ԵԿՄ նոր կարգավիճակը. հարց, որին չպատասխանեց համագումարը
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՀասարակության մեծամասնության համար ապրիլը 7-ը նույնանում է մայրության, գեղեցկության, ծաղիկների հետ, սակայն հենց այդ օրն էին երկրապահները որոշել անցկացնել իրենց պատմական համագումարը։ Ինչո՞ւ պատմական, որովհետև 12-րդ համագումարն ինչ-որ իմաստով գիծ պետք է քաշեր ԵԿՄ գործունեության նախորդ ու ապագա գործունեության միջև։ Ընդ որում՝ պարզունակ կլիներ, եթե պատմականությունը հիմնավորվեր միայն այն փաստով, որ գեներալ Մանվել Գրիգորյանի աղմկահարույց կալանավորումից հետո ԵԿՄ-ում ստեղծվել է միանգամայն նոր իրավիճակ։
Իրավիճակն ավելի խորքային է, քան կարող է թվալ առաջին հայացքից։ Երբ այլևս չկա Մանվել Գրիգորյանի խնդիրը, ապա դա բնավ էլ չի նշանակում, թե լուծված են երկրապահության, կամ նրա ու պետության հարաբերությունների իրոք բարդ, ինստիտուցիոնալ լուծում պահանջող խնդիրները։ Բնավ, ընդ որում՝ դրանք լուծելու առաքելությունը չի կարող սահմանափակվել մեկ համագումարով կամ ընտրված վարչությունով
Երկրապահության ու պետության հարաբերությունների խնդիրը խորքային իմաստով ծագել է դեռ արցախյան առաջին պատերազմից հետո, երբ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի իշխանությունը որոշեց գնալ կոնյուկտուրային ճանապարհով. պատերազմի վետերանների համար չստեղծվեցին Հայաստանի նոր բազմաշերտ իրականություն վերադառնալու ինստիտուցիոնալ հիմքեր ու շեշտը դրվեց, այսպես կոչված, ռազմական էլիտայի ձևավորման վրա։ Դա իշխանության համար ամենահարմար ճանապարհն էր, սակայն ոչ մի լավ բան չէր խստանում ո՛չ ԵԿՄ-ին, ո՛չ էլ, առավել ևս, պետության հեռանկարին։ Քանի կենդանի էր խարիզմատիկ Վազգեն Սարգսյանը, այս խնդիրը տեսանելի չէր, որովհետև նա իր ներկայությամբ կարողանում էր փակել ինստիտուցիոնալ բացը ու արդյունավետ կամուրջ լինել պետության ու երկրապահության հարաբերություններում։
Հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործությունից հետո իրավիճակն արմատապես փոխվեց։ ԵԿՄ նախագահի ու պաշտպանության նախարարի պաշտոնում չհայտնվեց որևէ գործիչ, որը կարողանար իր հեղինակությամբ բովանդակություն հաղորդել միությանը, նրա գործունեությանը, ու սկսվեց ԵԿՄ ճգնաժամի գործընթացը, որը հանգեցրեց բոլորիս հայտնի իրադարձություններին։ ԵԿՄ-ն ոչ միայն պառակտվեց ու ժամանակի ընթացքում առաջացան մի քանի, նույնիսկ տասնյակ նոր կառույցներ, այլ հայտնվեց երկու իրարամերժ գործընթացների թիրախում։ Մի կողմից՝ Հայաստանում ձևավորվում էր օլիգարխիա, ու իշխանությունները փորձում էին, այսպես կոչված, երկրապահական էլիտային դարձնել դրա կարևոր բաղադրիչը, մյուս կողմից՝ ընդդիմադիր գրեթե բոլոր հարթակները, հատկապես ընտրությունների ժամանակ, փորձել են կռված տղաներին բերել հրապարակներ։ ԵԿՄ-ի շուրջ նման կոնտրաստային զարգացումների կուլմինացիան դարձան 2008-ի հայտնի իրադարձությունները, ինչից հետո միության ինստիտուցիոնալ, բովանդակային դեգրադացիան ինքնին անխուսափելի էր, կանխորոշված։
Արդյո՞ք նախօրեին կառավարության նիստերի դահլիճում համագումարի հավաքված երկրապահներն ունեն իրավիճակի նման խորքային ընկալում կամ այն հաղթահարելու ուղիներ։ Հարցն, անշուշտ, հռետորական է, սակայն նաև՝ պրակտիկ, որովհետև առանց խորքային լուծումների՝ չի կարող ո՛չ արժևորվել ԵԿՄ ներկան ու ո՛չ էլ ուրվագծվել միության ապագան։
Սասուն Միքայելյանն, անշուշտ, պատերազմի բովով անցած լեգենդար հրամանատարներից մեկն է, ու նրա ընտրությունը ԵԿՄ նախագահի պաշտոնում արդեն տվել է իր դրական հետևանքները. միության վարչություն են վերադարձել մարդիկ, ովքեր տարիների ընթացում հեռացել էին նրանից՝ շատ դեպքերում ստեղծելով իրենց ոչ այնքան արդյունավետ միությունները։ Մյուս կողմից՝ ցանկացած միասնություն պետք է ունենա ռացիոնալ հիմք, հակառակ պարագայում՝ ինքնանպատակությունը ժամանակի ընթացքում կարող է ծնել նոր ինտրիգներ ու խմորումներ։
Համագումարը լուծեց ԵԿՄ միասնականության վերականգնման խնդիրը, սակայն չպատասխանեց հիմնական հարցին՝ ո՞րն է ԵԿՄ տեղը նոր Հայաստանում կամ հետհեղափոխական համատեքստում։ Երկրապահները հույս ունեն, որ քանզի ԵԿՄ նոր նախագահի պաշտոնում հայտնվել է գործող իշխանության առանցքային դերակատարներից մեկը՝ Սասուն Միքայելյանը, ապա նա կարող է գտնել այդ հարցի պատասխանը։ Սա պարզունակ ընկալում է, որովհետև այդ հարցի պատասխանը չունի անգամ իշխանությունը կամ ունի պատասխան, որը գուցե այնքան էլ հաճելի չլինի հարյուրավոր երկրապահների համար, որոնք տարիներ շարունակ ԵԿՄ-ն համարել են ոչ այնքան հասարակական կազմակերպություն, որքան պետական հիմնարկ, որը պետք է լուծում տա իրենց բազում հարցերին ու նույնիսկ քվոտայավորի այս կամ այն հրամանատարի գործունեության ոլորտները։
Հիմա ակնհայտ է, որ իշխանությունները նման դեր ԵԿՄ-ին չեն վերապահում՝ նույնիսկ անկախ այն հանգամանքից, որ միության վարչության ղեկավար է ընտրվել իրենց կուսակիցը։
«Հերոսությունը ամենօրյա խնամք պահանջող կարգավիճակ է»,- ԵԿՄ երեկվա համագումարում արդարացիորեն հայտարարել է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, ու սա է լինելու միության նկատմամբ իշխանության նոր քաղաքականության առանցքային դրույթը։ Ասել կուզի, որ հրամանատարները պետք է խնայեն իրենց հերոսությունը՝ այն արտոնությունների համակարգում մսխելու փոխարեն։ Այլ խոսքով՝ ԵԿՄ-ն երեկ վերադարձել է ոչ թե 1999թ., երբ ընդհատվեց Վազգեն Սարգսյանի կյանքը, այլ 90-ականներ, երբ պետք է նոր բովանդակությամբ ճշտի պետության հետ իր հարաբերությունները։
ՍՈՒՐԵՆ ՍՈՒՐԵՆՅԱՆՑ