման խնամիաբարեկամական կապեր, «ախպերներ», կամ «լավ ախպոր լավ ընկեր» փնտրել վերևներում ինչ–որ ուղղությամբ ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնելու համար: Իշխանությունների խոսքով, հիմա ընդամենը ցանկություն է պետք, գումար և մտքում ծնված ցանկացած բիզնես հնարավոր կլինի առանց խոչընդոտների հիմնել ու զարգացնել:
Կարճ ասած, եթե առաջին վտանգն արդեն կարելի է չեզոքացված համարել, ապա երկրորդ գործոնը՝ գումարի բացակայությունը, չեզոքացնել հնարավոր չէ: Եթե տնտեսած գումար կա, ապա գործ դնելու դեպքում կուտակած գումարը որոշ առումով ռիսկի տակ է դրվելու, իսկ եթե գումար չկա, ապա այն կարող է բանկը տալ: Բայց եթե առաջինի դեպքում չհաջողելիս վտանգի տակ են հայտնվելու սեփական միջոցները, ապա երկրորդի դեպքում պատկերն էլ ավելի դաժան հետևանքներ կարող է ունենալ:
Նման մեկնարկային պայմաններ ունենալով, մարդկանց հորդորում են բիզնես հիմնել ու սեփական եկամուտի աղբյուրը ստեղծել:
Այստեղ միտք է ծագում, թե այս ճանապարհն անվտանգ և առանց կորուստների անցնելու համար արդյո՞ք պետությունը չպետք է խրախուսման մեխանիզմներ մշակի սկսնակ բիզնեսների համար: Եվ որպես խրախուսման մեխանիզմ, օրինակ, երկար փողերի ինստիտուտ ձևավորի, որի շնորհիվ հնարավոր կլինի տնտեսության մեջ եղած կոտրված ու ժանգոտված թափանիվներն ինչ–որ ձևով նորից աշխատեցնել:
Տնտեսագիտության դոկտոր Վարդան Բոստանջյանը «Փաստի» հետ զրույցում նշեց, որ երկար փողերի ինստիտուտ ձևավորելը պետության առաջնային գործառույթներից մեկը պիտի լինի: Եվ պետք չէ թյուր պատկերացում ունենալ, թե հանկարծ որևէ տեղից կարող են ֆինանսական ռեսուրսներ ներհոսել երկիր և դրանք երկար փողեր կոչվել:
«Երկար փողեր ունենալու համար նախ հարկավոր է ներդրումային հիմնադրամներ, կենսաթոշակային ֆոնդեր, ապահովագրական համակարգեր ունենալ, ուր կհավաքվեն ժամանակավորապես ազատ ֆինանսական միջոցները և երկար ժամանակով կարող են օգտագործվել տվյալ երկրի ամենատարբեր խնդիրներ լուծելու համար: Մասնավորապես՝ տնտեսական կառուցվածքի արդիականացման, առաջավոր տնտեսական ճյուղերի զարգացման, սոցիալական տարբեր չլուծված խնդիրների լուծման համար: Յուրաքանչյուր երկիր համարվում է արդյունավետ, երբ ժամանակավորապես ազատ դրամական միջոցները կարողանում է մոբիլիզացնել, կենտրոնացնել և դրանք ռացիոնալ ու հիմնավորված կերպով տեղաբաշխել: Այսօրվա դրությամբ, մեզ մոտ նման ինստիտուտներ չկան: Թերևս միակ օղակն այսօրվա դրույթյամբ կարելի է բանկային համակարգը համարել, որն այնքան էլ չի կարելի երկար փողերի ինստիտուտ համարել»,– ասաց Վ. Բոստանջյանը:
Փաստորեն, անցած 30 տարիների ընթացքում մենք չենք կարողացել նման ինստիտուտ ձևավորել: Ըստ տնտեսագետի, այս բացը լրացնելու համար կարևոր է, որ յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ 100 %–ով համոզված լինի իր սեփականության իրավունքի պաշտպանության հարցում: Հակառակ դեպքում նման ինստիտուտ դժվար թե ձևավորվի:
«Աշխարհում երկար փողերի և ուղղորդված ծրագրերի իրականացման համար ֆիքսել են դա և այն անվանել են սեփականության իրավունքի սահմանադրականության պաշտպանություն: Եվ քանի դեռ հասարակությունը իր սեփականության իրավունքի և ֆինանսական հոսքերի պաշտպանության առումով ռիսկեր տեսնի, այնքան կթաքցնի կամ ստվերային դաշտ կուղարկի իր միջոցները: Նման պարագայում մենք զրկվում ենք երկար փողերի ինստիտուտ ստեղծելու հնարավորությունից: Այսինքն, այն ձևավորելու համար առաջին հերթին անհրաժեշտ է սեփականության իրավունքի սահմանադրական պաշտպանություն և ֆինանսական հոսքերի թափանցիկության ապահովում, որը բացառապես պետության իրավական և ինստիտուցիոնալ հիմքերի, կանոնակարգման խնդիր է: Եվ եթե ճիշտը խոսենք, հավանաբար մենք երկար ժամանակ երկար փողերի ինստիտուտ դեռ չենք կարողանալու ձևավորել: Երկար փողերի ինստիտուտներից մեկը կուտակային կենսաթոշակային ֆոնդն է, որի ներդրման ժամանակ դեռևս 2010 թվականին ես հանրապետության նախագահի մոտ ասել եմ, որ այդ գումարները պետք է մենք կառավարենք, քանի որ դա անհրաժեշտ է մեր երկրի տնտեսությունը զարգացնելու համար, այն չպետք է տանք դրսի կառավարիչներին: Սակայն այլ որոշում կայացվեց: Այսինքն, սա ևս կարելի է երկար փողերի մի սեգմենտ համարել, որը, ցավոք, մենք չենք տնօրինում»,– ասաց Վ. Բոստանջյանը:
Ստացվում է, որ նման պայմանների դեպքում մեծ կամ փոքր ձեռնարկություններ հիմնելու համար պետությունը ոչ թե պետք է գումարներ ներդնի, այլ դրանց անվտանգությունն ապահովելու օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ ռիսկերը նվազեցնի: Բացի այդ, պետք է ամեն ինչ անի, որ անձանց սեփականությանը հանկարծ վտանգ չսպառնա: Հակառակ դեպքում ո՛չ տնտեսական գործունեություն ծավալելու ցանկություն կառաջանա, ո՛չ էլ ոչխար պահելու:
ԱՐՄԻՆԵ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ