Պետրոս Առաջին. «մեծ բարեփոխի՞չ», թե՞ «մեծ սրիկա»
ՀԱՆՐԱՀԱՅՏ ՄՈԼՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՄենք գիտենք, որ...
Պետրոս Առաջինը ռուսական պետականության պատմության ամենամեծ բարեփոխիչն էր
Իրականում այնքան էլ այդպես չէ։
Պետրոս Առաջինը, որ 17-րդ դարի վերջին և 18-րդ դարի սկզբին եղել է Ռուսաստանի կայսրը, ընդամենը, ըստ պատմաբան Լև Գումիլ յովի, փորձում էր նմանվել եվրոպացիներին, ավելի կոնկրետ՝ հոլանդացիներին, ընդ որում՝ նրա քայլերը նման էին 5 տարեկան աղջկա վարմունքին, որն ընդամենը դնում է մոր գլխարկը և ներկում շրթունքները, որպեսզի նմանվի իր սիրելի մայրիկին։ Իրականում, հաշվի առնելով իրականացված բոլոր սոցիոլոգիական հարցումները, ներկայումս առկա է այն մոլորությունը, որ Պետրոս Առաջինը համարվում է ռուսական իրականության ամենահանրահայտ անձնավորությունը։
Նշենք, որ պաշտոնական ռուսական պատմագրությունը ևս նրան համարում է մեծ գործիչ: Շարունակում են կանգնեցվել նրա արձանները, գրքեր գրվել, ֆիլմեր նկարահանվել, նրա մասին շարունակում են հիացմունքով խոսել ժամանակակից քաղաքական գործիչները և այլն։ Բայց կա նաև այդ ամենը ոչ միայն ժխտող, այլ հակադարձող կարծիք, որն արտահայտել են այնպիսի հանրահայտ պատմաբաններ, ինչպիսիք են Նիկոլայ Կարամզինը, Վասիլի Կլ յուչևսկին, Պավել Միլ յուկովը և այլն։ Սկսենք նրանից, որ առաջին հերթին Պետրոս Առաջինը այնպիսի տեսք չի ունեցել, ինչպիսին պատկերացնում ենք մենք ըստ նկարների և նկարագրությունների (բարձրահասակ դյուցազուն՝ աննկուն առողջությամբ)։ Իրականում այդ բավականին բարձրահասակ անձնավորությունը (2 մետր 4 սանտիմետր հասակով) շատ նիհար էր, ուներ նեղ ուսեր և կոնք ։ Ընդ որում, մինչև մեր օրերը պահպանված նրա շորերը այնքան նեղ են, որ ուղղակի անհնար է դրանք կրողին, մեղմ ասած, դյուցազնական կազմվածք ունեցող համարել։ Եվ դա ամբողջը չէ։ Պետրոս Առաջինը հիվանդ էր, նա ունենում էր պարբերական նյարդային նոպաներ, որի պատճառով էլ երբեք չէր բաժանվում դաշտային դեղարկղիկից և պարբերաբար դեղեր էր ընդունում։ Նշենք, որ Պետրոս Առաջինը չի մահացել խեղդվողներին օգնելու պատճառով (չնայած նման դեպք իրոք եղել է, բայց այն ընդամենը սրացրել է նրա հիվանդությունները), ոչ էլ սիֆիլիսից է մահացել, ոչ էլ նրան թունավորել են «հատուկ նվիրված կոնֆետներով»։ Իրականում նա մահացել է միզածորանի բորբոքման հետևանքով, երբ վիրաբույժ Հորնը վիրահատել է նրան, բայց, ավաղ, այդ ամենը վատ վախճան է ունեցել։ Պետրոսին վերաբերող առասպելն այն մասին, որ նա «պատուհան է բացել դեպի Եվրոպա» և որ նա մեծ բարեփոխիչ էր ու բերել է արևմտյան քաղաքակրթությունը Ռուսաստան, ծագել է Եկատերինա Երկրորդի ժամանակ։ Այս գերմանական ծագմամբ ռուսական թագուհու ստեղծած առասպելը չի ժխտվել ոչ 19-րդ և ոչ էլ 20-րդ դարերում։ Իրականում ամեն ինչ այլ կերպ է։ Իհարկե, Պետրոս Առաջինը, վերադառնալով Հոլանդիայից, բավականին դեկորատիվ նորարարություններ մտցրեց՝ սափրվելը, ծխախոտ ծխելը, գերմանական զգեստ կրելը, բայց այդ ամենը, ըստ նրա ժամանակակիցների, չէր փոխում արմատացած սովորույթները։ Բանն այն է, որ Ռուսաստանի կապերը Եվրոպայի հետ առկա էին դեռևս Իվան Երրորդի ժամանակներից և շարունակվում էին, իսկ այն, որ Պետրոսը ծառայության էր վերցնում արտասահմանցի մասնագետների, այնքան էլ անսովոր երևույթ չէր: Ընդհանուր առմամբ, պետրոսյան բարեփոխումները ընդամենը նրա նախորդների սկսած բարեփոխումների սովորական շարունակությունն էին։ Ըստ Գումիլ յովի, պետրոսյան բարեփոխումներն անգամ անուղղելի էին, քանի որ նա ժողովրդին բաժանեց երկու մասի՝ ազնվականությանը հակադրելով ժողովրդին, հենց նրա ժամանակ է Ռուսաստանում ընդունվել ստրկությունը՝ մտցնելով «շնչահարկը», մարդկանց վաճառքը և կտտանքները, իսկ հարկերն աճել են 6,5 անգամ. արդյունքում երկրի ազգաբնակչությունը պակասել է մեկ հինգերորդով, միևնույն ժամանակ նրա իշխանության ժամանակաշրջանում սկսվել է բնապահպանական աղետ՝ կապված անտառների մասսայական ոչնչացման հետ, և արդյունքում Կենտրոնական Ռուսաստանի մշակովի դաշտերի բերքատու հողը քայքայվել է՝ ճահճացման պատճառով։
Իհարկե, բազմաթիվ գրական ստեղծագործությունները նպաստել են «Պետրոս Մեծի» առասպելի ստեղծմանը։ Ընդ որում, այդ ամենում ամենամեծ ավանդն ունեն Լև Տոլստոյը՝ «Պետրոս Առաջինի ժամանակների վեպ» ստեղծագործությամբ, և Ալեքսեյ Տոլստոյը՝ «Պետրոս Առաջին» վեպով։ Հետաքրքիր է, որ սկզբից Պետրոս Առաջինին աստվածացնող Լև Տոլստոյը իր կյանքի վերջում փոխել է իր կարծիքն այդ պատմական դեմքի նկատմամբ և սկսել է գրել «մեծ սրիկայի» ու «ազնվական հանցագործի» մասին, որը փորձում էր սրբապղծել Ավետարանը։ Ի վերջո, Տոլստոյը առաջարկում է սերունդներին մոռանալ նրա մասին և ոչ թե հուշարձաններ կանգնեցնել։
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Past.am-ը